လိၵ်ႈတႆး

ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ႁဝ်းၵႆႉလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇပႅင်မႄးလိၵ်ႈတႆးႁဝ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်းလႄႈႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ် ယွၼ်ႉႁဝ်းဢမ်ႇလႆႈ သူၼ်ၸႂ်လႄႈ ၵူၼ်းတႅမ်ႈ ၵူၼ်းဢၢၼ်ႇ ၵူၼ်းသူင်ႁဝ်း မၼ်းဢေႇလႄႈႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ် ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ထုၵ်ႇပိူၼ်ႈတဵၵ်းတဵင် တဵၵ်းႁႅတ်ႉလႄႈႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ယွၼ်ႉႁဝ်းဢမ်ႇမီးႁူင်းႁဵၼ်းႁဝ်းႁင်းၵွႆး ႁဝ်းဢမ်ႇမီး ဢမ်းၼၢတ်ႈပူၵ်းပွင် လႄႈ လိၵ်ႈတႆးႁဝ်း ဢမ်ႇၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁိုဝ်။

လီၶႆႈၸႂ်တူၺ်းယူႇ မိူဝ်ႈၵူၼ်းတႆးပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းယူႇယိုၼ်းယၢဝ်း မႃးၼႂ်းလူၵ်ႈ(လူဝ်းၵ)လုၵ်ႈၼႆႉ ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ၼပ်ႉႁဵင်ပီၼႂ်းၵုၼ်လူင် ဢေႊသျိူဝ်ႊလႄႈ ယၢမ်ႈၸႂ်ႉတို ဝ်းလိ ၵ်ႈႁၢင်ႈတူ ဝ် မႃးမိူ ၼ် ၵူ ၼ်းၶိူ ဝ်းၶႄႇ ၶဝ် ဢမ်ႇပၢႆႈ ပိူင်ႈၵၼ်။

ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ဢွၼ်ၼႃႈၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၽွင်းငမ်းတေႃႇ ထိုင်ၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူင်းတႆးၵဝ်ႈႁႆးႁေႃ ၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်ပီ တေႃႇမႃးထိုင်ပၢၼ် ၸဝ်ႈလူင်ၶမ်းႁူင်ၾႃႉ သႅၼ်ဝီ တူၼ်ထူၼ်ႈ 56 ၵိၼ်မိူင်း 1733-1751 ၽွင်းပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မင်း တုင်း တင်ႈႁူင်းဢိတ်ႇလိၵ်ႈမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်မိူင်းသႅၼ်ဝီ ၸင်ႇႁႂ်ႈ မေႃလိၵ်ႈလူင် ဢမၢတ်ႈလူင်မိူင်းၵိုင်ၵႂႃႇ သိုဝ်ႉၸၢၵ်ႈဢိတ်ႇလိၵ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်တူဝ်ၸိုၼ်းမူၼ်း မႃးၸႂ်ႉလႄႈ သႂ်ႇၸမ်ႈၼႃႈၸမ်ႈတႂ်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး ဢွၼ်ၼႃႈ ပၢၼ်ဢွၼ်ၼႃႈ ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ်ဢိတ်းၼိုင်ႈလႄႈ လိၵ်ႈတႆးၵေႃႈ လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ႁၢင်ႈတူဝ်မူၼ်းမႃး။

ၽွင်းမိူဝ်ႈပီ 1935 လိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်ႊပိူဝ်ႊ 19 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးႁဝ်း
1 – ၸဝ်ႈႁူမ်ႇၾႃႉ သႅၼ်ဝီ
2 – ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶဵဝ် မိူင်းမိတ်ႈ
3 – ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ ၼမ်ႉသၼ်ႇ
4 – ၸဝ်ႈၶမ်းသိူၵ်ႈ ယွင်ႁူၺ်ႈ
5 – ၸဝ်ႈၵွင်တႆး ၵဵင်းတုင်

ၶဝ်ၽွမ်ႉၵၼ်ၵႂႃႇ ယွၼ်းသုၼ်ႇၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ တႃႇတႆး တီႈသၽႃး ၶုၼ်ၼႃႈၽိူၵ်ႇ ဝဵင်းလၼ်ႊတၼ်ႊ လႄႈ ဢင်း ၵိတ်ႉၶဝ်သမ်ႉဝႃႈ- သူၶႂ်ႈလႆႈသုၼ်ႇၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇၼႆၼၼ်ႉ တေလႆႈမီးပၵ်းမီးပိူင် တႅတ်ႈၼႅတ်ႈ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ လိၵ်ႈတႆးသူၼိုင်ႈတူဝ်ဢွၵ်ႇပဵၼ်သွင်သၢမ်သဵင်တေႃႇထိုင်သိပ်းႁႃႈသဵင် ၸိူဝ်းၼႆႉမၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈ။ ပေႃးသူၶႂ်ႈလႆႈသုၼ်ႇ ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ တၵ်းလႆႈမူၼ်ႉမႄးၵုမ်းလိၵ်ႈ သူႁႂ်ႈမၼ်းတႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေၵွၼ်ႇ ႁဝ်းၸင်ႇ ၸၢင်ႈပၼ်သုၼ်ႇ ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇသူ – ဝႃႈၼႆ။

ထိုင်မႃးပီ1938 ၶဝ်ၸဝ်ႈၸင်ႇမႃးပၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၶုၼ်လူင်ၾၢႆႇပၺ်ၺႃၸိုင်ႈတႆးသေမီး Mr. Kinch ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်း ၼႃႈ ပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵမ်ႇပေႃးၸ 1 – ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း ၵဵင်းတုင် ပဵၼ်တူဝ်တႅၼ်းတႆးၶိုၼ်။ 2 – ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းလႃႉ ၼမ်ႉ ၶမ်း တူဝ်တႅၼ်းတႆးမၢဝ်း။ 3- ၸဝ်ႈဢုင်ႇၸိင်ႇ မိူင်းယႆ တူဝ်တႅၼ်းတႆးလူင် ၽွမ်ႉၵၼ် မူၼ်ႉမႄး ၵုမ်းၵေႃႇၵႂႃႇတေႃႇထိုင် ပီ 1940 ၼၼ်ႉ Mr. Kinch ၵေႃႈ လဝ်ႈယိုၼ်ႈထိုင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢင်း ၵိတ်ႉၶဝ်လႄႈၸင်ႇမွပ်ႈမၢႆ လုင်းၵိင်ႉ (Mr.E.G.N Kinch) ႁူမ်ႈတင်း ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃ လူင်ပွင် ၸိုင်ႈ မိူင်းတႆး တင်းၸဝ်ႈဝိယႃၼၼ်တ သင်ၶၸဝ်ႈ သႅၼ်ဝီ ၶဝ်ႈပႃး ၶိုၼ်းမႄးမၵ်းမၼ်ႈၸႂ်ႉမၢႆသဵင် 3 သဵင် – -: -. (မၢႆသဵင် ပဝ်ႇ – ၸမ်ႈၼႃႈ – ၸမ်ႉတႂ်ႈ) ပဵၼ်မႃးမၢႆသဵင် 5 သဵင် (- -, -; -: -. ) မၢႆ သဵင်ပဝ်ႇ ယၵ်း ယၵ်းၸမ်ႈ ၸမ်ႈၼႃႈ ၸမ်ႈတႂ်ႈ) မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ် 5 သဵင် မိူဝ်ႈပီ 1950 (2493)။

ဝၢႆးသေၼၼ်ႉသြႃႇဢူးထုၼ်း(လႃႈသဵဝ်ႈ)ၸင်ႇႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ပပ်ႉလိၵ်ႈတႆးတႃႇသွၼ်ဢၢၼ်ႇ သၢင်ႇပုၼ်းလူင်ၵမ်း တီႈ ၼိုင်ႈလႄႈ သၢင်ႇပုၼ်းလူင်ၵမ်းတီႈသွင်ၼႆသေဢဝ်ပူင်သွၼ်ၵႂႃႇတီႈၼႂ်း ႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸၼ်ႉငဝ်ႈ။

ပပ်ႉလိၵ်ႈတႆး တႃႇသွၼ်ဢၢၼ်ႇဢၼ်သြႃႇဢူးထုၼ်း ၶပ်းၶိုင်ဢွၵ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပႆႇပေႃးၶႅမ်ႉလႅပ်ႈလႄႈ ထိုင်မႃးပၢၼ် မိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇပၺ်ၺႃၸိုင်ႈတႆးလႄႈ ယၢင်းလႅင် ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း မင်းရၢႆး ၸင်ႇၽွတ်ႈ ႁႅၼ်းၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးမႃးသေႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးၸၼ်ႉ ငဝ်ႈတေႃႇၸၼ်ႉႁႃႈ သေဢဝ်ပူင်သွၼ်တီႈၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း။

တႄႇဢဝ်ပၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း တေႃႇထိုင် ၵၢပ်ႈပၢ ၼ်သိုင်ႇ တိူင်းမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်း ၶေႃ ထိုင်ၶွင်ႊသီႊလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပေႃးဝႃႈ တီႈၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ်ႉ မီးလုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆး ႁူဝ်ပၢၵ်ႇႁႃႈသိပ်းလိူဝ်ၼႆႉ ပေႃးဢမ်ႇ တွပ်ႇပူၼ်ႉပႃးလိၵ်ႈတႆးၸိုင် လုၵ်ႈႁဵၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇၶိုၼ်ႈ ၸၼ်ႉလႆႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉယဝ်ႉ သင်ဝႃႈၶႂ်ႈ သႂ်ႇလိၵ်ႈတႆးၼႂ်းတိူၵ်ႈလိၵ်ႈတေႃႇ ၵၼ်ၼႆ တီႈၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ဢဝ်လိၵ်ႈတႆးတႅမ်ႈႁဵင်းလိၵ်ႈသူင်ႇၵၼ် ၵေႃႈ တိုၼ်းမီး သုၼ်ႇႁႂ်ႈထိုင်ၵၼ်လႆႈၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေၵွင်ႊသီႊလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈမိူဝ်ႈဝၢၼ်ႈ မိူင်း (2-3-62) လိၵ်ႈလၢႆးတႆး မီးသုၼ်ႇလႆႈပူင်သွၼ် ၼႂ်း ႁူင်းႁဵၼ်း ၸၼ်ႉငဝ်ႈသေဢမ်ႇၵႃး ႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်း မိူင်းလိူၵ်ႈတင်ႈလႄႈၸဝ်ႈၾႃႉ တႆးတင်းလၢႆၵေႃႈ လႆႈထုၵ်ႇသိုၵ်းတီႉမတ်ႉၵုမ်းၶင်ပႅတ်ႈမူတ်း သဵင်ႈသေလုင်းထုၼ်းဢေး (ၼမ်ႉၶမ်း) လႆႈၶိုၼ်ႈ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၸုမ်းဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းတႆးမႃး။ ၽိူဝ်ႇဢူးထုၼ်းဢေး လႆႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ မိူင်းတႆး ယဝ်ႉ ၵေႃႈ လိၵ်ႈၼႆႉပဵၼ်လိၵ်ႈပတေႇသရိတ်ႈ ၵေႃႉၵုမ်းၵေႃႇမႃးဝႃႈၼႆသေသင်ႇဢိုတ်းႁပ်းပႅတ်ႈ။ ဢမ်ႇပၼ်ပူင်သွၼ်လႄႈ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ဢၼ်ၶိူဝ်းတႆးလႆႈဝႆႉလၢႆးပူင်သွၼ် လိၵ်ႈတႆး ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉလႄႈသင် ဢဝ် လိၵ်ႈတႆးတႅမ်ႈႁဵင်းလိၵ်ႈသေသႂ်ႇၼႂ်း တိူၵ်ႈလိၵ်ႈထိုင်လႆႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉတူၵ်းသုမ်း မႃးတေႃႇ ထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈ ၼႆႉယူႇၶႃႈ ယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ သြႃႇၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ သေသိုပ်ႇဢ ဝ်လိၵ်ႈလၢႆး တႆးသဵင်တႅတ်ႈ (လိၵ်ႈႁူဝ်သိူဝ်) ၼႆႉ ပူင်သွၼ်ၵႂႃႇတီႈၼႂ်းၵေႃ လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈ ငႄႈတႆးၸၼ်ႉၸွမ်တင်းလၢႆသေဢမ်ႇၵႃး မုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ၶၸိုင်ႈတႆး ႁဝ်းၶႃႈ ၼႆၵေႃႈ ဢဝ်ပူင်သွၼ်ၵႂႃႇ ၸွမ်းဝတ်ႉၸွမ်းၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈသေဢဝ်လိၵ်ႈတႆး သဵင်တႅတ်ႈၼၼ်ႉ ပိၼ်ႇတႅမ်ႈပိတ ၵၢတ်ႈသၢမ်ၵွင်။

ဝၢႆးသေၶွင်ႊသီႊလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉႁုပ်ႈသိမ်းဢဝ်ဢႃႇၼႃႇဝၢၼ်ႈ မိူင်းသေဢူးထုၼ်းဢေး (ၼမ်ႉၶမ်း)သမ်ႉ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၸုမ်းဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းတႆး (ရှ မ်းပြည် နယ် ဦးစီးအဖွဲ့ )မႃးၼၼ်ႉ ႁႄႉႁၢမ်ႈပႅတ်ႈ ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ ဢၼ်ၸုမ်း လူင် ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆးၶပ်ႉၶိုင်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ဝႆႉ ၼၼ်ႉလႄႈ လိၵ်ႈ တႆးႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ယၢမ်ႈမီးပပ်ႉႁဵၼ်းလီလီသေတႃႉ ဢဝ်လၢႆး ၽႂ်လၢႆး မၼ်းၶပ်းၶိုင်သွၼ်ဢၢၼ်ႇၵႂႃႇ ။

ၵွပ်ႈၼၼ်ထိုင်မႃးပီၶရိတ်ႈ 1967 ၼီႈၸၢႆးၸၢႆးၸိုၼ်ႈ(ႁွင်ႉ) ၸိုၼ်ႈၵွၼ်း လၢႆးၸၢႆးဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၸင်ႇသမ်ႉႁဵတ်း ဢွၵ်ႇမႃး ပပ်ႉႁဵၼ်း လိၵ်ႈတႆးဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ပပ်ႉႁူႉႁၼ်လိၵ်ႈတႆး” ၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။ လုင်းၶုၼ်မႁႃႇ(မိူင်းယႆ) ၵေႃႈသမ်ႉ ႁဵတ်း ဢွၵ်ႇမႃး “ပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး မေႃဝႆး”။

တီႈပပ်ႉလုင်းၶုၼ်မႁႃႇ(မိူင်းယႆ) ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃး ၼၼ်ႉဢမ်ႇမီး ပၼ်ႁႃသင်သေတႃႉၵေႃႈ ပပ်ႉဢၼ်ၸၢႆးၸၢႆးၸိုၼ်ႈ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ မႃးၼၼ်ႉလႆႈႁၼ်မႃးၵၢႆႇၶိုၼ်း ဢဝ်ၺ ၽႅတ်းသႂ်ႇပႃးတူၼ်းသဵင် ႁူၵ်းတူၼ်း(ယၵ်းၶိုၼ်ႈ)၊ ဝ ၽႅတ်းသွင် တူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉၶႃႈယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃးပီၶရိတ်ႉ 1974 ၼီႈမႃး ၸၢႆးၸၢႆးၸိုၼ်ႈ၊ ၸၢႆးသၢင်ႇဢၢႆႈ၊ ၸၢႆးမွင်ႇလိုၼ်း (စက်မှု လယ်ယာ ကျောက်မဲ)၊ ၸၢႆး ပၢၼ်းသႅင်လႄႈ ၸၢႆးယွတ်ႈၼုမ်ႇၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေၶိုင်သၢင်ႈ ႁၢင်ႈပွင်မႃး လိၵ်ႈတႆးၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်း မိူဝ်ႈ (25-27.4.1974) ႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်လူင်တီႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈမၢႆသွင် ဝဵင်းသီႇပေႃႉသေမၵ်းမၼ်ႈၵႂႃႇမိူဝ်ႈ (27.4.1974) တီႈ ၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။

တီႈပၢင်ၵုမ်လူင်လိၵ်ႈလၢႆးတႆးၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းတၢင်တူဝ် မိူင်းယႆႁဝ်းၶႃႈ
1 – ၸၢႆးတဵင်းမွင်ႇ၊
2 – ၸၢႆးၸၢမ်ႇ ၽေႇ (ႁွင်ႉ) ၸၢႆးၸိုၼ်ႈပၢင်ႇၾႃႉ၊
3 – ၸၢႆးမွင်ႇၵျီး

ၽွမ်ႉၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းၵႂႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ဝၢႆးမၼ်းမႃးသမ်ႉ တႅမ်ႈလိၵ်ႈသေသၢၼ်ၶတ်းထိုင် ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလိၵ်ႈလၢႆး တႆး ဢၼ်ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇဝႆႉ တီႈဝဵင်းသီႇပေႃႉၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်မိူၼ်ဢၼ်ၸုမ်းမိူင်းယႆသၢၼ်ၶတ်းၼၼ်ႉ သူင်ႇထိုင်မုၵ်ႉ ၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆးလႄႈ ၸၼ်ႉၸွမ်တင်း သဵင်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေမိူင်းယႆသၢၼ်ၶတ်းယဝ်ႉ မုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈ တႆးၵေႃႈ သၢၼ်ၶတ်း။ ၸၼ်ႉၸွမ်တင်း သဵင်ႈၵေႃႈသၢၼ်ၶတ်းလႄႈ ထိုင်မႃးပီ 1975 ၶိုၼ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ထႅင်ႈၵမ်းသွင်သေပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ မူႇလိၵ်ႈတႆး ၵူႈၶိူဝ်း ၶိူဝ်းယဝ်ႉ ၶိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈမူႇလိၵ်ႈႁူဝ်သိူဝ်။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶွင်ႊသီႊၵူၼ်းမိူင်း ပွၵ်ႈၵမ်းသၢမ်မႃး ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ၶွင်ႇသီႇမိူင်းတႆးသမ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် ပႃႉတၢၼ်း လႄႈ မုၵ်ႉၸုမ်းၶွင်ႊသီႊမိူင်းတႆး ၽွတ်ႈႁႅၼ်းၵေႃႇမသိၼ်ႇ တႃႇတေလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း တေထုၵ်ႇၸႂ် မူႇလိၵ်ႈ ၸိူဝ်း ဢၼ်ဝႃႈမႃးပႃႈၼိူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢၼ်လႂ်ၼႆသေၵူၼ်းမိူင်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇၵမ်ႈၼမ်ၵမ်ႉထႅမ်မူႇလိၵ်ႈ ႁူဝ်သိူဝ်လႄႈ ၶွင်ႊသီႊမိူင်း တႆးႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈမူႇလိၵ်ႈႁူဝ်သိူဝ်ၶိုၼ်း မိူဝ်ႈပီ 1975 ၼီႈၼၼ်ႉမႃး။

ဝၢႆးသေၶွင်ႇသီႇမိူင်းတႆး မၵ်းမၼ်ႈပၼ် ၶိုၼ်းမူႇလိၵ်ႈတႆးႁူဝ်သိူဝ် (တူၼ်းသဵင်ႁႃႈသဵင် ဢမ်ႇပႃးတူၼ်းသဵင် ႁူၵ်း ဢၼ် ပဵၼ်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ) ယဝ်ႉ ၾၢင်ႁၢင်ႈလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း ႁႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်ႈသွၼ်ၶိုၼ်းၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉ ငဝ်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇပၼ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈတႆး မိူၼ်ၼင်ႇ လုင်းတၢင်းၵႄး၊ ၸဝ်ႈဢူမိူင်း၊ လုင်းၸၢႆးၵျီး ၵိုၵ်းပႃးတင်း မေႃသွၼ်လိၵ်ႈတႆးတင်းသဵင်ႈ 13 ၸဝ်ႈသေပူင်သွၼ်ပၼ်မေႃသွၼ် ၸၼ်ႉငဝ်ႈ (လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ) ၶဝ် 45 ၵေႃႉ တီႈဝဵင်း လႃႈသဵဝ်ႈမႃးတႄႇဢဝ် 6.4.1985 တေႃႇထိုင် 11.9.1985 ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ သူင်ႇပႃး ၶႅပ်းႁၢင်ႈမႃး ႁႂ်ႈမေႃသွၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈသၢႆႇဝၢႆႇမိူဝ်း ဝဵင်းၽႂ်ဝဵင်းမၼ်းယဝ်ႉ ႁႂ်ႈၶိုၼ်းသိုပ်ႇပူင် ပၼ်မေႃ သွၼ်ၸၼ်ႉငဝ်ႈ ဝဵင်းၽႂ်ဝဵင်းမၼ်းၵႂႃႇၼႆသေ တႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈလွင်ႈ တၢင်းၵူႈပိူင်ပိူင်သေဢမ်ႇပဵၼ်ၼမ်ႉ ပဵၼ်တူဝ်မႃး ႁၢၼ်ႉတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်းၼႆႉ။

လူၺ်ႈလွင်ႈၵၢၼ်ပိၼ်ႇပႅင်လႅၵ်ႈလၢႆႈယုၵ်ႉမုၼ်းမူၼ်ႉမႄးယူႇလၢႆပွၵ်ႈ လၢႆၵမ်းၵေႃႈ ႁၢင်ႈပႆႇတူၵ်းထုၵ်ႇသေပွၵ်ႈသေၵမ်း တေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈၵူႈၵေႃႉၶႂ်ႈႁႂ်ႈ လိၵ်ႈတႆးႁဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉ တၢင်းႁၼ်ႁဝ်း လိူဝ် သေဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ တၢင်းႁဵတ်းႁဝ်းၵေႃႈၵႂႃႇၵေႃႉ လၢႆးလၢႆးလႄႈ ဢမ်ႇၶိုပ်ႈၼႃႈသေယင်း ထွႆလင်လူင်းႁူၺ်ႈယူႇ တိၵ်းတိၵ်း။ ၶတ်းၸႂ်ယူႇႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇယူႇႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ၵူၺ်းၵႃႈ ပႆႇႁူမ်ႈ ၵၼ်ပႆလႆႈသဵၼ်ႈတၢင်းလဵဝ် ၵၼ်။

တေႃႈၼင်ႇၼၼ် ၽွၼ်းလီမီးယူႇသေတႃႉ ၽွၼ်းၸႃႉ ၵေႃႈၸွမ်းမႃး မိူဝ်ႈၽူႈမီးတၢင်းႁူႉယႂ်ႇ ႁၼ်ၵႂၢင်ႈ မီးပၢႆး ဝူၼ်ႉ ဢၼ်မုင်ႈႁၼ်ၵႆယၢဝ်းသေလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇပႅင်မႃးၵေႃႈပႆႇမၼ်ႈပႆႇၵိုမ်း ပႆႇတၢႆတူဝ် ပႆႇပဵၼ်လွၼ်ႉၵႅၼ်ႇမၼ်ႈ ၸွမ်းလၵ်း ၸဵင်။ ၵူၺ်းဢဝ်ၸွမ်းပိူင်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ပၢႆးထၢင်ႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢဝ်လၵ်းၸဵင်တူဝ်ၵဝ်ႇတင်ႈပၵ်းသေႁဵတ်း လူၺ်ႈၵႂၢမ်းၶဝ်ႈၸႂ် ပွင်ႇၸႂ် ႁင်းၵွႆးၵူၺ်း ႁိုဝ် မူႇၽုင်ၸုမ်း ၾၢႆႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈ ၽၢၵ်ႈၼိုင်ႈႁင်းၵွႆးၵူၺ်း။ ႁူမ်ႈဝႃႈမီးၵၢၼ်ပိၼ်ႇ ပႅင်လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးလၢႆပွၵ်ႈလၢႆၶၢဝ်းၵေႃႈတိုၵ်ႉပႆႇ မၼ်ႈ ၵိုမ်း ယင်းပႆႇပဵၼ်လၵ်းၸဵင် လၢႆးႁဵတ်းလိၵ်ႈပွင်လၢႆး ပွင်ထွႆႈၵႂၢမ်း မိူၼ် ၸိူင်ႉဝၢၼ်ႈပိူၼ်ႈမိူင်းပိူၼ်ႈ ဢၼ်မီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈမီးၾၢႆႇမီးၸုမ်း မီးၵေႃၵမ်ၵၢၼ် ပၢႆးပၺ်ၺႃ ဢၼ်လူင်ႉလႅၼ်ႇလွင်ႈ လိၵ်ႈလွင်ႈလၢႆး လွင်ႈထွႆႈၵႂၢမ်း ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႅင်ႇတင်ႈ မၵ်းမၼ်ႈလႄႈ တႃႇ တေဢွၵ်ႇပဵၼ်လိၵ်ႈၼိုင်ႈတူဝ် ၵႂၢမ်းၼိုင်ႈၶေႃႈၼၼ်ႉ လႆႈဢုပ်ႇ ထဵင် ႁဵတ်ႇလႄႈၽူလ်တႄႉတႄႉ ယဝ်ႉၸင်ႇဢွၵ်ႇမႃး လႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် လိၵ်ႈပိူၼ်ႈ ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈၸင်ႇမီးလၵ်း မီးၸဵင် လႄႈမၼ်ႈၵိုမ်းတၢႆတူဝ်။

လိူဝ်သေဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇပႅင်လိၵ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ ပိုၼ်းႁဝ်းဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉပၢၼ်ၼိုင်ႈ ပဵၼ်လိၵ်ႈသႅၼ်း ၼိုင်ႈပၢၼ် ၼိုင်ႈပဵၼ်သႅၼ်းၼိုင်ႈလႄႈ ၵူၼ်းႁုၼ်ႈသႅၼ်းမႂ်ႇ ဢမ်ႇၵႂႃႇဢၢၼ်ႇ လႆႈၶိုၼ်းပိုၼ်းႁဝ်း ၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈပိုၼ်း ႁဝ်းႁၢႆ ၵႂႃႇ ၸွမ်း ပၢၼ်လႂ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပႅတ်ႈတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ မိူဝ်ႈႁဝ်းတေၶူၼ်ႉသွၵ်ႈႁႃပိုၼ်းႁဝ်းၼၼ်ႉ ထိုင်တီႈ ပေႃးလႆႈၵႂႃႇ ႁႃ ၶူၼ်ႉတူၺ်း ၼႂ်းလိၵ်ႈဢင်းၵိတ်ႉ လိၵ်းထႆးလႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁုၼ်ႈ သႅၼ်းမႂ်ႇတႆးႁဝ်း ဢမ်ႇ ႁူႉၸၵ်းပိုၼ်းတႆး ၼႆႉၵေႃႈမၼ်းဢမ်ႇပႅၵ်ႇသင်။

ၽိုၼ်ဢၢင်ႈဢိင်
ၶေႃႈမုလ်း “ပိုၼ်းတႆး” ဢၼ်ၸဝ်ႈယၼ်ၾႃႉ မိူဝ်ႈ 1952 (2495)
တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႆး “လုင်းတၢင်းၵႄး” 1999 (2542) တင်းသိူၵ်ႈပိုၼ်းတႆး
“ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး သႅၼ်ဝီ”
“လုင်းသြႃႇတဵင်းမွင်ႇ ဝဵင်းမိူင်းယႆ ”
“မႁႃမုင်ႉ မိူင်းၸႄႈ” လႄႈ”ၵၢၼ်ႈၶမ်း သၢင်ႇသၢမ်”

ၸၢႆးသႅင်ယ (ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ)
ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 004 May 2018