လွင်ႈ ၽွင်သႂ်ႇၽၵ်း(ၶိူင်ႈထဵပ်ႈ) မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ

“တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၶဝ်ၼၼ့် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇ ႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ၼႆ့ မိူၼ်ၵၼ်တၢင်း ၼမ့်ယႃႈ တႃးသီ  ၵူၺ်းၼႆ” မႅၵ်ႇတူႇၵျႅၵ်ႇၾရီႇ ၽူႈၵေႃ့ဢၼ် တႅမ်ႈ လိၵ်ႈလၢႆး လွင်ႈတၢင်းၵိၼ်ယမ့် ၼၼ့်လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။ၽွင်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် (ၶိူင်ႈထဵပ်ႈ)မိူင်းၵြႃး မီးသင်လၢႆလၢႆ  ဢဝ်သႂ်မႃးလေႃးၵၼ်ဝႆႉထိုင်တီႈလႆႈမီးၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်တူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ၊ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ထိုင်တီႈၸၼ်ၸႂ်ၵူၼ်း – ပွင်ႈၵႂၢမ်းလွင်ႈၼႆႉ ၶႃႈႁဝ်းၼၢင်းငိုၼ်းႁွမ် လႆႈဢိင်ဢဝ်ပွင်ႈၵႂၢမ်းတီႈပီႊပီႊသီႊ ဢွၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉသေၶိုၼ်းမႃးပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇ တႅမ်ႈဝႆႉၶႃႈဢေႃႈ။  

ပႅၵ်ႈသမ့်ဝႃႈ ၸႂ့်ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် မဵဝ်းလဵဝ်ၵၼ်သေတူမ်ႈႁုင်ဝႆ့သေတႃ့ၵေႃႈ ဢရသႃႇ ၼမ့်လႅမ့် ဝၢၼ် ၽၵ်းမီႇ ၼိုင်ႈ လႄႈတင်း မီႇၼိုင်ႈတႄ့ တိုၼ်းတေမီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ထိုင်တီႈပေႃး ဢမ်ႇၶႂ်ႈ ယုမ်ႇလႆႈ။ ၽွင်သႂ်ႇ ၽၵ်းႁွမ်ၼႆ့ ၶူဝ်ႈႁႅင်ႈ  ဢမ်ႇၼၼ်ၶိုတ်ႈပဵၼ်ၽွင်ဝႆ့သေ ဢဝ်ဝႆ့ၸႂ့်တိုဝ်းလႆႈ။

ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၼႆ့ သင်ဢဝ်ၸႂ့်တိုဝ်း မိူဝ်ႈဢုပ်ႉၼိူဝ့် ဢမ်ႇၼၼ် ဢဝ်ၸႂ့်ၼႂ်း တၢင်း ၵိၼ်ယမ့်တၢင်ႇမဵဝ်းၸိုင် ယိုင်ႈၶႅၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈတၢင်းၵိၼ်ယႅမ့်ၼၼ့်  ဝၢၼ်မႃး။ ႁၢၼ့် တၢင်းၵိၼ်ယမ့်   ႁိမ်းၶၢင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ ၵႆ့လႆႈႁၼ်ၸႂ့်တိုဝ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ၼႆ့ယူႇ။

လွင်ႈဢၼ် မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ပဵၼ်မႃးမိူင်းဢၼ် တေႃ့သူင်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ၶၢႆတေႃႇ လၢႆ ၸိုင်ႈမိူင်း တူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ၼႆ့ တေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆးသင်ၵႃႈႁိုဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆ ၸုမ်း Board ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၶဝ်သေ လႆႈႁူ့ဝႃႈ – မိူင်းၵြႃး ဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ၼႆ့ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် 200 သႅၼ်းပၢႆ ။  လိူဝ်ၼၼ့် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ဢၼ်ၵႃႈၶၼ် ထုၵ်ႇသေ သူင်ႇၶၢႆတေႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်း 180 ပၢႆ တႃႇၵႃႈၶၼ်ငိုၼ်း 4 billion ဢမေႇရိႊၵၼ်ႊတေႃႊလႃႊ- ဝႃႈၼႆ ။ ဢၼ်သူင်ႇၶၢႆ တီႈၼႂ်းလွၵ်းၵၢတ်ႇၼႂ်းမိူင်းၵူၺ်း မီးတႃႇငိုၼ်း 10 billion ဢမေႇရိႊၵၼ်ႊတေႃႊလႃႊသေ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်လွၵ်းၵၢတ်ႇ ဢၼ်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇလိူဝ်သေပိူၼ်ႈ တီႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃ့။

ၵူၺ်းၵႃႈ ယၢမ်းတေႃႈလဵဝ်တႄ့ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းလႆႈ ၸႂ်ၼမ်ၼႆ့  လႆႈမီးလွင်ႈမႆႈၸႂ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈလွတ်ႈၽေးမႃး ။ မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ပူၼ့်မႃးၼႆ့ ယွၼ့်ထူပ်းႁၼ် ဢီႇတၢႆႇလိၼ်းဢွၵ့်သၢႆ့ (ယႃႈၶႃႈ မူင်ႈမႅင်းသႅၼ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ် တၢင်းပဵၼ် ၶႅၼ်ႇသႃႇ) တီႈၼႂ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊ MDH လႄႈ Everest မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႆသေ မိူင်းသိင်ႊပပူဝ်ႊ တင်း ႁွင်ႇၵွင်ႇ ၸင်ႇသင်ႇပိၵ့်ဢိုတ်းပႅတ်ႈ ဢမ်ႇပၼ်ၸႂ့်တိုဝ်း သိုဝ့်ၶၢႆ ။

လိူဝ်ၼၼ့်ဢမ်ႇၵႃး ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ယႃႈၶႃႈမူင်းမႅင်း ပႃးမႃးတီႈၼႂ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ဢၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊ MDH လႄႈ Everest ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႆၼၼ့်သေ ၸုမ်းၾၢႆႇၵူတ်ႇထတ်းၵုမ်းထိင်းၶဝ်ႈၼမ့်တၢင်းၵိၼ် FDA မိူင်းဢမေႇရိႊၵၼ်ႊၵေႃႈ တိုၵ့်ၸွပ်ႇထၢမ်ၵူတ်ႇထတ်းဝႆ့ယူႇၼႆ – ၽူႈမီးသုၼ်ႇလၢတ်ႈ တီႈၼႂ်းၸုမ်း FDA ၵေႃ့ၼိုင်ႈ လၢတ်ႈတီႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ရၢႆႊတိူဝ်ႊ ၼင်ႇၼႆ ။

ၸွမ်းၼင်ႇတီႈႁွင်ႈၵၢၼ် ၶေႃႈမုၼ်းလ်ၶၢဝ်ႇ လႄႈ ၾၢႆႇတမ်းဝၢင်းပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ မိူင်းဢမေႇရိႊၵၼ်ႊၶဝ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁၼ်ၼၼ့် တႄႇၸဵမ်မိူဝ်ႈပီ 2021  ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် မိၵ်ႈမၢႆ MDH ဢၼ်တေႃ့တၢင်ႇ ႁိူဝ်းသၢင်းၽေႃးသေ ၶဝ်ႈၵႂႃႇမိူင်းဢမေႇရိႊၵၼ်ႊတႃႇ 14.5% ၼၼ့် ထူပ်းႁၼ်မူင်ႈမႅင်းဝၢႆးရႅတ့် ၼႆလႄႈ ၸင်ႇလႆႈပၢႆႈပႅတ်ႈ ဢမ်ႇပၼ်ဢဝ်ၶဝ်ႈၶၢႆ တီႈၼႂ်းမိူင်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၾၢႆႇၶွမ်ႇပၼီႊ MDH လႄႈ Everest တႄ့ လၢတ်ႈဝႃႈ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼၼ့် ဝႆ့ဝၢင်းၸႂ်သေၸႂ့်တိုဝ်းလႆႈယူႇ – ဝႃႈၼႆ။

ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈယူးရူပ်ႇ(EU) ၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ တီႈၼႂ်းမၢၵ်ႇၽိတ့် လႄႈ မၢၵ်ႇၽိတ့်ပွမ်ႈ ဢၼ်လုၵ့်မႃးတီႈ မိူင်းၵြႃး ဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ၼႆ့ ထူပ်းႁၼ် ဢၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ၶႅၼ်ႇသႃႇ လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ် လီမႆႈၸႂ် – ဝႃႈၼႆ ။ ၾၢႆႇၵူတ်ႇထတ်းၵုမ်းထိင်း ၶဝ်ႈၼမ့်တၢင်းၵိၼ် တီႈမိူင်းပင်ႊၵလႃႊတဵတ်ႉသျ်၊ မေႃႊလ်ၻၢႆႉၾ် လႄႈ ဢေႃႊၸတေႊရီႊယႃႊ ၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းလွင်ႈ ၵူတ်ႇထတ်းၸႅတ်ႈတူၺ်းဝႆ့ယူႇ – ဝႃႈၼႆ။

မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ- ၸိုင်ႈမိူင်းလူင် ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃ့

•  မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၼႆ့ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်သေ သူင်ႇၶၢႆၼွၵ်ႈမိူင်း ၵိုင်ႇၵႃႈၶၼ် ငိုၼ်းႁိမ်းၸမ် 4 billion ဢမေႇရိႊၵၼ်ႊတေႃႊလႃႊ ။ တေလႆႈဝႃႈ မီး 12% ၼႂ်းလွင်ႈတေႃ့သူင်ႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ၶၢႆ တီႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃ့
• ပိူင်လူင်မၼ်း ၼႂ်းလူင်တေႃ့သူင်ႇၶၢႆ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ၼၼ့် တေပႃး မၢၵ်ႇၽိတ့်ၽွင် ၊ ၽွင်မိၼ့် ၊ ဇီယာ၊ ဖာလာ လႄႈ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ဢၼ်ၶူၼ်းၶဝ်းလေႃးၵၼ်ဝႆ့ ၸိူဝ်းၼႆ့။
• ၶူဝ်းၵုၼ်ႇဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇထႅင်ႈတၢင်ႇဢၼ်သမ့် တေမီးမိူၼ်ၼင်ႇ ကွမ်းခို၊ ကုံကုမံ၊ ဇာတိပ္ဖိုလ်သီး၊ လေးညှင်းပွင့်၊ သစ်ကြံပိုးခေါက် ၸိူဝ်းၼႆ့။
• မိူင်းၶႄႇ ၊ မိူင်းဢမေႇရိႊၵၼ်ႊ  လႄႈ မိူင်းပင်းၵလႃးတိတ့်သ် ၶဝ် 3 မိူင်းၼႆ့ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်း ႁပ့်သိုဝ့် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် တီႈမိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႆ့ ၼမ်လိူဝ်သေပိူၼ်ႈ
• လိူဝ်ၼၼ့်  မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းဢႃႇရပ့်(UAE) ၊ မိူင်းထႆး ၊ မိူင်းမလေးသျႃး ၊ မိူင်းဢိၼ်ႇတူဝ်ႇၼီးသျႃး ၊ UK ၊ ဢေႃးၸတေးရီးယႃး ၊ မိူင်းသိင်ႊၵပူဝ်ႊ လႄႈ ႁွင်ႇၵွင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆ့ ။

( ဢိင်ဢၢင်ႈၶေႃႈမုၼ်းလ် – ၸုမ်း Board ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ၊ Spices Board ,Global Trade Research Initiative)

ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် မိၵ်ႈမၢႆ  MDH လႄႈ Everest ၼႆ့ ပဵၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းတၢင်းၼမ် လႆႈၸႂ်တၢင်းသွင် ဢၼ်။ ၶွမ်ႊပၼီႊ မိၵ်ႈမၢႆ MDH ၼႆ့ပၵ်းဝႆ့တီႈ ဝဵင်းတေႇလီႇ သေ ၵေႃႇတင်ႈလႆႈမႃး ၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင် 105 ပီ ၊ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ် သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် 60 သႅၼ်းပၢႆ ။ ၶွမ်ႊပၼီႊ Everest Food Products ၼႆ့ၵေႃႈ လုၵ်ႈဢဝ်တီႈ ၵူၼ်းၵႃ့ၶၢႆ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်ၵေႃ့ၼိုင်ႈ တႄႇၵေႃႇတင်ႈမႃးသေ ယၢမ်းလဵဝ်ႁိုင်မႃးၶၢဝ်း တၢင်း 57 ပီယဝ့်လႄႈ ပဵၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်ယႂ်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈ တီႈၼႂ်း မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃးသေ တေႃႇသူင်ႇၶၢႆၸူး ၼွၵ်ႈမိူင်း 80 မိူင်းပၢႆ ။

လိူဝ်ၼၼ့် မိူၼ်ၼင်ႇ ၽူႈလဵၼ်ႈၸိူင်း ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် ၼႂ်း ႁေႃႊလီႊဝုတ့် ဢမီႇတႃႊ ပၢတ်ႇၵျၢၼ်ႊ လႄႈ သျုႊရုတ်ႉၶၢၼ်း ၵေႃႈပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ် မိၵ်းမၢႆၶွမ်ႊပၼီႊ Everest ဝႆ့။

လွင်ႈဢၼ် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ မီးပၼ်ႁႃၸိူင့်ၼႆ လႆႈဝႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈပဵၼ်ပွၵ်ႈဢွၼ် တၢင်းသုတ်း။ မိူဝ်ႈပီ 2014 ၼၼ့်ၵေႃႈ ဢိတ်ႇၸီႇတႃႇ မၸွတ်ႇတႃႇ ၽူႈလူင့်လႅၼ်ႇၾၢႆႇ ၸီႇဝတႃႇတု လႆႈႁဵတ်းလွင်ႈ ၵူတ်ႇထတ်းၸႅတ်ႈတူၺ်း တီႈၼႂ်းမၢၵ်ႇၽိတ့် လႄႈ ၽွင်မႃႇသႃႇလႃႇ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ တီႈဝဵင်းၵတ့်တႃး ဢၼ်ၵူၼ်းလႆႈၸႂ်ၼမ်ၼၼ့်သေ ထူပ်းႁၼ် ထၢတ်ႈၸိုၼ်း တီႈၼႂ်းၽွင်ယွမ့်သီ (သီလႅင်/ သီသူမ်ႈ)တီႈၼႂ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်ၼၼ့် – ဝႃႈၼႆ ။

မိူဝ်ႈပူၼ့်မႃး ၼႂ်းလိူၼ် April ၼႆ့ၵေႃႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ၾၢႆႇၵူတ်ႇထတ်းၵုမ်းထိင်း ၶဝ်ႈၼမ့် တၢင်းၵိၼ် လႄႈ ယႃႈယႃ ၶဝ်ၵူတ်ႇထတ်းႁၼ် ၽွင်မိၼ့် ၊ ၸိူဝ့်/ၽၼ်း ၽၵ်းၵီး ၊ ၽွင်မႃႇသႃႇလႃႇ ပႃးၸဵမ် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် ဢၼ်ဢမ်ႇမူတ်းသႂ် တၢင်းမူတ်း ၼမ့်ၼၵ်းမီး 6 မိုၼ်ႇၵီးလူဝ်းပၢႆ – ဝႃႈၼႆ ။

ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ပေႃးတေမႃးတူၺ်းၶိုၼ်းဝႃႈ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႆ့ ၸွင်ႇဝႆ့ဝၢင်းၸႂ်လႆႈႁိုဝ်ၼႆၸိုင် တႃႇတေၵူတ်ႇထတ်းၸႅတ်ႈတူၺ်း လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်း ႁွမ် ၼၼ့် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈငဝ်ႈငုၼ်းမိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၵေႃႈ လႆႈၸီ့သင်ႇလူင်းဝႆ့တီႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸေႈတွၼ်ႈ ၶဝ် ဝႆ့ယူႇ – ဝႃႈၼႆ ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈဢၼ်ဝႃႈ မီးလွင်ႈၸႂ့်တိုဝ်း ဢီႇတၢႆႇလိၼ်းဢွၵ့်သၢႆ့ တီႈၼႂ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်ၼႆသေ တႃႇတေၵူတ်ႇထတ်း ၶွမ်ႊပၼီႊၸိူဝ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်ၶဝ်ၼၼ့် ၸုမ်း Board ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး – ဢၼ်မီးႁွင်ႈၵူတ်ႇထတ်းဝႆ့ 5 ဢၼ်ၼၼ့်ၵေႃႈ လႆႈဢွၵ်ႇၶေႃႈ  ၼႄ့ၼမ်းၼေတၢင်းဝႆ့ပၼ်ယူႇ – ဝႃႈၼႆ ။ လိူဝ်ၼၼ့် မိူၼ်ၼင်ႇၸုမ်း ၾၢႆႇၵုမ်းထိင်းၶဝ်ႈၼမ့် တၢင်းၵိၼ် (FSSAI) မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ၵေႃႈ လႆႈႁဵတ်းလွင်ႈၵူတ်ႇထတ်းဝႆ့ယူႇ – ဝႃႈၼႆ။

ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇပၢႆးယူႇလီ မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၵေႃႈ လၢတ်ႈဝႃႈ – မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်မီးလွင်ႈၶဵင်ႈၶႅင် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇၶွင် ၵိၼ်ယႅမ့် ၸွင်ႇမီးလွင်ႈမူတ်းသႂ် ဢမ်ႇမီး ၊ ၸွင်ႇၸႂ့်တိုဝ်းယႃႈယႃၶႃႈမူင်ႈမႅင်း ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆ့ – ဝႃႈၼႆ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ဝႃႈၼၼ်သေတႃ့ၵေႃႈ ယင်းတိုၵ့်မီး လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းဝႆ့ယူႇ ။ မိူဝ်ႈပီ 2022 ၼၼ့် ႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇၵုမ်း ထိင်းၵူတ်ႇထတ်းၶဝ်ႈၼမ့်တၢင်းၵိၼ် (FDA)ယၢမ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ – ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈ လႄႈ ၶိူင်ႈၸႂ့်ၶူဝ်းတိုဝ်း တီႈၼႂ်းၶွမ်ႊပၼီႊ ဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် ဢၼ်ၼိုင်ႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၼႆ့ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈမူတ်းသႂ် ၶိုတ်းၸၼ့်ပဵင်းဢၼ်မၵ်းမၼ်ႈဝႆ့ – ဝႃႈၼႆ ။

လွင်ႈဢၼ် မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ႁဵတ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ်သေ သူင်ႇၶၢႆၸူး ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႆ့ ႁိုင်မႃး ၶၢဝ်းတၢင်း ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီယဝ့် ။ ၵူၺ်းၵႃႈယွၼ့် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမ်ႇပေႃးသႂ်ႇႁႅင်း တူၺ်းၸွမ်းလီလီလႄႈ တႄႇ ဢဝ်လၢႆပီမႃးၼႆ့ ၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင် တူၵ်းမႃး ။ တီႈၼႂ်းၶၵ့်တွၼ်ႈ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် ၼၼ့် မီးပၼ်ႁႃၶၵ့်တွၼ်ႈလႂ် ၊ ၶၵ့်တွၼ်ႈလႂ် မီလွင်ႈဢမ်ႇမူတ်းသႂ်ၼႆၼၼ့် ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁူ့လႆႈတႅတ်ႈတေႃး။ ၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်တႄ့ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၸႂ့်တိုဝ်း ဢီႇတၢႆႇလိၼ်းဢွၵ့်သၢႆ့ ။ ယွၼ့်ၼၼ်လႄႈ တေၸၢင်ႈ မီးပၼ်ႁႃ လႆႈမိူဝ်ႈၶၢဝ်းဢဝ်မွၵ်ႇမၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈႁူဝ် ၶိူင်ႈၶူဝ်း(ၵုၼ်ႇၵျၢမ်း) ဢၼ်တေမႃးႁဵတ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇ ၽၵ်းႁွမ် ၼၼ့်လႄႈ မိူဝ်ႈၽွင်းဢဝ်မႃးႁဵတ်းလွင်ႈမူတ်းသႂ် ၸိူဝ်းၼၼ့်ၵူၺ်းၼႆ – ၽူႈၶူၼ့်ၶႂႃ့လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၽူႈတူင့်ၼိုင် ၾၢႆႇထိင်းသိမ်းသၽႃႇဝသိင်ႇဝႅတ့်လွမ့် ၼႃႇရႃႇသိမ်ႇႁႃႇ ရႅတ့်တီႇတုၼ်ႇတီႇ လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ ။

သိုပ်ႇလၢတ်ႈထႅင်ႈဝႃႈ – လွင်ႈဢၼ် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် ၵႆႉၵႆႉမီးလွင်ႈဢမ်ႇမူတ်းသႂ်ၼႆ့ တေၸၢင်ႈမီး ၽွၼ်းတုမ့်ယွၼ်ႈ ၶၢဝ်းယၢဝ်း မႃးၸွမ်း။ မိူဝ်ႈပူၼ့်မႃးၼၼ့်ၵေႃႈ ယွၼ့်ထူပ်းႁၼ် ယႃႈယႃၶႃႈမူင်းမႅင်းၼႆ သေ တုမ့်တိူဝ့်ၵၢၼ်တေႃ့သူင်ႇ မၢၵ်ႇမူင်ႈၶၢႆၸူး မိူင်းဢမေႇရိႊၵၼ်ႊ ။

ယွၼ့်မီးလွင်ႈမႆႈၸႂ်ၼိူဝ် ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼႆသေ ၸိုင်ႈမိူင်း ၵမ်ႈၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ဢွၵ်ႇပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈမႃးလႄႈ တေၸၢင်ႈမီးလွင်ႈတုမ့်တိူဝ့် လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်း ဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ ၼိုင်ႈၶိုင်ႈၼႆ – ၸုမ်းပၵ်းတႃပႂ့်တူၺ်း လွင်ႈၵၢၼ်ၵႃ့ၶၢႆ လုမ်ႈၾႃ့ (Global Trade Research Initiative – GTRI)ဢၼ်ၵပ်းလုမ်း တီႈဝဵင်းတေႇလီႇ ထတ်းသၢင်ႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ ။

လိူဝ်ၼၼ့် ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈ ႁၢႆးငၢၼ်း GTRI ဢၼ်ဢွၵ်ႇဝႆ့ပႆႇပေႃးႁိုင်ၼၼ့်ၵေႃႈ ပႃးဝႆ့ဝႃႈ – သင်မိူင်းၶႄႇ ဢွၵ်ႇၶေႃႈထၢမ်တေႃႇ လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ မိူၼ်တၢင်ႇၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼၼ့်ၸိုင် တေမီးလွင်ႈတုမ့်တိူဝ့်ၼိူဝ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇၽၵ်းႁွမ် မိူင်းဢိၼ်းတီးယႃး ၼိုင်ႈၶိုင်ႈလိူဝ် – ဝႃႈၼႆ။ သင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ ယူးရူပ်ႇ(EU) ၵေႃႈၶဝ်ႈပႃးမႃးၸိုင် ငဝ်းလၢႆးယိုင်ႈၶႅၼ်း တေတိူဝ်း ႁၢင်ႈႁၢႆ့မႃးႁႅင်း ။

ၵူၼ်းမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် ၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈၸႂ်ၵိၼ် ၸႂ့်တိုဝ်း ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ် ၼၼ့်တႄ့ မၢင်ၸိူဝ်း  ယင်း ဢမ်ႇႁူ့ဝႃႈ ၽွင်ဢၼ်သႂ်ႇႁႂ်ႈၽၵ်းႁွမ်ၼၼ့် လုၵ့်တီႈလႂ်/မိူင်းလႂ်မႃး ၼႆၵွၼ်ႇ ။

လိုၼ်းသုတ်းတႄ့ၵေႃႈ ၽူႈလူင့်လႅၼ်ၶဝ် လၢတ်ႈဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ တၢင်းၵိၼ်ယမ့် တေမီးလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ လွတ်ႈၽေးၼၼ့် ယူႇတီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ လူဝ်ႇလႆႈမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈ တႄႇဢဝ်ငဝ်ႈၶၢမ်ႇ  ပိုၼ့်ၼၼ့်မႃး – ဝႃႈၼႆ ။ လိူဝ်ၼၼ့်တေလႆႈ မီးလွင်ႈတႅၵ်ႇလႅင်း ၊ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၵိၼ်ယမ့် ဢၼ်ၶဝ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼၼ့် လူဝ်ႇလႆႈမီး မၢႆမီႈပၵ်းပိူင်ဢၼ်ၶဵင်ႈၶႅင် – ဝႃႈၼႆ ။