(ၵႂၢမ်းပူၵ်းဢလၢမ်ႇတႆး)
(တင်းသဵင်ႈ ! တူဝ် …… လႅပ်ႈ)
(တင်းသဵင်ႈႁူမ်ႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းပူၵ်းဢလၢမ်ႇ ! …. ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ – ႁူမ်ႈ …… ႁွင်ႉ)
ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ
ဢလၢမ်ႇသမ်ႉၸၼ်ႇတႃႇ လိူၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈၸၵ်ႉၵျႃႇ
တႆးႁဝ်းမီးတေႇၸႃႇ ၽွမ်ႉပဵင်းၸႂ်ဝႃႇၸႃႇ
သူၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ႁႂ်ႈမီးၸႂ်သၸ်ႉၸႃႇ ….
(တၵ်ႉ ….. ယမ် ! ….. ၵတ်းယဵၼ်)
ၼႆႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းတႆး မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 72 ပီ (ၼိုၵ်ႉႁႂ်ႈႁၼ်မႃးၼႂ်းၸႂ်ၼႂ်းဝၼ်း 07/02/1947)
72 ပီ ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ လႄႈလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ဢၼ်လႂ်ၶီး? ဢၼ်လႂ်ႁၢင်ႉ?
ပိူတ်ႇႁူဝ်လိူင်ႈ။
မိူဝ်ႈထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ ပီ 2019 ပဵၼ်ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး (မၢင်ၶၢဝ်းႁွင်ႉဝၼ်းမိူင်းတႆး၊ ဝၼ်းၸႄႈ မိူင်း တႆး၊ ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဢဝ်ၵမ်ႈငဝ်းလၢႆးပၼ်ဝႃႈ၊ မိူဝ်ႈပီ 1947 တႄႉႁွင်ႉဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး) ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 72 ပီ (1947-2019) လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးၼႂ်းမိူင်းတႆးၵမ်ႈဢေႇ ဢိၵ်ႇတင်းၵူၼ်းတႆးတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶုၵ်းၸႂ် လႆႈဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်တင်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ဝႃႈပဵၼ်ၼႆပဵၼ်ၼၼ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ႁၼ်လီ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁၼ်ႁၢႆႉ ။ ၸိူဝ်းႁၼ်လီဝႃႈ-ပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၸႂ်တူၵ်း လူင်းၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၽွင်းငမ်းမိူင်း တႆးလႄႈ ဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိုင်ႈတႆး။ တုင်းၸိုင်ႈမိူင်းတႆးတင်းၽဵင်းၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈတႆးၵေႃႈ ၶူင်ဢွၵ်ႇလႄႈမၵ်း မၼ်ႈပိူဝ်ႈတႃႇၸႂ်ႉၵၼ်ၼႂ်းဝၼ်းၼႆႉ။ ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁၼ်လီၵေႃႈဝႃႈ-ပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးလူမ်ႉၺၢၼ်ႇၸုမ်း လွတ်ႈလႅဝ်းမိူင်းတႆး (ရပလ) လႄႈၵမ်ၵိၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵူမ်ႈ ၼွမ်းယွမ်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်း သဝ်းၶေႃဝႃႈၼႆ။
ဝၼ်းတီႈ 12 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ ပီ 2019 ပဵၼ်ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 72 ပီ (1947-2019) လႄႈၵူၼ်း ၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်းတႆးၵမ်ႈပႃႈၼမ် ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ၵူပ်ႉၵူႈတင်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင်ၼင်ႇၵၼ်။ ၼႆႉၵေႃႈမိူၼ်ၵၼ် ၸိူဝ်းႁၼ်လီဝႃႈ– ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး ႁဵတ်းဝႆႉလၵ်း ထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) ပိူဝ်ႈတႃႇ ၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ ၵၢၼ်မိူင်း- မိူင်းတႆးၼႂ်းဝၼ်းၼႃႈထႃႇပၢႆ။
ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁၼ် လီသမ်ႉဝႃႈ– ပဵၼ်ဝၼ်းတႆးသုမ်းမၢၼ်ႈ၊ ဝၼ်းဢၼ်မိူင်းတႆးတူၵ်းပဵၼ်မိူင်းၶီႈၶႃႈမၢၼ်ႈၼႆ။ မိူဝ်ႈၼႆႉပဵၼ် ဝၼ်း ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး တင်းၽူႈၼမ်းၸၢဝ်း ၶၢင် ၽူႈၼမ်းၸၢဝ်းၶျၢင်းလႄႈ ၽူဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈၸႂ် တူၵ်းလူင်းၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇႁူမ်ႈၵၼ်ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်း ၶေႃသေ ၵေႃႇတင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (Federal Union of Burma) လႄႈ လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ ပိူဝ်ႈတႃႇ ယူႇႁူမ်ႈၵၼ်ပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၼႂ်းၶၢဝ်း တၢင်း 10 ပီ (1948-1958)။ လိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၽိုၼ်ၼႆႉ တင်းလုမ်ႈၾႃႉႁူႉ ၸၵ်းၵၼ်ၼႂ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ -လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင် (Panglong Agreement 1947)။
ၽွၼ်းၵၢၼ်ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး။
(ၾၢႆႇလီ) တႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်း- 1. လႆႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဢၼ်မီးၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈၵၼ်ၶိုင်ႈတေႃႇၶိုင်ႈ၊ 2. ၵေႃႇ တင်ႈ လႆႈၽူႈတၢင်တူဝ် မိူင်းတႆး ပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ၊ 3.မီးတုင်းၸၢတ်ႈဢၼ်ပဵၼ်မဵတ်ႇ မၢႆၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ 4.မီးၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝႆႉပူၵ်းတိုၼ်ႇပၼ်ႁႅင်းၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆး။
(ၾၢႆႇႁၢႆႉ) တႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်း- 1.လႆႈပဵၼ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆး ဢၼ်တႄႇမႃးတီႈၵဝ်ႈႁႆးႁေႃ ယဵၼ်းၵႂႃႇပဵၼ်ၸႄႈမိူင်း လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ၊ 2.သုမ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး မၢင်ၽဝ်ႇဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆး လႆႈထႅင်ႈ။ ၸိူင်ႉ ၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ၊ ပူႈထဝ်ႈ၊ ဝဵင်းသိူဝ်၊ သွင်သူပ်း၊ ႁုင်မလၢင်ႉ၊ ၶမ်းတီႈလူင်၊ သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈလႄႈ မိူင်းပၢႆး၊ 3.ဢမ်ႇၵေႃႇတင်ႈလႆႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဢၼ်မၼ်ႈတဵင်ႈလႄႈ ပဵၼ်ၼမ်ႉၼိုင်ႈ ၸိုင်ႈလဵဝ်၊ 4.ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ် မိူင်းလႄႈၸဝ်ႈၾႃႉ မီးတၢင်းႁၼ်ထိုင်ၵၢၼ်မိူင်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်လႄႈ မီးတၢင်း ႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ 5. ဢမ်ႇ မီးၵၢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်တမ်းဝၢင်းပၢႆးတိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (National Strategy) ၶၢဝ်းယၢဝ်းဝႆႉလႆႈ။
ၽွၼ်းၵၢၼ်ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ။
(ၾၢႆႇလီ) တႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်း- 1.မီးၽူႈတၢင်တူဝ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ 2. ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈဝႆႉ ပႃးလွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ပဵၼ်လၵ်းပိူင်တီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊလုမ်ႈၾႃႉ ဝႆႉၼႂ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆ ပီ 1947 ၊ 3.လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ၼႂ်းၸိုဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ 4.လႆႈပဵၼ်ၸွမ် ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈ သုတ်းၸွမ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။
(ၾၢႆႇႁၢႆႉ) မိူင်းတႆးႁဝ်း- 1.လႆႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵႅၵ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းလဵဝ် ၼႂ်းၸိုဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ 2.သုမ်း ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်ဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆးလႆႈထႅင်ႈ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ၊ ပူႈထဝ်ႈ၊ ဝဵင်းသိူဝ်၊ သွင်သူပ်း၊ ႁုင်မလၢင်ႉ၊ ၶမ်းတီႈလူင်၊ သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈလႄႈမိူင်းပၢႆး ၊ 3.သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈၻီႊမွၵ်ႊ ၶရေႊသီႊၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉလႄႈ သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈတႅပ်းတတ်းႁင်းၶေႃ၊ 4.သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈၵုမ်းၵမ်ၼိူဝ်ၽၼ်ႇတႃႇငိုၼ်း တွင်းလႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ငဝ်ႈတိုၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ 5.ဢမ်ႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈလႆႈ ပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆၽွင်းငမ်းၸႄႈမိူင်းတႆး ဢၼ်မီးပႃး လွင်ႈၵၢၼ်ႁႄႉႁၢမ်ႈၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်း လႆလင်ႇၶဝ်ႈမႃးပၵ်းသဝ်း ဢဝ်တီႈယူႇၼႂ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး။
ၽွၼ်းပၢင်ႈလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်။
(ၾၢႆႇလီ) တႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်း- 1.မီးလၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) ဝႆႉပိူဝ်ႈတႃႇၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းဝၼ်း မိူဝ်းၼႃႈ 2.တင်း 34 မိူင်းမီးၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းပႃႈတႂ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ် 3.မီးၵူၼ်းတူင်ႉတိုၼ်ႇၵၢၼ်မိူင်း ၼမ်တိူဝ်းမႃး 4.မီး လွင်ႈၶဝ်ႈၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလႄႈထတ်းသၢင် လွင်ႈလၵ်းပိူင်- ပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆၼမ်လိူဝ်မႃး 5.မီးလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတူင်ႉ တၵ်ႉတုၵ်းယွၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်လႄႈ ၼႂ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆပီ 1947။
(ၾၢႆႇႁၢႆႉ) မိူင်းတႆးႁဝ်း- 1.သုမ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မၢင်ၽဝ်ႇဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆးလႆႈ ထႅင်ႈ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ ပူႈထဝ်ႈ ဝဵင်းသိူဝ် သွင်သူပ်း ႁုင်မလၢင်ႉ ၶမ်းတီႈလူင် သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈ လႄႈမိူင်းပၢႆး 2.ဢမ်ႇၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ႁႂ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႊ သိုၵ်းလႆႈ 3.ဢမ်ႇၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈပၼ်ဢမ်းၼၢၸ်ႊၽွင်းငမ်း ဢၼ်ပဵၼ်သုၼ်ႇလႆႈၶွင်မိူင်းတႆးလႆႈ။
ၽွၼ်းလႆႈၵိုၵ်းပိုၼ်းဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး။
ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး (Shan National Day) ၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်မိူင်းတႆးႁဝ်း လႆႈထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၸႄႈ မိူင်းလုၵ်ႈ ၼိုင်ႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (မိူဝ်ႈပီ 1947) ၼႆသေၵေႃႈ ယင်းပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈ မိူင်းတႆးဢမ်ႇႁၢႆလၢႆ လႄႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ယုၵ်ႉယွင်ႈၼမ်ႉၸႂ်ႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသိုပ်ႇယူႇမၼ်ႈၵိုမ်း လႆႈမႃးလႆႈယူႇလႆႈၵႂႃႇ (မႃးလႆႈ၊ ယူႇလႆႈ၊ ၵႂႃႇလႆႈ)ၼၼ်ႉဝၼ်းၼိုင်ႈၵိုၵ်းႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် (map) ဢေႊသျိူဝ်ႊ။ ၸင်ႇဝႃႈဝၼ်းၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ ၶႂ်ႈဝႃႈဝၼ်းမိူင်းတႆးဝႃႈ ဢမ်ႇၼၼ်ၶႂ်ႈႁွင်ႉဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးႁွင်ႉ မၼ်းတိုၼ်း ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပဵၼ်သၵ်ႉၶိ သၢၵ်ႈသေႇ တႃႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆး ဢမ်ႇႁႂ်ႈၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇၼႂ်းပၢင်ႇလၢႆႇၵၢၼ်မိူင်း(တင်ႈဢဝ် ပီ 1947 တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ) လႄႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းတၢႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းႁၢင်ႉ၊ ပဵၼ်ဝၼ်းၶီး၊ ပဵၼ်ဝၼ်းပဵၼ် ဝၼ်းလိပ်းတႃႇၵူၼ်းတႆးလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး တင်းသဵင်ႈ။
ၽွင်းယၢမ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸွမ်းလၵ်းပိူင်လႄႈမိူင်ႉႁူမ်ႈတုမ်ႁၢင်ႉ။
ဝၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (The Day of Union of Burma) ၵေႃႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီ 1948 ထိုင် 1961 ၼႂ်းၶၢဝ်း တၢင်းသိပ်း ပီပၢႆၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၼႂ်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း ဢမ်ႇပႆႇမိူၼ်ၸႂ်ၵူႈၸိုင်ႈမိူင်းသေၵေႃႈ တိုၵ်ႉယူႇ ၼႂ်းလွၵ်းပိူင်မိူင်း ႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ယၢင်ႈၸွမ်းမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်းပီ 1947 ယူႇလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸွမ်းလွၵ်း ပိူင်ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊ ၼႆယူႇ။ တင်ႈပီ 1962 ထိုင် 1974 ၼႆႉၵွပ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ၼေႇဝိၼ်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ် ဢမ်းၼၢၸ်ႊၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းပႅတ်ႈသေယဝ်ႉ ၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈဢမ်း ၼၢၸ်ႊတပ်ႉသိုၵ်း ၼႂ်းၶၢပ်ႈၸိုဝ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼၼ်ႉမႃးလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈႁၢင်ႉ (The Defunct Union of Burma) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈတႄႉၸႂ်ႉဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ လွၵ်းပိူင်သမ်ႉ ပဵၼ်လွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈ ဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း။ တင်ႈဢဝ်ပီ 1988 တေႃႇႁွတ်ႈပီ 2010 ၼႆႉ လွၵ်းပိူင်ၽွင်းငမ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တင်းလွင်းပိူင် ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊတိုၼ်း ဢမ်ႇမီးလုမ်းလုမ်း ယဝ်ႉလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ၽွင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တၢႆ (The Deceased Union of Burma) ယဝ်ႉ၊ လိူဝ်တႄႇၸိုဝ်ႈၼႂ်းၸေႈၵွႆး ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။
ၽွင်းယၢမ်းလွၵ်းပိူင်တီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊငွၵ်ႈႁူဝ်။
ႁွတ်ႈမႃးၼႂ်းပီ 2011 ၼႆႉ ၸင်ႇမီးဢၢႆၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊမႃး၊ မီးမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်းလႄႈပႃႊလီႊမၢၼ်ႊၼႆမႃး။ 7 မိူင်း 7 တိူင်း မီးၽွင်းတႅၼ်း 12 ၵေႃႉမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ဢွၵ်ႇၾၢင်ႁၢင်ႈၽဵင်ႇပဵၼ်းၵၼ်ၼႆႁႂ်ႈႁၼ်မႃး။ ပဵၵ်ႉဝႃႈမီးသုၼ်ႇ လႆႈပႆႇတဵမ်ဝႂ် ပဵင်းၸၼ်ႉၸိူင်ႉမိူင်းပိူၼ်ႈၵေႃႈ ၼပ်ႉလႆႈဝႃႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈဢၼ်တၢႆယဝ်ႉႁၢင်ႉယဝ်ႉ လိူဝ်ၵႃႈ ၸိုဝ်ႈၼႂ်းၸေႈၵွႆး ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၶီးမႃးတူင်ႉမႃးငွၵ်ႈႁူဝ်မႃး။ တေႃႉတႄႉၺႃးၼမ်ႉဢိူၵ်ႇၶိူဝ်ၵႂၢႆးၵွႆးလႄႈၸင်ႇတေႃႉ တႄႉၶီးမႃးၵႃႈၼႆႉ။ တၢင်းၼႃႈၼႆႉ တေသိုပ်ႇၶီးပဵၼ်တူဝ် ဢၼ်ၸၢင်ႈတူင်ႉၸၢင်ႈၼိုင်ၵႂႃႇလႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်းႁိုဝ်ႉဢမ်ႇ လႆႈၼႆၼၼ်ႉ တေဢိင် ၼိူဝ်ၼမ်ႉၵတ်ႉႁဝ်းတႆးလႄႈႁဝ်းၵူၼ်းမိူင်းတႆး ႁူမ်ႈတင်းၶၢဝ်းယၢမ်းၵွႆးဢၼ်တေပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇလႆႈ။
လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် 47။
လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (The Panglong Agreeement) ဢၼ်တႄႇမီးမႃးၼႂ်းဝဵင်းဢွၼ်ႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းပၢင်လူင် မိူဝ်ႈပီ 1947 ၼၼ်ႉ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈတေႃႉတႄႉမီးဢမ်းၼၢၸ်ႊတဵမ်ဝႂ်မႃးတေႃႇထိုင်ပၢႆပီ 1961 ၵွႆး သေၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢင်ႉ ဢမ်ႇတၢႆသင်၊ မူၵ်းပႅပ်ႉယူႇၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵၢၼ်မိူင်း- မိူင်းမၢၼ်ႈဝႆႉမိူၼ်ၵူပ်းၼွၼ်းသိၼ် ၼႂ်းၶၢဝ်းလႅင်ႉၼၼ်ႉ မႃးလူၺ်ႈ ၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပၢၼ်ယဝ်ႉပၢၼ်။
ပေႃးၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်း မၢၼ်ႈၼႆ ဢမ်ႇပႃးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင် လူင်ဢမ်ႇယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈမၼ်းႁူမ်ႈပႃးမိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းလၢႆလၢႆမိူင်းႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇ တင်ႈဝႆႉ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႄႈဝႃႈ ယဝ်ႉ။ ပဵၼ်တေႃႇထိုင်ဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီးလၵ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇမီးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈလႆႈၼႆ ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။
လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၽိုၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈမိူင်း မၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး သၼ်လွႆၶၢင်လႄႈသၼ်လွႆၶျၢင်းၵွႆး မၼ်းႁူမ်ႇပႃးမိူင်းမွၼ်း မိူင်းယၢင်း မိူင်းရၶႅင်ႇလႄႈမိူင်းယၢင်း လႅင်တင်းမူတ်း။ ပဵၵ်ႉဝႃႈ ယွၼ်ႉလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၼႆႉ လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းလႆႈသုမ်းၸိုဝ်ႈမိူင်း (ယွမ်းလူင်း ပဵၼ်ၸႄႈမိူင်း)၊ လႆႈသုမ်းလိၼ်မိူင်းတႆးၵႂႃႇလၢႆတီႈလၢႆမိူင်းၵေႃႈ ယႃႇမၼ်းယင်းပဵၼ်ဝႆႉသၵ်ႉၶိသၢၵ်ႈသေႇ ပိူဝ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းပိုင်ႈဢိင်လႄႈဢဝ်ပဵၼ်တီႈၸုၵ်းမၼ်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈ ၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်းတႆးႁဝ်း မိူဝ်ႈမီးပၼ်ႁႃၼၼ်ႉယူႇ။ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (1947) ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇတၢႆ မၼ်းဢမ်ႇ ႁၢင်ႉ၊ မၼ်းယင်းၶီးယူႇ ယင်းလိပ်းယူႇၼႆလူၺ်ႈတၢင်းမၼ်ႈၸႂ်လႆႈႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်။ လၢတ်ႈလႆႈတဵမ်သူပ်း တဵမ်ပၢၵ်ႇဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီးဝၼ်းၶိူဝ်းတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်။ မိူၼ်ၵၼ် ပေႃးဢမ်ႇမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈ မၢႆပၢင်လူင် တေဢမ်ႇမီးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။
ပေႃးၵူၼ်းမိူင်း/တိူင်းလႂ်ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင်ၵေႃႈ လႆႈဝႃႈမၼ်းႁၵ်းလင်လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်၊ ယႃႉလႅဝ် ၵူၼ်ႇပင်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ ယႃႉလႅဝ်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းယဝ်ႈ။ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလႂ်ပၢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း လုၵ်ႈဢၼ်ဢဝ် ၸိုဝ်ႈဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဝႆႉၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းမူၼ်ႈမႃးလႆႈလႄႈတေဢမ်ႇမီး လွင်ႈၶိုပ်ႈၼႃႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶိုတ်း ၸၼ်ႉၶိုတ်းပၢၼ်လႆႈထႅင်ႈၵမ်းလဵဝ်ၼႆၼၼ်ႉ သၵ်ႉၶိသၢၵ်ႈသေႇမိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၼႄ ဝႆႉတႅၵ်ႇတႅၵ်ႇလႅင်းလႅင်းႁိုင်ၼၢၼ်း မႃး 70 ပီလိူဝ်လိူဝ်ယဝ်ႉ(ယွၼ်ႉၵူၼ်းၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင်လႄႈဝႃႈယဝ်ႈ)။
ၸႂ်ၵႂၢမ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (1947)။
1) မီးသုၼ်ႇလိူၵ်ႈၽူႈတၢင်တူဝ် ၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ (ပဵၼ်ၽွင်းလူင်) ၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵႅမ်ၽွင်းလူင်သွင်ၵေႃႉ။
2) ၵူႈၸႄႈမိူင်း (မိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်း) ၽွင်းငမ်းလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းတဵမ်ထူၼ်ႈႁင်းၶေႃ။
3) မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႈၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉတင်းပိုၵ်း။
4) ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းလႄႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး မီးသုၼ်ႇၸတ်းၵၢၼ်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းႁင်းၶေႃ။
– The end justifies the means ဢဝ်ယိူင်းမၢႆပဵၼ်ယႂ်ႇ၊ ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပဵၼ်လိူင်ႈလဵၵ်ႉ
– The means condition the end ဢဝ်လွၵ်းလၢႆး (ပဵၼ်ၽူႈ)တႅပ်းတတ်းတီႈယိူင်းမၢႆ
(ဢႃးၸၢၼ်ၶိုၼ်းသႂ် ၸႂ်ယဵၼ် 2014)
– ၵႂၢမ်းၶူမ်းၵၢၼ်မိူင်း 2 ၶေႃႈၼႆႉ ဢၼ်လႂ်ထုၵ်ႇလၵ်းထမ်း ? လႄႈဢၼ်လႂ်ၽိတ်းလၵ်းထမ်း ? ဢဝ်ဝၢင်းၼိူဝ်လၵ်းပၢႆးဝူၼ်ႉၸဝ်ႈၵဝ်ႇသေ တႅပ်းတတ်းတူၺ်းဢဝ်ၽႂ်မၼ်းသေၵမ်းၼႆ။
ပိုၼ်ၶမ်း ၽယၵ်ႉဝူင်း
