ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 05/11/2024 ၼႆႉ တေပဵၼ်ဝၼ်းလိူၵ်ႈတင်ႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ၵေႃႉမႂ်ႇ။ ၵေႃႉဢၼ်ဢွင်ႇပေႉပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၵမ်းၼႆႉ တေပဵၼ်မႃးၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈ 47 ၶွင်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ။
မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊၼႆႉ တႄႇမီးမႃး ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵေႃႉႁႅၵ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1789 ။ ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵေႃႉႁႅၵ်ႈပဵၼ် ၵျွၶျ်ႉ ဝေႃႊသျိၼ်ႊတၼ်ႊ။ ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵျူဝ်ႊပႆႊတၼ်ႊ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 46 ။
ပေႃးမႃးတူၺ်းၶိုၼ်းပိုၼ်း ၵူၼ်းဢၼ်မႃးပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ တင်းမူတ်းၼႆႉ ၼႆၸိုင် – ၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၶဝ်ၸဝ်ႈ ၵွၼ်ႇၼႃႈတေပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ – ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈ ၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢမ်ႇ မိူၼ်ၵၼ်မႃး။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈပဵၼ် ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်သိုၵ်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈပဵၼ် ၶူး သွၼ်တီႈႁူင်းႁဵၼ်း။ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃး၊ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ် ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး မႃးၵေႃႈမီးၼမ်။ မၢင်ၵေႃႉ ယၢမ်ႈပဵၼ်ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈမႃး မၢင်ၵေႃႉသမ်ႉပဵၼ် ၽူႈထတ်းသိၼ်တြႃးမႃး။
ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ် ၾၢႆႇလဵင်ႉလူတူဝ်သတ်းမႃးၵေႃႈ မီး။ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်ၸၢႆးၸိူင်း မႃးၵေႃႈမီး၊ ၸဝ်ႈၵၢၼ်ဢိတ်ႇဢွၵ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈလၢႆး၊ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၾၢႆႇၸၼ်တႅမ်ႈႁၢင်ႈ တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈပူၵ်းပွင်ၵေႃႈမီး။ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ် ဢိၼ်ႊၵျၼ်ႊၼီႊယႃႊ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၶွင်ႁၢၼ်ႉၶၢႆသိူဝ်ႈၶူဝ်းလႄႈ ၶူင်သၢင်ႈ ဢွၵ်ႇပႅပ်ႇသိူဝ်ႈၶူဝ်းၽူႈၸၢႆး။ ၼႂ်း ၼၼ်ႉ ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇမႃး ၵေႃႈမီး။
ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ယၢမ်ႈႁဵတ်းၵၼ် ၽူႈတၢင်ၼႃႈ သျေႉၼေႇ မႃးမီးၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ မီးထိုင် 27 ၵေႃႉ။ ဢၼ် ယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်သိုၵ်းမႃးသေ မႃးပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈသမ်ႉ ၼမ်ထီႉ 2 ။ မီးထိုင် 14 ၵေႃႉ။
ၵေႃႉဢၼ်လႆႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ႁိုင်သုတ်းၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းဢမေႇရိၵၼ်ႊသမ်ႉပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈ Franklin D. Roosevelt ။ ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 32 ။ မၼ်းၸၢႆးလႆႈပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈ တင်ႈတႄႇပီ 1933 တေႃႇထိုင် 1945 လႆႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ႁိုင်ၶၢဝ်းတၢင်း 12 ပီ 39 ဝၼ်း။
ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ဢၼ်မီးသၢၵ်ႈတၢမ်း ဢႃယုၸွမ်ၸိုင်ႈပွတ်းသုတ်းပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 9။ မၼ်းၸၢႆးၸိုဝ်ႈ William Henry Harrison ။ ဝၢႆးလင်မၼ်းၸၢႆး ႁပ်ႉပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 4 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် 1841 ယဝ်ႉ လိူၼ်ၼိုင်ႈ မၼ်းၸၢႆးပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼၢဝ် ဢမ်ႇယူႇလီသေ လႆႈလူႉတၢႆၵႂႃႇ ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 4 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 1841 ၼၼ်ႉ။ မၼ်းၸၢႆးတၼ်းပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ လိူၼ်ၼိုင်ႈၵူၺ်း။
ၼႂ်းၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊၼႆႉ ဢႃယုယႂ်ႇထဝ်ႈယဝ်ႉၸင်ႇပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵျူဝ်ႊပႆႊတၼ်ႊ ဢၼ်ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 46 ။ ၽွင်းမၼ်းၸၢႆးႁပ်ႉပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢႃယုမၼ်းၸၢႆးမီး 78 ပီ။
ဢၼ်ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၽွင်းဢႃယုလဵၵ်ႉသုတ်းသမ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 26 ။ မၼ်းၸၢႆးပဵၼ် Theodore Roosvelt ။ ၽွင်းမၼ်းၸၢႆး ႁပ်ႉပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 14 လိူၼ်သႅပ်ႊထႅမ်ႊပိူဝ်ႊပီ 1901 ၼၼ်ႉ ဢႃယုမၼ်းၸၢႆး တိုၵ်ႉလႆႈ 42 ပီၵူၺ်း။ ၼႂ်းၸွမ်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵၼ်ႊ 46 ၵေႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၸွမ် ၸိုင်ႈၵေႃႉလဵၵ်ႉသုတ်း။
ပေႃးမႃးတူၺ်း ၼႂ်းၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ၵေႃႉဢၼ်လဝ်းသုင်သုတ်းသမ်ႉ ပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉ ထူၼ်ႈ 16 ။ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢီႊပရႃႊႁိမ်ႊ လိၼ်ႊၵုၼ်ႊ။ မၼ်းၸၢႆးသုင် ထိုင် 6 ထတ်း(ပေႇ) ပၢႆ 4 ၼိဝ်ႉ။
ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉဢၼ်တႅမ်ႇသုတ်းသမ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 4။ ၵျိမ်ႊသ် မႄႊတီႊသိၼ်ႊ။ မၼ်းၸၢႆးသုင် 5 ထတ်း (ပေႇ) 4 ၼိဝ်ႉၵူၺ်း။
ၼႂ်းၸွမ်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵၼ်ႊၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်း ဢႅပ်ႉၾ်ရိၵၼ်ႊ ၵူၼ်းသီၽိဝ်လမ် မီးၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်း။ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ပႃႊရႅၵ်ႉ ဢူဝ်ႊပႃႊမႃႊ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ 45 ၵေႃႉၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းယူႊရူပ်ႉ ၵူၼ်းသီ ၽိဝ်ၶၢဝ်လွၼ်ႉလွၼ်ႉ။ ၼႂ်းပိုၼ်းၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ တင်း 46 ၵေႃႉၼႆႉ ပႆႇမီးၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢၼ် ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းသေၵမ်း။ ၼႂ်းၽူႈၼမ်းၸိုင်ႈမိူင်းတင်းမူတ်းၼႆႉ ၸင်ႇႁႃမီး ၵႅမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်း ယိင်း ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းၵႅမ်ႊမႃႊရႃႊ ႁႄႊရိတ်ႉသ် ၼႆႉၵူၺ်း။ ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ မၼ်းၼၢင်း တိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ် ၶေႉၶဵင်ႇတႃႇပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈယိင်းၵေႃႉႁႅၵ်ႈ ၼႂ်းပိုၼ်းဢမေႊရိ ၵၼ်ႊယူႇ။
ၼႂ်းၸွမ်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵၼ်ႊ 46 ၵေႃႉၼႆႉ ဢၼ်လႆႈႁပ်ႉသူးရင်ႊဝလ်ႊ ၼူဝ်ႊပႄႊလ် မီး 4 ၵေႃႉ။ ပဵၼ်ၸွမ် ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 26 Theodore Roosvelt ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 28 ၸွမ်ၸိုင်ႈ Woodrow Wilson ၸွမ် ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 39 Jimmy Carter လႄႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 44 ၸွမ်ၸိုင်ႈ ပႃႊရႅၵ်ႉ ဢူဝ်ႊပႃႊမႃႊ။
ၼင်ႇဝႃႈ ပေႃးလႆႈတီႈယူႇသုင် ၵေႃႈမီးၽေးၼမ်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸွမ်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵၼ်ႊဢၼ်ၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈသေ ၺႃးငွႆးယိုဝ်းတၢႆၵႂႃႇမီးယူႇ 4 ၵေႃႉ။ ၸိူဝ်းၶဝ်ပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၵေႃႉထူၼ်ႈ 16 Abraham Lincoln ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 20 James A Garfiel ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 25 Ailliam McKinley လႄႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉထူၼ်ႈ 35 John F Kennedy ။
ၼႂ်းၵႃႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵၼ်ႊၼႆႉ ဢၼ်မၢၵ်ႈမီးငိုၼ်းတွင်းလိူဝ်သေပိူၼ်ႈသုတ်းပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉ ထူၼ်ႈ 45 – Donald Trump ၵေႃႉဢၼ်တေယူႇတီႈ ပႃႇတီႇ ရီႊပႃႊပလီႊၵၼ်ႊ သေၶိုၼ်းၶဝ်ႈၶေႉၶဵင်ႇ လိူၵ်ႈတင်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 5/11/2024 ၼႆႉၼၼ်ႉၼႆ လႆႈႁူႉၸွမ်းတီႈ ၼႃႈလိၵ်ႈ ၶၢဝ်ႇ Potus တႅမ်ႈတၢင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉၶႃႈ ဢေႃႈ။
ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈၵမ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႉထႅမ်ႁႅင်း 2 ၵေႃႉ ၼၢင်းၶႃႊမႃႊလႃႊ ႁႄႊရိတ်ႉသ်လႄႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈၵေႃႉၵဝ်ႇ တေႃႇၼႄလ်ႊထရမ်ႉ ၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်။
သင်ဝႃႈ မၼ်းၼၢင်းပေႉပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၵမ်းၼႆႉၼႆ ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ၼႆႉတေမီးၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၵေႃႉႁႅၵ်ႈ။
မၼ်းၼၢင်းၼႆႉပဵၼ်လုၵ်ႈမႄႈၸၢဝ်းၵြႃး ဢိၼ်ႊတီႊယႃႊလႄႈ ပေႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵျမေႊၵႃႊ။ ပဵၼ်ၵူၼ်း ယၢၼ်မိူင်းၵႂႃႇယူႇသဝ်းတီႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ 1964 တီႈဝဵင်းဢူၵ်ႉလႅၼ်ႊ ၸိုင်ႈ မိူင်းဢမေႊရိ ၵၼ်ႊ။
မၼ်းၼၢင်းလႆႈၸုမ်ႈၶူးတီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် Howard ဢၼ်ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸွမ် တႃႇၵူၼ်းသီၽိဝ်လမ်ၶဝ် ႁဵၼ်း လိၵ်ႈလၢႆး။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ႁဵတ်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈ(သျေႉၼေႇ)။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် လူၺ်ႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းတြႃးပုတ်းၶၢတ်ႇတႅတ်ႈတေႃး၊ ယိပ်းၵၢၼ်ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉလွင်ႈရႃႊၸဝၢတ်ႈ တႅတ်ႈတေႃးလီ ၼႆသေ ဝၢႆးမႃးလႆႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈ (သျေႉၼေႇၶျူၵ်ႉ) ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်း ယိင်း ပဵၼ်ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႂ်းၸႄႈမိူင်း ၵႄႊလီႊၾူဝ်ႊၼီႊယႃး။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်း ပႃးတႃႇလႆႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵူၼ်းသီၽိဝ်။ ထိုင်မႃးပီ 2016 မၼ်းၼၢင်းၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၽူႈတႅၼ်းသၽႃးၼိူဝ် သီႊၼဵတ်ႉ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁူႉၸၵ်းမၼ်းၼမ်မႃး။ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵတ်း ၵၢၼ်။ ၼႂ်းသၽႃးၵေႃႈ မီးၶေႃႈထၢမ်ၼဵတ်းလႄႈ ယိင်ႈၶႅၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း သူၼ်ၸႂ်ၼိူဝ် မၼ်းၼၢင်း ၼမ်မႃး။
ထိုင်ပၢၼ် ၵျူဝ်ႊပႆႊတၼ်ႊ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမႃး မၼ်းၼၢင်းၵေႃႈ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၵႅမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်း ၵေႃႉႁႅၵ်ႈ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်မၼ်းၼၢင်းလၢတ်ႈဝႃႈ – “တီႈၼင်ႈၵႅမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶႃႈၵေႃႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဝႃႈၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ဝၢႆးမႃး ၼၢင်းယိင်းတေသိုပ်ႇမႃးဢဝ်တီႈ ယူႇ ထႅင်ႈၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇၶႃႈ” – ၼႆ ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ထုၵ်ႇၸႂ်ႁႅင်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်း ၼၢင်းလႆႈတၢင်းၵမ်ႉထႅမ်မႃးလိူဝ်ႁႅင်း။
ၶၢဝ်းတၢင်းမၼ်းၼၢင်းပဵၼ်ၵႅမ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမႃးၼႆႉ မၼ်းၼၢင်းယၢမ်ႈတၢင်တူဝ်ၸိုင်ႈမိူင်းသေ ၵႂႃႇပွင်ၵၢၼ် မိူင်းတီႈမိူင်းယူႊၶရဵၼ်ႊ၊ တီႈၵႃႊသႃႊ။
ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵျူဝ်ႊပႆႊတၼ်ႊ ယုၵ်ႉယွင်ႈ မၼ်းၼၢင်းတႃႇၶဝ်ႈၶေႉၶဵင်ႇပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၵမ်းၼႆႉ။ ၵူၼ်းၸိုဝ်ႈ သဵင်လိုဝ်းလင်လုမ်ႈၾႃႉလၢႆလၢႆၵေႃႉၵေႃႈ ၵမ်ႉထႅမ်မၼ်းၼၢင်း။ ငိုၼ်းၵမ်ႉၸွႆႈတႃႇပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈၵေႃႈ မၼ်းၼၢင်းလႆႈဝႆႉၼမ်သုတ်းလႄႈ တင်းလုမ်ႈၾႃႉၵေႃႈပဵၼ်ဢၼ်သူၼ်ၸႂ်ဝႃႈ ၸွင်ႇမၼ်းၼၢင်းတေပေႉ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈသေ တေပဵၼ်မႃးၸွမ်ၸိုင်ႈဢၼ်ပဵၼ်ၼၢင်းယိင်း ၵေႃႉႁႅၵ်ႈယူႇႁႃႉ – ၼႆယူႇ။
