မိူင်းတႆးပဵၼ်မိူင်းဢၼ်မီးၼႃႈလိၼ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈသုတ်း ၼႂ်းႁူမ်ႈတုမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မီးႁူဝ်ၵူၼ်း 4-6 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ၼပ်ႉလႆႈထိုင် 10 ပုၼ်ႈၶွင်ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၼႂ်းၽူမိသၢသ်ႇရ် (ပထဝီ – geography) မိူင်းတႆးပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ မိူင်းဢၼ်တိတ်းၸပ်းလႅၼ်လိၼ်လႄႈပဵၼ်မိူင်းယုတ်းထသၢသ်ႇရ် Strategic ယူႇတိတ်း 3 မိူင်းၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူင်းၶႄႇ မိူင်းထႆး လႄႈမိူင်းလၢဝ်း။
ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ၶႄႇပဵၼ်ႁႅင်းလူင်ၾၢႆႇၼိုင်ႈလႄႈမီးမႃးယၢဝ်းၼၢၼ်း ၵွႆးၵႃႈတေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ဢၼ် လီၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶႅမ်ႉသုတ်းၼႆတႄႉၵေႃႈဢမ်ႇဝႃႈလႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ ၵွပ်ႈဝႃႈပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉၵႂၢင်ႈယႂ်ႇလူင်လၢင်။ ၵွႆးၵေႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈမၢၵ်ႈၵိုၼ်းၵၢၼ်သိူဝ်းမူၼ်ႈ Twilight zone မိူၼ်ၵၼ် ၵွပ်ႈပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းဝွင်ႇၵႄႈၵၢင် လုၵ်ႈလွႆ ထပ်ႉသွၼ်ႉတိုပ်းဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈမီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ပဵၼ်တီႈပၵ်းၾင်ၶွၼ်ႈၵွင် ဢဵၼ်ႁႅင်းတီႈၼိုင်ႈ။
ၼႂ်းပၢၼ် ဢင်းၵိတ်း(ဢိင်းၵလဵသျ်ႊ) ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ဝႆႉမိူင်းတႆးပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈသေ ပၼ် မိူင်းတႆးၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ပဵၼ်ၶဵတ်ႇပိုၼ်ႉတီႈၶိုၵ်ႉတွၼ်းလႄႈႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ဝႃႈ “Unadministered Area” လႅၼ်လိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမီးသူၼ်ႇလႆႈၽွင်းငမ်းလႄႈႁႂ်ႈၽူႈၽွင်းငမ်းမိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၽွင်းငမ်းၵၼ်ႁင်းၵွႆး။ ယွၼ်ႉၼၼ် မိူင်းတႆးဢၼ်မီးၸဝ်ႈၾႃႉ လႄႈ သိုၵ်းၶုၼ် warlord ႁူမ်ႈတင်းၽူႈၽွင်းငမ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ (local chiefs) ၶုၼ်ဢိူင်ႇ ၶုၼ်မိူင်း ၸွမ်းၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးလႄႈ ယင်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၾုၵ်ႇၾိၼ်ႇပဵၼ်လၵ်း ၼႂ်းၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉတီႈၼိုင်ႈၶွင် လူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇ ပၢၼ်သိုၵ်းယဵၼ်ယိုတ်ႈယၢဝ်းမႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းၼႆႉ။
ပိုၼ်ႉတီႈၶွင်မိူင်းတႆးဢၼ်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ယူႇ လူၺ်ႈၽူမိသၢသ်ႇရ် (ပထဝီ – geography) ၽႃးသႃလႄႈၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆး ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင်ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးမီးလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်းယူႇၶွၼ်ႈ တုမ်ၵၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ဝႃႉ တဢၢင်း(ပလွင်ႈ) ပဢူဝ်းလႄႈ ၶိူဝ်းလဵၵ်ႉ ၶိူဝ်းၼွႆႉလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၵေႃႈ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ဝၢႆးၼေႇဝိၼ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ 1962 လႄႈ ဝၢႆးသုတ်း သဵင်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ(ၸဝ်ႈၾႃႉမွပ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆး 1959 ။
ၽွင်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဝႃႈမိူင်းၼၼ်ႉတေပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵူၼ်းၶိူဝ်းလႂ်ၵေႃႈ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း တိုၼ်းပဵၼ်လၢႆးထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ် ပိူင်ၻီႊမွၵ်ႉၶရဵႊသီႊလၢႆးလဵဝ်ၵၼ်ၵွႆး တူဝ်ယၢင်ႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၼမ်ႉသၼ်ႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇဝႃႈၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသင် ၵၢၼ်ထိုဝ်ယမ်ၵိူဝ်းလီၽႂ် ၶိူဝ်းလႂ်မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢမ်ႈတပ်ႉႁႅတ်ႈႁၢမ်ႈၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီၶွင်ၽႂ် ဢမ်ႇမီးၵၢၼ် ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ်ၵၼ် မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် “ၶွၼ်ႇ” ၽႃးသီ tax ၶဝ်ႈၼမ်ႉ တၢင်းၵိၼ်ၵေႃႈၸၢႆႇမိူၼ်ၵၼ်(သဵင်ႈမိူၼ်ၵၼ်) ၵူၼ်းမိူင်းယူႇၵိၼ်မိူၼ်ပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉၵၼ် ပိၼ်ႇပႆႇၼပ်ႉၼႃႈ ထိုဝ်တႃၵၼ်လႄႈၸွႆႈထႅမ်ပိုင်ႈပႃးၵၼ် ၼင်ႇၵူၺ်ႈပိုင်ႈငၢမ်ႈ ငၢမ်ႈပိုင်ႈၵူၺ်ႈ။
ဝၢႆးသုတ်းသဵင်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်း လင်ၼေႇဝိၼ်းယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈ ၶွၼ်ႈ တုမ်ႁွၼ်ႈႁႅင်းၽႂ်မၼ်းပိူဝ်ႈၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၽႄသၢင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၵဝ်မႂ်းလႄႈ ၵွပ်ႇၵူႈဢဝ်ပိုၼ်ႉတီႈၶိူဝ်းၵူၼ်း တႃႇၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းႁင်းၽႂ်မၼ်း ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈယွၵ်ႈမွၼ်သႄႇတမ်သူၼ်းၵဝ်းယႃႉယုင်ႈ ယႃႇႁႂ်ႈၵႂႃႇ ၶွၼ်ႈၸူးတႆး။ ႁႂ်ႈၽိတ်းမေႃးတုမ်ႉတွၵ်ႈလေႃႇတမ်ၵၼ် ၸင်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈတေၵုမ်းၵမ်ငၢႆႈ။ ပေႃးၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ၽွမ်ႉသဵင်ပဵင်းပၢၵ်ႇၵၼ်ၸိုင်ဢဵၼ်ႁႅင်းၶဝ်တေယႂ်ႇ တေၵုမ်းလႆႈယၢပ်ႉၼႆလႄႈ ၸင်ႇသူၼ်းၵဝ်းႁႂ်ႈတႅၵ်ႈယႅၵ်ႈ ၽိတ်းမေႃးၵၼ် ၶိူဝ်းၼိုင်ႈလႄႈၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ၸုမ်းၼိုင်ႈလႄႈၸုမ်းၼိုင်ႈ ပၼ်ႁႅင်းၸုမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉၶိုၼ်းတဵၵ်း ၸုမ်း ၼိုင်ႈမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းၼင်ႇႁၼ်မႃး။
တၢင်ႇၵေႃႉတၢင်ႇၾၢႆႇၵေႃႈပိူဝ်ႈၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈၽွၼ်းလီပုၼ်ႈပၢင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ မၢင်မုၵ်ႉမၢင် ၸုမ်းမီးမႃးႁိုင်သေတႃႉၵေႃႈ မၢင်မုၵ်ႉမၢင်ၸုမ်းႁူမ်ႈဝႃႈတိုၵ်ႉၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမီးမႃးသိပ်းသၢဝ်းပီၼႆၵေႃႈ လူၺ်ႈႁႅင်းၸႂ် ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၽႂ်မၼ်းသေၵေႃႇတင်ႈလူၺ်ႈႁႅင်းၺၢၼ်ႇပၺ်ၺႃတင်းႁူ ငိုၼ်းတွင်း ႁူမ်ႈတၢင်းႁတ်းႁၢၼ်လႄႈ မုၼ်းမႂ်ႇယႂ်ႇၶိုၼ်ႈၵူႈလိူၼ်ၵူႈဝၼ်း သၢင်ႈလွင်ႈၵႅၼ်ႇၶႅင် တၢင်းႁူႉၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်း လူၺ်ႈတိုဝ်ႉတၢင်းလႄႈငဝ်းလၢႆး ၵၢၼ်ပဵၼ်ယူႇၶိူဝ်းလႂ်ၶိူဝ်းၼၼ်ႉႁႂ်ႈၶႅင်ႁႅင်းယိင်ႈယႂ်ႇ။
ၵွပ်ႈၼႆပေႃးဝၢႆးပၢင်တိုၵ်းဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇၵမ်းၼႆႉယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇလီငၢမ်းၸိုင် ပၼ်ႁႃလူင် ဢၼ်တေၸၢင်ႈၵိူတ်ႇတၢမ်းမႃးပႃႈလင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယႃႇႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်သိုၵ်းပီႈၼွင်ႉၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းလဵဝ်ၵၼ် ၼင်ႇႁိုဝ်တေထုၵ်ႇမေႃပေႃးၵႂၢမ်းၵၼ် ၼပ်ႉၼႃႈထိုဝ်တႃၵၼ် ဢမ်ႇၽိတ်းၸႃႉတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉလမ်ႇလွင်ႈ တႄႉတႄႉ။
မိူင်းတႆးၼႆႉ ပေႃးတူၺ်းၶိုၼ်းပႃႈလင်ပူၼ်ႉမႃး တေလႆႈႁၼ်လွင်ႈၵၢၼ်ယူႇၵိၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်ၼိူဝ်ၽႅၼ်ႇလိၼ် ၽိုၼ် လဵဝ်ၵၼ် မိူၼ်ပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉလႄႈပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ႈတႆးဝႆႉယူႇႁင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵေႃႈ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ၵေႃႇတင်ႈ ၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးမႃးယဝ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉတင်းပိုၵ်းၵေႃႈပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢိၵ်ႇတင်းမီးပိူင်ၽွင်းငမ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းမိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်း။ လိူဝ်သေၸွႆႈထႅမ်ၵၼ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉ ၽိတ်း ၽႅၵ်ႇၵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်းပူၼ်ႉတီႈပူၼ်ႉလႅၼ် ႁူမ်ႈဝႃႈမီးပဵၼ်ပွၵ်ႈပဵၼ်ၵမ်းၵေႃႈ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈထုၵ်ႇမၢၼ်ႈယွၵ်ႈမွၼ် သုမ်သႂ်ႇသူၼ်းၾႆးပၼ်ၼၼ်ႉၵွႆး။
မိူဝ်ႈလဵဝ်ၶၢဝ်ႇလွင်ႈသူၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ၼွၵ်ႈမိူင်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းမီးလွင်ႈၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင် ပူၼ်ႉ ပႅၼ်လူလၢႆၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈမီးပၢင်တိုၵ်းၼႆလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်သေၸႂ်လႄႈပႅၵ်ႇၸႂ်ယူႇ ၼႂ်းမိူဝ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးဢၼ်ယူႇဢိူမ်ႉၵိၼ်ၸမ်ၵၼ်မႃး ဢမ်ႇပိုၼ်ႉဢမ်ႇပႅတ်ႈၵၼ် ၵၢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ်လူလၢႆ ၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇဝႃႈၶိူဝ်းၼိုင်ႈလႄႈၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ်ၵေႃႈၽႂ်တၵ်းယွမ်းႁပ်ႉဢမ်ႇလႆႈ တေၸၢင်ႈပဵၼ်ပၼ် ႁႃ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းသၢၼ်ၶတ်းတင်းလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ)။
ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ႁဝ်းယင်းမီးတိုဝ်ႉတၢင်းတေၶိုၼ်းၵေႃႇသၢင်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ႈတႆး ၶိုၼ်ႈမႃးၶိုၼ်းထႅင်ႈၵမ်း ၼိုင်ႈမိူၼ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈပူၵ်းပွင်သၢင်ႈဝၢၼ်ႈသၢင်ႈမိူင်းႁႂ်ႈႁုၼ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မိူၼ်ပိူၼ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ။
မွၼ်းၶိူဝ်း
20231228
(*** ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)
