ၵၢၼ်တင်ႈၼူၺ်ႇလၵ်းမိူင်းမႂ်ႇၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်

By-ၸၢႆးဝၼ်းသႂ်

ၶေႃႈတိူၼ်း****Constituent Unit ဢိင်းၵလဵတ်ႈၼႆႉပႄဝႆႉ ၸူဝ်ႈၶၢဝ်းပဵၼ် “ၼူၺ်ႇလၵ်းမိူင်း”

ပွင်ႇဝႃႈတႃႇပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉလူဝ်ႇမီးလၢႆၸႄႈမိူင်းပဵၼ်လၵ်းပဵၼ်ၼူၺ်ႇ (unit) လႄႈလႆႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းဝႆႉ ၸူဝ်ႈပႆႇတႅပ်းတတ်းလႆႈ ထွႆႈၵႂၢမ်းမႂ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် (official)။ တေတႅမ်ႈပွတ်းပွတ်းဝႃႈ CU ၵႂႃႇ။

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႁဝ်းဢၢၼ်းတင်ႈပဵၼ်ၾႅတ်ႊတရႄႊ (Federation) ၼႆၼၼ်ႉလႄႈ၊ မီးလွင်ႈ တိုၵ်းသူၼ်း ၵၼ်မႃးဝႃႈ လူဝ်ႇဝူၼ်ႉပႃးလွင်ႈတႃႇဝႆႉၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇ မႃးပဵၼ် ၼူၺ်ႇလၵ်းမိူင်း (Constituent Unit/CU)- ၼႆႉၼွၵ်ႈလိူဝ်သေ 7 ၸႄႈမိူင်း 7 တိူင်းဢၼ်မီးယူႇ။

လွင်ႈဢၼ်တုၵ်းယွၼ်းပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇၼႆႉ ၼမ်တီႈသုတ်းပဵၼ်ၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ တၢမ်းမႃးပဵၼ် မိူင်းၶၢင်လႄႈ တၢမ်းၵႂႃႇထႅင်ႈပဵၼ်တိူင်းၸႄႈၵႅင်း။ ပေႃးတေၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈတုၵ်းယွၼ်းလွင်ႈ ၼႆႉၸိုင်ၵူၼ်းမိူင်း တင်းၼမ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢဵၼ်ႁႅင်း။ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ၵႂႃႇဝႃႈ ၸႄႈ မိူင်းမႂ်ႇၼႆႉတေဢိင်ၼိူဝ်  လၵ်းၸဵင် (criteria) ၸိူဝ်ႉႁိုဝ်သေတင်ႈ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူဝ်းၼႃႈမႃးၵေႃႈ ၸၢင်ႈမီးမႃးထႅင်ႈလွင်ႈ တုၵ်းယွၼ်း ၼင်ႇၼႆ။

ၵွပ်ႈၼၼ်ႁဝ်းၶႃႈလီလဵပ်ႈႁဵၼ်းဝႃႈ တၢင်ႇမိူင်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ လွင်ႈတုၵ်း ယွၼ်းႁဵၵ်ႈႁွင်ႉၼင်ႇၼႆၼၼ်ႉၶဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလၢႆးၸိူဝ်ႉႁိုဝ်သေၵႄႈလိတ်ႈ။ ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်မီးမႃး 3 ၽိုၼ်ၼၼ်ႉသမ်ႉ ၸီႉၸမ်ႈၼႄဝႆႉၸိူဝ်ႉႁိုဝ်။

တၢင်ႇမိူင်း

ၸဝ်ႈပၢႆးႁူႉ  George Anderson လႆႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၵၢၼ်တႃႇတူၵ်းလူင်းလွင်ႈ CU မႂ်ႇၼႆႉလူဝ်ႇ ဝူၼ်ႉ 5 လွင်ႈ-

တႃႇမီးၽႅၼ်တီႈ ၵၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇ (New Political Map)

တႃႇၸႅၵ်ႇဝႆႉၶၢဝ်းယၢမ်း 3 တွၼ်ႈ –

• 1-ၸူဝ်ႈတိုၵ်ႉလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ၾႅတ်ႊတရႄႊ။
• 2- ဝၢႆးလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် ၾႅတ်ႊတရႄႊ 2-3 ပီ။
• 3- ႁပ်ႉႁွင်းမၵ်းမၼ်ႈ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းၽိုၼ်မႂ်ႇၵူၺ်းၵႃႈပႆႇ တႅပ်းတတ်း ၽႅၼ်တီႈၵၢၼ် မိူင်း။

တႃႇတႅပ်းတတ်း ၽႅၼ်တီႈၵၢၼ်မိူင်းမီႈ 4 လၢႆး

• 1-ယူႇတီႈငဝ်ႈငုၼ်းတႅပ်းတတ်း၊ ဢမ်ႇပေႃးဢုပ်ႇဢူဝ်းဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၼမ်။
• 2-ယူႇတီႈငဝ်ႈငုၼ်းတႅပ်းတတ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈဢုပ်ႇဢူဝ်းဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၼမ်။
• 3-ယူႇတီႈၼႃႈလိၼ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼၼ်ႉ တႅပ်းတတ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢဝ်ၸွမ်းမၢႆမီႈလႄႈ လၵ်းၸဵင်ဢၼ်ငဝ်ႈငုၼ်းမၵ်းတမ်းပၼ်။
• 4- ယူႇတီႈ မူႇၸုမ်းၵူႈမိူင်းမိူင်း ၶပ်ႉၶိုင်တႅပ်းတတ်းပၼ်။

လူဝ်ႇဝူၼ်ႉပႃး ၵူၼ်း (Actors) လႄႈၶၼ်ႈ (Levels)

1. ၵူၼ်းၸိူဝ်းလႂ်လူဝ်ႇၶဝ်ႈပႃးတႅပ်းတတ်း? (သၽႃးၸိုင်ႈမိူင်း/သၽႃးၸႄႈမိူင်း/ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸဵမ်ၵႂႃႇ)
2. ၶၼ်ႈတေမီး (ၶၼ်ႈသုင်၊ ၶၼ်ႈၵၢင်၊ ၶၼ်ႈတႅမ်ႇ)

လၢႆးဢဝ်ၶေႃႈတႅပ်းတတ်း

1. သၽႃးၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်လဵဝ်တႅပ်းတတ်း
2. သၽႃးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတင်းၼူၺ်ႇလၵ်းမိူင်း (CU) ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ
3. သၽႃးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈ သၽႃး CU ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ။
4. ၸတ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် (referendum)

လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ်လူဝ်ႇလႆႈၵႃႈႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉ မိူင်းၼိုင်ႈလႄႈ မိူင်းၼိုင်ႈ ဢမ်ႇပေႃးပၢႆႈပိူင်ႈၵၼ်။ လၢႆမိူင်းပႃးၸဵမ် ၶႅၼ်ႊၼတႃႊ၊ ၵျႃႊမၼီႊ၊ သပဵၼ်ႊ၊ ဢႅပ်ႊၾရိၵႃႊတႂ်ႈ လႄႈ သုၺ်ႊၸႃႊလႅၼ်ႊ ၶဝ်ဝႃႈ 2/3 ၼႂ်းသၽႃး ဢမ်ႇၼၼ်ၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်း။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈတိုတ်ႉၸၼ်ၽႅၼ်တီႈၵၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇ (ပႃးၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇ) ၼႆႉမီး 5 လၵ်းၸဵင်

1. ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး
2. လွင်ႈၵပ်းၵၢႆႇတၢင်းလႅၼ်လိၼ်လႄႈ ပိုၼ်းၵဝ်ႇဝၼ်းလင်
3. လွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈ (Socio-Culture)
4. Geometry ၵၢၼ်မိူင်း
5. ပၢႆးႁၼ်ဢၼ်ၸွမ်းၾၢႆႇ (Partisan Consideration)

လွင်ႈဝူၼ်ႉၶႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်လႄႈ လွင်ႈပဵၼ်ထမ်း (Justice) ၼပ်ႉသွၼ်ႇသေတိုတ်ႉၸၼ်။ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ႁဝ်းဝႃႈႁိုဝ်ဝႆႉ?

• တင်ႈတႄႇၵွၼ်းၶေႃ 1948 လႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃး ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း 3 ၽိုၼ်။

1947   -တႃႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃလႄႈႁိပ်ႈၼႅတ်ႈတိုတ်ႉမႃး။ ဢမ်ႇပေႃးမီးၶၢဝ်းယၢမ်းထတ်းသၢင်။

1974     – တပ်ႉသိုၵ်းယိုတ်းဢႃႇၼႃႇယဝ်ႉတိုတ်ႉၸၼ်

2008     – တပ်ႉသိုၵ်းယိုတ်းဢႃႇၼႃႇယဝ်ႉတိုတ်ႉၸၼ်

• ၽိုၼ် 1947       – ပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈၾႅတ်ႊတရႄႊၵူၺ်းလွၼ်ႉမွၼ်းပဵၼ်လွၵ်းပိူင်မိူင်းလဵဝ် (unitary)။ ဢိင်ၼိူဝ်ပၢင်လူင်သေပဵၼ်မႃးလႄႈ မိူင်းတႆး မိူင်းယၢင်းလႅင် မီးသုၼ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။
• ၽိုၼ် 1974       – မီး 7 ၸႄႈမိူင်း လႄႈ 7 တိူင်း (ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မၢၼ်ႈယူႇၼမ်)
• ၽိုၼ် 2008       – မၼ်းၵေႃႈၾၢင်ႁၢင်ႈၾႅတ်ႊတရႄႊသေတႃႉလွၼ်ႉမွၼ်းပဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်း လဵဝ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

1. 3 ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင် (ၵႅတ်ႇၶႄ၊ ၼႂ်းမိူင်း၊ လႅၼ်လိၼ်) ယူႇတႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်း
2. တပ်ႉသိုၵ်းမီးၽူႈတႅၼ်း 25% ၼႂ်းသၽႃး
3. မီးၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်း တူဝ်ၵဝ်ႇ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းတႆးလႄႈ တိူင်းၸႄႈၵႅင်း
4. 29 ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပႃးၸဵမ်မၢၼ်ႈ ဢၼ်ယူႇၼႂ်းၸႄႈမိူင်းလႄႈ တိူင်းၼၼ်ႉ မီးသုၼ်ႇလိူၵ်ႈ ၽူႈတႅၼ်းၶဝ်မႃးပဵၼ်ၶုၼ်ၽွင်းၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸႄႈမိူင်း
5. ပေႃးၶႂ်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ မၢႆမီႈလမ်ႇလွင်ႈ သင်သေဢမ်ႇဝႃႈ ၾၢႆႇတပ်ႉသိုၵ်းၼႂ်းသၽႃး 25% ၽွမ်ႉၸင်ႇလႆႈ။
6. တေတင်ႈၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇ၊ ၸိုဝ်ႈမႂ်ႇ ၼႆႉၼႄဝႆႉတီႈ ၶေႃႈ 52-55 ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း။

လၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇ

ၸုမ်းၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းၶဝ် (FCDCC) ၵေႃႈတိုတ်ႉၸၼ်သေမၵ်းမၼ်ႈမႃး ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းႁူမ်ႈတုမ် မိူင်း 12/2/08 ဝႆႉၼၼ်ႉ ပႃးလွင်ႈ CU မႂ်ႇ။

ၶေႃႈ 53              – ၵူၼ်းၸုမ်းၵေႇ (Minority) ၶဝ်တင်ႈလႆႈၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ (Autonomous Region/National Area) ၼႂ်းတိူင်းလႄႈၸႄႈမိူင်း။

ၶေႃႈ 55              – မီးသုၼ်ႇတင်ႈလႆႈၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇၼႂ်ႈၸႄႈမိူင်းလႄႈ တိူင်းဢၼ်မီးဝႆႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ တီႈၸႄႈမိူင်းႁိုဝ်တိူင်းၸၢပ်ႈၵၼ်။

ၶေႃႈ 49              – တေမီး National States (မိူၼ်ၼင်ႇၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ ယၢင်း၊ ယၢင်းလႅင်၊ မွၼ်း၊ ရၶႅင်ႇ၊ တႆး) ꨅၸႄႈမိူင်းလၢႆၸၢဝ်းၶိူင်းႁူမ်ႈ Nationalities States (မိူၼ်ၼင်ႇ ဢီႊရႃႊဝတီႊ၊ တၼၢဝ်းသီ) လႄႈ ၼႃႈလိၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် (Federal Territories) မိူၼ်တီႈ ဝဵင်းငဝ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တင်ႈဝႆႉ။

ၶေႃႈ 56                    – ၵူၼ်းမီးသုၼ်ႇ 60% ၵမ်ႉထႅမ်ၸိုင်တင်ႈလႆႈ။

ၼွၵ်ႈသေတၢင်း FCDCC ၼၼ်ႉမီးဝႆႉၽိုၼ် FDC ဢၼ်ၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်း SAC ၶဝ်တိုတ်ႉၸၼ်မႃးဝၢႆး 2021။ ၵူၺ်းၵႃႈပႆႇပဵၼ်ၶၼ်ႈပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း။

ၶေႃႈ 52-53        တင်ႈၸႄႈမိူင်းလႆႈၸွမ်းၼင်ႇ သုၼ်ႇတႅပ်းတတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇမီး။  

တၢင်းႁၼ်ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇတဵင်ႈထမ်း (Justice Minister)

ဢူးတဵင်းဢူးၽွင်ႈလူင်ၾၢႆႇ တဵင်ႈထမ်း NUG လၢတ်ႈတီႈ Khit Thit Media (September 2022) ဝႃႈ-

• တၼၢဝ်းသီ ၸၢင်ႈပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈႁင်းမၼ်း။ ၵွပ်ႈမီးၸႄႈမိူင်းမွၼ်းၶႅၼ်ႈ ၵၢင်ဝႆႉ။

ဢီႊရႃႊဝတီႊ  မီးယၢင်းမၢၼ်ႈၶိုင်ႈၵၼ်ၵေႃႈပဵၼ်လႆႈ။ တႃႈၵုင်ႈတႄႉ ၵူၼ်းၸေးလႄႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း (multi-ethnic) ။  ၵိုတ်းယူႇ ပၵူဝ်း၊ မၢၼ်းတလေး၊ မၵူၺ်း၊ ၸႄႈၵႅင်း ၸၢင်ႈပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈလဵဝ်ႁူမ်ႈၵၼ်။

• လၢႆးမိူဝ်ႈလဵဝ်ဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်း။
• မၢၼ်ႈမီး 7 ၶႅပ်းမႄးၵၢင်ၸႂ်၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမီးၵေႃႉၶႅပ်းၵူၺ်း။
• ပေႃးတေမႅင်ႇငိုၼ်းပတ်ႉၵျႅတ်ႉၵေႃႈ မၢၼ်ႈပေႉပုၼ်ႈ။
• ပၼ်ႁႃတႄႉ ၽႂ်တႄဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၵေႃႇတင်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ? ပေႃးၸူးဢဝ် မၢၼ်ႈလႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းတိူင်းမၵ်းမၢႆၼႃႈလိၼ်ႁင်းၶဝ်တႄႉ လူဝ်ႇတိုၵ်းတေႃး ၵၼ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လူဝ်ႇမီးၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇ ဢုပ်ႇဢူဝ်းတႅပ်း တတ်း။ ပိုၼ်ႉထၢၼ်မၼ်းတႄႉ ၵူႈၾၢႆႇ လူဝ်ႇၼပ်ႉထိုဝ် သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း လႄႈ သုၼ်ႇလႆႈၸၢဝ်း ၶိူဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ငဝ်းလၢႆးၼိူဝ်လိၼ်

• ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ်တုၵ်းယွၼ်းၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇမီးယူႇ ၵယၢၼ်း၊ လႃးႁူႉ၊ တႃႈဝၢႆ၊ ၸူဝ်ႇမီး (Zomi) ၸိူဝ်းၼႆႉ။

• မၢႆမီႈ ဢၼ်မီးဝႆႉဝႃႈ 2 ၸႄႈဝဵင်း တိတ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇမီးၼမ်ၸင်ႇလႆႈ ၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ (Self-Administered Zone) ၼႆႉပဵၼ်ၶိူင်းၵိတ်ႇၶႂၢင် လူင်ဝႆႉ။

• ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းလႄႈ ၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇဢၼ်ယွၼ်းယူႇၼႆႉ မီးဝႆႉတၢင်ႇၸၢဝ်း ၶိူဝ်းလႄႈ တေႁဵတ်းႁိုဝ်တႃႇၶဝ်ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းထၢမ်ယႂ်ႇ။

• ၼႃႇၵ (Naga)သမ်ႉၶႂ်ႈလႆႈမိူင်းႁဝ်းၶေႃ။ ၵူၺ်းၵႃႈၼႃႈလိၼ်မၼ်းၶႂ်ႈလႆႈၼႆႉ မီးၼႂ်း India တင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႄႈ ပဵၼ်ပၼ်ႁႃဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်လႆႈငၢႆႈငၢႆႈ။

• ၼွၵ်ႈလိူဝ်ၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းယွၼ်းၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇမီးယူႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ပဢူဝ်း တဢၢင်း ဝႃႉ တႆးလႅင်။ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ RCSS ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇပွတ်းႁွင်ႇၼႆ TNLA တင်းဢူၺ်းလီၶဝ် ပႃးၵၼ်ႁေႃႈ လိုပ်ႈလူင်း။ ပေႃးယဝ်ႉ TNLA သမ်ႉတေဢဝ်ပွတ်းႁွင်ႇပဵၼ်ၸႄႈမိူင်း တဢၢင်းၼႆၼၼ်ႉ တေသိုပ်ႇပဵၼ်ႁိုဝ်လီႁူႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဝၢႆးသေ RCSS ထွႆမႃးယဝ်ႉ TNLA တင်း KIA/SSPP   ၶဝ်ယင်းလႆႈတိုၵ်းတေႃးၵၼ်။ ပၼ်ႁႃၼႆႉၸၢင်ႈၼႃႇ လိူဝ်ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ ဝၢႆးယၼ်ႇ သိုၵ်း 1027။

• UWSA ၵေႃႈၶႂ်ႈလႆႈမိူင်းတႆးဝၼ်းဢွၵ်ႇပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းဝႃႉ။ ထိုင်တီႈပေႃးၶၢႆႉလူင်းမႃး ၵူၼ်းမိူင်းဝႃႉၼပ်ႉသႅၼ်ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး။

ၶေႃႈၼႄႉၼမ်း

• ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း 1947/1974/2008 ၸိူဝ်းၼႆႉဢမ်ႇၸၢင်ႈၵႄႈပၼ်ႁႃ CU။
• ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း FCDCC ၸၢင်ႈၸွႆႈၵႄႈလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈၸိူဝ်းမီးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇသေ (stakeholders) လႄႈၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ် လူဝ်ႇဢုပ်ႇၵၼ်ႁႂ်ႈပေႃးဢွၵ်ႇမႃး ၽွၼ်းပၢင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ထမ်းတီႈသုတ်းတႃႇၵူႈၾၢႆႇ။
• ပေႃး NUG/NUCC တေတိုတ်ႉၸၼ်ပိူင်ႁင်းၶဝ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇပဵၼ်လၢႆးဢၼ် ၽူႈမီးသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇသေ ပႃးၼမ်သေမိူဝ်ႈလဵဝ်။

ပေႃးႁုပ်ႈတူၺ်းၵေႃႈ ႁၼ်ဝႃႈ-

• တင်းၼမ်ႁၼ်လီၼိူဝ် ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ယူႇၼိူဝ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း (ethnic-based)
• ပေႃးၼၼ်လူဝ်ႇလႆႈတူၵ်းလူင်းတႃႇတိုတ်ႉၸၼ် ၽႅၼ်တီႈၵၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇ။
• တိုတ်ႉၸၼ်တမ်းမၵ်းမၢႆမီႈၶေႃႈတိုဝ်းၵမ် (rules and regulations) တႃႇၽူႈ ၸိူဝ်းတေႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း။
• တမ်းမၵ်း ၵူၼ်းလႄႈၶၼ်ႈ။
• တမ်းမၵ်း လၵ်းၸဵင်။
• လူဝ်ႇမီႈ ပိူင်ဢၼ်ဝႃႈ ၸူဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈတေႁဵတ်းႁိုဝ် (transitional provisions)
• မၵ်းမၼ်ႈ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း။
• တိုတ်ႉၸၼ် ၽႅၼ်တီႈၵၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇ။

ၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉဢဝ် သုင်မႃးတႅမ်ႇ (top – down) မိူၼ်ၵူႈပွၵ်ႈဢမ်ႇဢွင်ႇလႆႈ။ လူဝ်ႇပဵၼ်တႅမ်ႇၸူးသုင် (bottom – up) ၸင်ႇတေဢွင်ႇ။

ၶေႃႈမၢႆတွင်း ဢၼ်တႅမ်ႈမႃးၾၢႆႇၼိူဝ်ပဵၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်ၽူႈတႅမ်ႈ။ ဢမ်ႇပွင်ႇဝႃႈ ၸုမ်းၶၢဝ်ႇ ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈႁၼ်လီႁၼ်ၸႃႉၸွမ်း။ ပွင်ႇဝႃႈၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈဢၢၼ်ႇ ၶဝ်လူဢၢၼ်ႇ ဝူၼ်ႉၶွပ်ႈသေတီႈႁၼ်လီၼၼ်ႉဢဝ် တီႈႁၼ်မဝ်ၼၼ်ႉဢမ်ႇဢဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႈ။