ပီႈၼွင်ႉတႆးၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းထႆး ၸွင်ႇႁဝ်းမိူၼ်ၸိူင်ႉမႅင်းမဝ်ႈမိၼ်ၶဝ်ႈၾႆး?

ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်း ဢၼ်ၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆး ၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈႁူပ်ႉထူပ်းတၢင်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႄႉတႄႉ။ ပိူင်လူင်မၼ်း ပဵၼ်လွင်ႈပၼ်ႁႃဝတ်းဝႂ်ဢၼုၺၢတ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ဢိၵ်ႇ ၶဝ်ႈမိူင်းၽိတ်းမၢႆမီႈ။ ပေႃးဢမ်ႇမီးဝႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ် ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸိုင် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႈ လိူဝ်သေလႆႈၵႃႈႁႅင်းဢေႇယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆး လူင်းၵူတ်ႇထတ်းႁူပ်ႉႁၼ်တီႉၺွပ်းလႆႈၸိုင် ၸၢင်ႈလႆႈတူၵ်းၶွၵ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၺႃးမၢပ်ႇမႂ်ငိုၼ်းၼမ်လိူဝ်ႁႅင်း ၼပ်ႉႁူဝ်မိုၼ်ႇဝၢတ်ႇ။

ၵမ်ႈၽွင်ႈၺႃးတီႉၺွပ်းပူၼ်ႉၵႂႃႇဢမ်ႇလၢႆဝၼ်းၵူၺ်း ၺႃးတီႉၺွပ်းထႅင်ႈၵမ်းသွင်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၺႃးတီႉၺွပ်း ၵုမ်းၶင်တူၵ်းၶွၵ်ႈယဝ်ႉ ဢဝ်မိူဝ်းသူင်ႇတၢင်းလႅၼ်လိၼ်၊ ပဵၼ်ၶၢဝ်းၵိင်းတႆးၼမ်ႉတႃတူၵ်း-မူၵ်းတႃယွႆႉ၊ ၵိင်းၸဝ်ႈၸၼၵ ႁိူဝ်းတႅၵ်ႇၸူမ်ၽူးၸူမ်ၽူး ၼႂ်းၼမ်ႉသမ်ႇမုတ်ႉတရႃႇ၊ ၵိင်းၸဝ်ႈဝေႇသၼ်ႇတရႃႇ ၺႃးလိုပ်ႈဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်း၊ ပၢႆလိူဝ်ၶဵတ်ႇၶမ်ဢုင်ငူးသမ်ႉလွမ်တူၺ်း– လႆႈဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ငဝ်းလၢႆးပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းၼႂ်းမိူင်းထႆးဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မိူၼ်ၵူၼ်းပၢႆႈမီၵႂႃႇၺႃးသိူဝ်၊ ပၢႆႈတေႃႇၵႂႃႇၺႃးတႅၼ်၊ ပိုင်ႈမႆႉၵေႃႈမႆႉႁၵ်း-ပိုင်ႈလၵ်းၵေႃႈလၵ်းၵူၼ်ႇ၊ ပၢႆလိူဝ်တူၵ်းၸၢၼ်း-ၺႃးဢဝ်ၵၢၼ်းၸွမ်းပုင်ႈ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီ ၵိူဝ်းမၢင်ႇဝႃႈ- လုၵ်ႉတီႈမႆႈမႃးပိုင်ႈတီႈၵတ်း၊ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၽူႈၽွင်းၼမ်ႉငမ်းလိၼ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းတီႈယိူင်းဢၢၼ်း တေမီးမဵတ်ႉတႃႇႁူမ်ႇလူမ်ႈတူၺ်းထိုင်ယူႇ။ ပဵၼ်ၶၢဝ်းဢၼ်ထုၵ်ႇလီ ၶဝ်ႈမိူင်းလူၺ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းမၢႆမီႈ၊ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် -ၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။

ၸူဝ်ႈၸႃႈၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 1-2 လိူၼ်မႃးၼႆႉ မိူင်းထႆးတွၼ်ႈၼိူဝ် ၼႂ်းမိူင်းၵဵင်းမႆႇၼႆႉ ပိူင်ပဵၼ်ႁၢႆႉၸႃႉ ၵမ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်တႆးလူႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပီႈၼွင်ႉတႆးယူႇယၢပ်ႇၵိၼ်ယၢပ်ႇ၊ ပႃၼဝ်ႈတူဝ်ၼိုင်ႈ ၼဝ်ႈတင်းသႃႉ-မဵၼ်တင်းသႃႉတင်းသွင်းၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ 28/5/2019 ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ်၊ မီးၵူၼ်းၼုမ်ႇႁၢတ်ႈႁၢႆးၸၢႆးတႆး ၼႄတၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸုၵ်းၶီႇရူတ်ႉၶိူင်ႈၼႄတၢင်းၵႅၼ်ႇၶႅင်ႁႅင်းၵိုမ်း သမ်ႇမႅၼ်ၼႄပိူၼ်ႈ ၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းလူင်ၼႂ်းဝဵင်း။ လွင်ႈၼႆႉ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆးႁၼ်ဝႃႈ မၼ်းၸၢင်ႈပဵၼ်ၽေးၼႆသေ လိုပ်ႈလမ်းၸွမ်းတီႉၺွပ်းတူၵ်းၶွၵ်ႈ မၢပ်ႇမႂ်ငိုၼ်းၼပ်ႉမိုၼ်ႇ။

ထိုင်မႃးပွၵ်ႈၵမ်းသွင် ၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးထႆးလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် ၵဵင်းမႆႇ၊ ၶီႇရူတ်ႉၶိူင်ႈဝႆးႁႅင်းၵၢင်ၶိုၼ်းပိၼ်ႈလူမ်ႉၶႂမ်ႈ လူႉတၢႆ 2 ၵေႃႉ တီႈၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်း သၢႆၶူးမိူင်းၵဵင်းမႆႇ၊ မိူဝ်ႈၶမ်ႈၶိုၼ်းဝၼ်းတီႈ 18/6/2019 ။ လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇၸီႉၼႄးဝႃႈ ပဵၼ်ယွၼ်ႉၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးတႆး လိုပ်ႈလမ်းၸွမ်းႁဵတ်းႁၢႆႉတီႈၶဝ်၊ ၶဝ်သမ်ႉပေႃးလႆႈၶီႇရူတ်ႉ သွင်ႉပၢႆႈဝႆးဝႆးသေ ရူတ်ႉလႆႈလူမ်ႉပိၼ်ႈၶႂမ်ႈထိုင်တၢင်းတၢႆၵႂႃႇ။ လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်တႆးလူႉယဝ်ႉ လူႉထႅင်ႈ၊ ၼဝ်ႈယဝ်ႉၼဝ်ႈထႅင်ႈ၊ ဢၼ်ယူႇယၢပ်ႇၵိၼ်ယၢပ်ႇယူႇၵေႃႈ ယိင်ႈၶႅၼ်းယူႇယၢပ်ႇၵိၼ်ယၢပ်ႇမႃး လိူဝ်ၵဝ်ႇ။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆးၶဝ် လူင်းၵူတ်ႇထတ်းသေ ပီႈၼွင်ႉတႆးလႆႈၺႃးၸၢၵ်ႇၸွမ်း တင်းၼမ်။ ပီႈၼွင်ႉၸဝ်ႈႁိူၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ဝႆႉၼမ်ႉၸႂ်ၵႃႈၼႂ်း ၽုၵ်ႇၸႂ်ပႅင်းၸင်းတႆးၸွမ်း။

ၼင်ႇႁိုဝ်လွင်ႈၼၵ်းပေႃးပဵၼ်မဝ်၊ မဝ်သမ်ႉပေႃးတေႁၢႆလၢႆ ဝူဝ်းယဵပ်ႇႁၢႆၵႂၢႆးယဵပ်ႇၼႅၼ်ႈၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 21/6/2019 ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ် 9 မူင်းပၢႆ သမႃးၶူမ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး၊ ၼႅင်ႈသၢၼ်ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိုင်ႈထႆးပွတ်းႁွင်ႇ ႁူမ်ႈၵၼ်ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်သပ်းၸႅင်ႈၶၢဝ်ႇတီႈ သမႃးၶူမ်းငဝ်ႈငုၼ်းပၢႆးပၺ်ၺႃလႄႈ ၾိင်ႈထုင်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသၼ်လွႆ ၼႂ်းၸိုင်ႈထႆး ၵဵင်းမႆႇ၊ မီးပီႈၼွင်ႉတႆးၶဝ်ႈႁူမ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းဢမ်ႇယွမ်းမွၵ်ႈ 50 ၵေႃႉ။ သိုပ်ႇသေၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ၵႂႃႇယိုၼ်ႈလိၵ်ႈတီႈ လုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇထႆးၼိဝ်ႊသ် ၵဵင်းမႆႇ၊ ယိူင်းဢၢၼ်းၼင်ႇႁိုဝ်လွင်ႈႁၢႆႉ ပေႃးပဵၼ်လွင်ႈလီမႃး။

တီႈပၢင်သပ်းၸႅင်ႈၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ၸၢႆးသႅင်မိူင်း (မင်းၵွၼ်း) ႁူဝ်ပဝ်ႈၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸိုင်ႈထႆး ပွတ်းႁွင်ႇလႄႈ ၽူႈၵိူဝ်းၵုမ် သမႃးၶူမ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး လၢတ်ႈဝႃႈ “ငဝ်းလၢႆးဢၼ်ပဵၼ်မႃးပွၵ်ႈၵမ်းၼႆႉ ပေႃးၸူးၸႂ်တႄႉ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် ။ ၵူၺ်းၵႃႈမၼ်းပဵၼ်မႃးသေတႃႉၵေႃႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ ၵူၼ်းႁဵတ်းၶၢဝ်ႇၶဝ် တေဢွၵ်ႇၶၢဝ်ႇၼိုင်ႈႁူဝ်ၼႆႉ ထုၵ်ႇလီထတ်းၶေႃႈမုလ်းလီလီသေၵွၼ်ႇ ၸင်ႇၵွႆႈပိုၼ်ၽႄႈ၊ ႁႂ်ႈမေႃၸႂ်ႉတိုဝ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဢမ်ႇၸပ်းၾၢႆႇ ၊ ႁႂ်ႈမေႃဝႄႈၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်လွင်ႈဢၵတိ ပႅင်းၸင်းၵၼ်၊ ႁႂ်ႈႁဵတ်းၸွမ်းပၵ်းပိူင်တိုဝ်းၵမ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ၊ ႁႂ်ႈပဵၼ်သိုဝ်ႇၵၢင် ဢၼ်ဢမ်ႇယူင်းသူၼ်းႁႂ်ႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈ” ဝႃႈၼႆ။

ပိူင်ပဵၼ်ထႅင်ႈလိုၼ်းသုတ်း မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1/7/2019 ၼႆႉ တီႈၸႄႈဝဵင်းသႃရၽီး ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ၊ မီးႁႅင်းၵၢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႅၼ်ႇမႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈ မႃးယွၼ်းငိုၼ်းၵႃႈႁႅင်းတီႈပေႃႈလဵင်ႉမၼ်း။ ပေႃႈလဵင်ႉမၼ်းဢမ်ႇပၼ်လႄႈ လႆႈထဵင်မေႃးၽိတ်းၵၼ် ထိုင်တီႈၶႃႈၶိုၼ်းပေႃႈလဵင်ႉမၼ်းၸၢႆးလူႉတၢႆၵႂႃႇ။ မၼ်းၸၢႆးဢမ်ႇပၢႆႈ ယူႇပႂ်ႉမွပ်ႈတူဝ်တေႃႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈသေတႃႉ လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉပီႈၼွင်ႉတႆး ၸိူဝ်းယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈႁိမ်းႁွမ်း လႆႈၶၢမ်ႇၶီႈသူမ်ႈမၼ်းၸွမ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ၵွပ်ႈၼၼ် ပေႃးဝႃႈၵိူတ်ႇပိူင်ပဵၼ်ႁုၵ်းႁၢႆႉသေလွင်ႈလွင်ႈမႃးၸိုင် ၼင်ႇႁိုဝ်တေဢမ်ႇမီးလွင်ႈတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈ ၵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း၊ ၶိူဝ်းၼိုင်ႈလႄႈၶိူဝ်းၼိုင်ႈ၊ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈမိူင်းၼိုင်ႈ တေႃႇထိုင်လူၵ်ႈ/ လုမ်ႈၾႃႉၵူႈမိူင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈလမ်ႇလွင်ႈသုတ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ ယူႇတီႈၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ လႆႈႁပ်ႉမွၵ်ႇၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈသေ တေၶိုၼ်းတူၵ်ႇတေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄ လွင်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ဝူင်ႈၵၢင် ၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတႆးႁဝ်းၵႃႈပူၼ်ႉမႃးၼင်ႇၼႆ။

ပူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈ ဝၼ်းထီႉ 9/11/2018 ၸုမ်းၶူင်းၵၢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း (MAP) ၼႂ်းၵဵင်းမႆႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်း ဢုပ်ႇဢူဝ်းပိၼ်ႇပၢႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်ဝူင်ႈၵၢင် ၸုမ်းသိုဝ်ႇလၢႆလၢႆၸုမ်း ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ (Seminar on cross-border media in the current migration context) တီႈၼႂ်းၵဵင်းမႆႇ မိူင်းထႆး။ မီးၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႂ်းမိူင်းၼပ်ႉသိပ်းၸုမ်း ဢိၵ်ႇၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ။

ၼႂ်းပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်ၼႆႉ မီးၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလၢႆၵေႃႉလၢႆၵူၼ်း မႃးမွၵ်ႇလၢတ်ႈသပ်းလႅင်း ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း ၸိူဝ်းၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းထႆး၊ လွင်ႈပၢႆးယူႇလီ၊ သုၼ်ႇလႆႈၵၢၼ်ၶဝ်ႈထိုင်လွင်ႈယူတ်းယႃ။ လွင်ႈမႄႈဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းႁဵၼ်းၵၢၼ်ၼႂ်းႁိူၼ်းပိူၼ်ႈ၊ လွင်ႈတၢင်းပဵၼ် HIV, AIDS ။ မီးၶူးသွၼ်ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၵဵင်းမႆႇ မႃးပူင်သွၼ်ပၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်း တၢင်းႁူႉၵၢၼ် IT ၊ ၵၢၼ်ထၢႆႇၶႅပ်းႁၢင်ႈ၊ ႁၢင်ႈတူင်ႉ ဝီႊၻီႊဢူဝ်ႊ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၸၢႆးတုမ်ႇမွၵ်ႇႁၢၼ် ၽူႈၵွၼ်းႁွင်ႈၵၢၼ်သိုဝ်ႇ မူလၼိထိ (MAP) လၢတ်ႈဝႃႈ- “ယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈ လႆႈၸတ်းပၢင်သွၼ်/ ပၢင်လႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်ၼႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇႁႂ်ႈၸုမ်းၶၢဝ်ႇတႆးႁဝ်း၊ ၸုမ်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းသိုဝ်ႇသေ ႁဵတ်းၵၢၼ် ဢိၵ်ႇ ၸုမ်းၸိူဝ်းတူင်ႉၼိုင်ႁဵတ်းၵၢၼ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈလႆႈမႃးႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်။ တႃႇႁႂ်ႈလႆႈမႃးႁဵၼ်းႁူႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈႁႅၼ်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း ၼႂ်းၸၼ်ႉၵူႈမိူင်းမိူင်း၊ ၼႂ်းၸၼ်ႉပွတ်းတွၼ်ႈၵုၼ်လႄႈ ၼႂ်းၸၼ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းထႆးၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုဝ်ႇလႆႈႁူႉၶေႃႈမုလ်း ဢၼ်လိုၵ်ႉမၼ်းဝႃႈ ႁႅင်းၵၢၼ်ဢၼ်မႃးႁဵတ်းၵၢၼ်ယူႇတီႈ ၼႂ်းမိူင်းထႆးၼႆႉ မီးလွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၸိူင်ႉႁိုဝ်ၽွင်ႈ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈသင်လႄႈၶဝ်မႃး မီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉမီးလွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၸိူင်ႉႁိုဝ် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ထိုင်မႃးဝၼ်းထီႉ 10 လႆႈၸႅၵ်ႇၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇပဵၼ်သွင်ၸုမ်း တႃႇလူင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈ ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်းၸုမ်းၼိုင်ႈ၊ တႃႇၵႂႃႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ မိူင်းထႆးၸုမ်းၼိုင်ႈ။

“ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်တေဢွၼ်ဢဝ်ၸုမ်းသိုဝ်ႇႁဝ်း လူင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸွမ်းၶႅမ်ႊၵေႃႇသၢင်ႈၼႆႉ ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုဝ်ႇႁဝ်းလႆႈႁူႉဝႃႈ- ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်းႁဝ်းယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်းမီးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ မီးတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ သင်ၽွင်ႈ၊ လွင်ႈပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈလၢင်းၶဝ်ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ ပၢႆးယူႇလီၶဝ်သမ်ႉမီးၸိူင်ႉႁိုဝ် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၸုမ်းသိုဝ်ႇႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ ႁႂ်ႈမိူၼ်ၶူဝ်ၵၢႆႇပၼ်ၼႂ်းၵႄႈ ပီႈၼွင်ႉႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ပေႃႇလသီႇၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈၶဝ်လႆႈႁပ်ႉႁူႉၶေႃႈမုလ်း ဢၼ်ပဵၼ်တႄႉမၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ တႃႇႁႂ်ႈႁဝ်းၶႃႈသမ်ႉပေႃးတေၸၢင်ႈမီးလွင်ႈ ၵွင်ႉသၢၼ်မိုဝ်းၵၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵႂႃႇၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ”- ၸၢႆးတုမ်ႇမွၵ်ႇႁၢၼ် လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

တွၼ်ႈလူင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ၽူႈတႅမ်ႈလႆႈၸွမ်းၵႂႃႇ လူင်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း။ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁဝ်းၵူၼ်းသိပ်းပၢႆၶီႇလူတ်ႉလႅင် ၵႂႃႇတီႈၶႅမ်ႉပၢင်သဝ်းၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း၊ မူႇဝၢၼ်ႈၵၢၼ်းၵၼူၵ်ႇ 2 ၊ ဢိူင်ႇသၼ်ပူးလိူၺ်း ၸႄႈဝဵင်းလွႆသၵဵတ်း ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ။ တီႈၼၼ်ႈ ႁဝ်းၶႃႈၵႂႃႇႁူပ်ႉၺႃး လုင်းတိင်း (ပူႇၵျွင်းဝတ်ႉၵူႇမၼ်ႈ) ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်တႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႂ်းၶႅမ်ႉပၢင်သဝ်းၼၼ်ႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်ႁဝ်းၶႃႈ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတွင်ႈထၢမ်သေ လုင်းတိင်း တွပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ-“ၶႃႈႁဝ်းၶဝ်ၶဝ်ႈမိူင်းထႆး လႆႈမႃးယဝ်ႉ 10 ပီ၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸႃႇတိၵုၼ်လူင်။ လွင်ႈတၢင်းလႆႈၶဝ်ႈမႃးမိူင်းထႆးၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1991 ၵွပ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်တီႈလိၼ် တီႈဝၢၼ်ႈႁဝ်းဝၢၼ်ႈ(ပႃႇသၼ်းၼမ်ႉ) ဢၼ်မီးလင်ႁိူၼ်းပၢၵ်ႇပၢႆ ယူႇၸမ်ႁိမ်းတပ်ႉမၢၼ်ႈ။ ႁဝ်းၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႆႈၶၢႆႉမူတ်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈလႆႈၵႂႃႇယူႇဢွင်ႈတီႈ ဢၼ်ၶဝ်တမ်းဝၢင်းဝႆႉပၼ်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၶၢႆႉၵႂႃႇဝၢၼ်ႈတႂ်ႈမိူင်းၼိူဝ်၊ ဝၢႆးၼၼ်ႉၶႃႈႁဝ်းလႆႈၵႂႃႇတၢင်းၽႃၵၢၼ်ႉ 9 ပီ၊ ၵွပ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ် ဢမ်ႇပဵၼ်ၵၢၼ်သေသိုပ်ႇပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ”- ဝႃႈၼႆ။

သိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ- “ၼႂ်းၶႅမ်ႉၼႆႉမီးမွၵ်ႈ 60 ၼႃႈႁိူၼ်း၊ ႁူဝ်ၵူၼ်းမီးမွၵ်ႈ 200 ၊ ၵမ်ႈၼမ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ။ ပဵၼ်ၵူၼ်းတၢင်းသီႇပေႃႉ၊ ၵျွၵ်ႉမႄး။ ဢၼ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈပဵၼ်ပွတ်းလၢႆးၶႃႈ တင်းမွၵ်ႇမႆႇ၊ ပီႈၼွင်ႉတၢင်းထုင်ႉပူင်း၊ ပီႈၼွင်ႉပဢူဝ်းၵေႃႈမီး၊ မႃးၵၼ်လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆမိူင်း၊ ဢဝ်ၵၼ်ႁဵတ်းပီႈႁဵတ်းၼွင်ႉ”။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈႁႅင်းၵၢၼ်ၼၼ်ႉ လုင်းတိင်း လၢတ်ႈဝႃႈ- ဢမ်ႇလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈ၊ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵႃႈႁႅင်းၸၼ်ႉတႅမ်ႇ 300 ဝၢတ်ႇ၊ ပေႃးပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းဢမ်ႇလႆႈၸွမ်းၼင်ႇတတ်းမၵ်းဝႆႉ။ ႁဝ်းမႃးယူႇမိူင်းထႆး ပဵၼ်ၶႅၵ်ႇၵူၺ်းလႄႈ လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ဢမ်ႇပဵင်းၸဝ်ႈႁိူၼ်း။ ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၶႂ်ႈပွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်း မိူင်းတႆးယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇၶိုၼ်းမိူဝ်းၵေႃႈယၢပ်ႇ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈပိူၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်တီႈလိၼ်ႁဝ်းလၢႆလၢႆ၊ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈသၢႆႈတႅၼ်း။ ဢွင်ႈတီႈဢၼ်ပိူၼ်ႈၸတ်းပၼ်ၵေႃႈ ပေႃးတမ်းႁိူၼ်းၼိုင်ႈလင်ၵူၺ်း၊ ႁဵတ်းသွင်သၢမ်လင်ဢမ်ႇလႆႈ။ တႃႇမိူဝ်းၶိုၼ်းၵေႃႈ တေလႆႈမိူဝ်းသိုဝ်ႉဢွင်ႈတီႈႁိူၼ်း၊ သိုဝ်ႉသူၼ်သိုဝ်ႉၼႃး၊ ၶႂ်ႈမိူဝ်းယူႇ ၵူၺ်းၵႃႈဢမ်ႇမီးငိုၼ်းတိုၼ်းလၢင်း တႃႇမိူဝ်းတင်ႈမိူဝ်းတႄႇမႂ်ႇ၊ ဝူၼ်ႉဢမ်ႇပွင်ႇ-ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။

လွင်ႈပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ၶႂ်ႈၶဝ်ႈမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းထႆးၼၼ်ႉ ပေႃးယူႇတီႈၶႃႈႁဝ်းဝူၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇလီမႃးယဝ်ႉ။ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈၶဝ်ႈမႃးမိူင်းထႆးယဝ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ၽၢတ်ႇယၢၼ်ပေႃႈမႄႈသေမႃးလႄႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်သင်ႇသွၼ်။ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႈ တၢင်းတိုဝ်းၵမ်ၸၢင်ႈလူႉ၊ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးၵေႃႈ ၸၢင်ႈမေႃၵိၼ်လဝ်ႈ၊ မႃးၽွတ်ႈမူႇၽွတ်ႈၵေႃ တင်ႈမုၵ်ႉတင်ႈၸုမ်းသေ ၵႂႃႇၽိတ်းမေႃးၵၼ်၊ ပေႃႉႁႅမ်ၵၼ်၊ ပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ၵမ်ႈပႃႈၼမ်၊ ၵွပ်ႈမၼ်းဢမ်ႇမီး ပေႃႈထဝ်ႈမႄႈၵႄႇမႃးသင်ႇသွၼ်။

လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၵႃႈႁဵတ်းဝတ်းဝႂ်ၵေႃႈၵႃႈ၊ သမ်ႉၵမ်းၵမ်းလႆႈႁဵတ်း၊ ၵမ်းၵမ်းလႆႈတေႃႇဝတ်းဝႂ် တိၵ်းတိၵ်း၊ ၼိုင်ႈပွၵ်ႈမိုၼ်ႇမိုၼ်ႇပၢႆ။ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၵႂႃႇၵေႃႈ တေႃႉတႄႉပေႃးၵိၼ်ပေႃးၸႂ်ႉၵႂႃႇ၊ ၵူၺ်းဢမ်ႇပေႃးမီးငိုၼ်းၵဵပ်းငိုၼ်းႁွမ်။ ၾၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼႆႉ ပေႃးဝႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈၽူႈႁပ်ႉမဝ်လူင် တႃႇၵဵပ်းႁွမ်ငိုၼ်းလႆႈ မၼ်းယၢပ်ႇတႄႉတႄႉ။ ႁဝ်းယူႇတၢင်းမိူင်းႁဝ်း ႁဝ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်ၽႅၼ်ႇလိၼ်လႄႈ ႁဝ်းႁဵတ်းလႆႈႁႃလႆႈ။ ႁဝ်းယူႇမိူင်းၼႆႉ လွင်ႈတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼႆႉမီးတင်းၼမ်၊ ဢၼ်ပိူၼ်ႈဢမ်ႇႁူႉ ၵိူဝ်းထၢင်ႇဝႃႈႁဝ်းမႃးမူၼ်ႈမႃးၵျေႃႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ် သင်ၽဵင်ႇၶႃႈႁၼ်တႄႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇလီမႃးယဝ်ႉ- ပေႃႈထဝ်ႈလုင်းတိင်း လၢတ်ႈၼႄၵႂၢမ်းၼႂ်းဢူၵ်းၼႂ်းၸႂ်ၵႂႃႇၼင်ႇၼႆ။

တီႈၼႆႈ ပေႃးႁဵတ်းႁူဝ်ႁုပ်ႈမၼ်းတႄႉ ပီႈၼွင်ႉတႆးမႃးမိူင်းထႆးၼႆႉ လႆႈႁူႉႁၼ်ဝႃႈ- 1)ႁဝ်းပဵၼ်ၶႅၵ်ႇ သုၼ်ႇလႆႈဢမ်ႇပဵင်းၸဝ်ႈႁိူၼ်း။ 2)ၸၢင်ႈမႃးပဵၼ်ၵူၼ်းပႅတ်ႈလၢႆ၊ တၢင်းယၢမ်ႈလူႉ ၵွပ်ႈဢမ်ႇမီးပေႃႈမႄႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈသင်ႇသွၼ်။ 3)ၵူၼ်းၼုမ်ႇမႃးၽိတ်းမေႃးပေႃႉႁႅမ်ၵၼ်။ 4)ၶဝ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းထႆး၊ လၢတ်ႈၵႂၢမ်းထႆး၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇတႆးႁဝ်းယဵၼ်းပဵၼ်ထႆးၵႂႃႇ-ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း လႆႈပၢႆႈၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းထႆး၊ ပိုင်ႈဢိင်သေႃႉႁူမ်ႈမိူင်းထႆး ၼမ်သုတ်းၼႆႉ တေပဵၼ်မိူဝ်ႈပီ 1996-97 တေႃႇထိုင်ၵၢင်ပီ 98 ၸိူဝ်းၼႆႉ။ မိူဝ်ႈပီၼၼ်ႉထုၵ်ႇႁဵၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပီငရၢႆးလူင်-ၼႆယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပွတ်းၵၢင် ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈလွႆလႅမ်၊ ပႃးၸႄႈတွၼ်ႈ လၢင်းၶိူဝ်း သိပ်းၸႄႈဝဵင်းပၢႆ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ၊ မိူင်းၼၢႆး၊ လၢင်းၶိူဝ်း၊ မွၵ်ႇမႆႇ၊ ၼမ်ႉၸၢင်၊ ၵုၼ်ႁဵင်၊ ၵႃလီႉ၊ မိူင်းသူႈ၊ ၵေးသီး၊ မိူင်းၵိုင်၊ လၢႆးၶႃႈ၊ ပၢင်လူင်၊ လွႆလႅမ်၊ မိူင်းပွၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တဵၵ်းလိုပ်ႈၶၢႆႉဝၢၼ်ႈၶၢႆႉသူၼ် လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီမိူင်းပေႃးႁၢမ်း။ ဝၢၼ်ႈၵူၼ်းႁိမ်း 1,500 ဝၢၼ်ႈ၊ ႁူဝ်ၵူၼ်း 3 သႅၼ်ပၢႆလႆႈပၢႆႈယၢၼ်ႁိူၼ်းယေးတီႈယူႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈမူၵ်းၼႂ်းထိူၼ်ႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈၶဝ်ႈယူႇၸွမ်းပီႈ ၸွမ်းၼွင်ႉၼႂ်းဝဵင်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသွင်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး။ ႁိူၼ်းယေးၺႃး ၾႆးၽဝ်၊ ၶူဝ်းငိုၼ်းၶမ်းၺႃးလၵ်ႉၸၵ်ႉၶုတ်ႈ ၸူၼ်ႁိမ်ဢဝ်၊ ၼၢင်းယိင်းၺႃးၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆၶႃႈ ႁႅမ်တၢႆတင်းၼမ်။

ပေႃးတူၺ်းငဝ်းလၢႆးပီႈၼွင်ႉတႆး ယၢမ်းလဵဝ်ၸိုင် ငဝ်းလၢႆးႁဝ်းမိူၼ်ၶႆႇလႄႈ ၽိူဝ်တွင်။ ၶႆႇလေႃႇႁိၼ်ၵေႃႈၶႆႇတႅၵ်ႇ၊ ႁိၼ်လေႃႇၶႆႇၵေႃႈၶႆႇတႅၵ်ႇ။ တွင်တူၵ်းသႂ်ႇၼၢမ်ၵေႃႈတွင်ပွင်ႇ၊ ၼၢမ်တူၵ်းသႂ်ႇတွင်ၵေႃႈတွင်ပွင်ႇ။ ယႃႇလိုမ်းဝႃႈ ႁူဝ်လဵၵ်ႉပိူၼ်ႈတဵၵ်း-ႁူဝ်လဵၵ်းပိူၼ်ႈဝႄႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ႁဝ်းယင်းပႆႇထိုင်ၸၼ်ႉ မူတိူၵ်ႈၽႃ-မႃတိူၵ်ႈႁူဝ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ႁဝ်းမီးဝၢၼ်ႈမီးမိူင်းယူႇ၊ တိူၵ်ႈတီႈဝႃႈ ပိုင်ႈဢိင်ယူႇသဝ်းႁဵတ်းၵိၼ်ၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ ၼႂ်းမိူင်းထႆးယၢပ်ႇယဵၼ်း၊ ဢမ်ႇသိုပ်ႇယူႇလႆႈယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇဢိူဝ်ႈငၢႆႈထႅင်ႈယဝ်ႉ၊ ဝႆႁူဝ်ဝိုတ်းဝိုတ်းယဝ်ႉ ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ႁဝ်းယင်းပွၵ်ႈမိူဝ်းယူႇမိူင်းတႆးႁဝ်းလႆႈ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ် ၸူဝ်ႈၶၢဝ်းယူႇမိူင်းထႆးၼႆႉ ယွၼ်းတိုၵ်းသူၼ်းထိုင်ပီႈၼွင်ႉတႆးၵူႈၵေႃႉ၊ ႁႂ်ႈမေႃယူႇမေႃၵိၼ်၊ ပိုင်ႈႁူမ်ႈယႃႇႁၵ်းၽိူဝ်-သိူဝ်ဢမ်ႇၶူပ်းငူးတွတ်ႇ၊ ယူႇမိူင်းလႂ်ႁႂ်ႈဢဝ်မႆႉမိူင်းၼၼ်ႉႁဵတ်းတွၵ်ႇ ႁႂ်ႈဢဝ်မွၵ်ႇမိူင်းၼၼ်ႉပၵ်းသေ ႁႂ်ႈမေႃႁႃႁွမ်ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းႁူႉတၢင်းမေႃ ဢၼ်ၸၢင်ႈၼမ်းဢဝ်မိူဝ်းပူၵ်းပွင် ဝၢၼ်ႈမိူင်းတႆး ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမိူဝ်းၼႃႈၵၼ်သေၵမ်း။

ၸၢႆးၽွၼ်းလီ-သၢႆၼမ်ႉမွင်း
6/7/2019