ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ႁၢမ်းလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလႄႈ လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ

ဝၢႆးလင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းမိူင်းမႃးၼႆ့ ဝၢၼ်ႈမိူင်း တူၵ်းတႅမ်ႇၵူႈပႃႈၵူႈၾၢႆႇ ၊ ၵူၼ်းမိူင်း လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼုမ်ႇထဝ်ႈ သၢၼ်ၶတ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈသေ ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇယိပ်းၵွင်ႈၵေႃႈမီးတၢင်းၼမ် ၊ မၢင်ၸိူဝ်း သိုပ်ႇယိပ်းပၢႆၵမ် ႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ၸုၵ်းၾၢႆႇၵူၼ်းမိူင်းမႃး ၊ ႁၢႆးငၢၼ်းၼႄ လွင်ႈၵူၼ်းမိူင်း ထုၵ်ႇ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင် ၊ ထုၵ်ႇပူၼ့်ပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတေဢမ်ႇလႆႈႁူႉၶၢဝ်ႇမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ ၼင်ႁိုဝ်တေပိၵ်ႉၵၼ်ႈႁႂ်ႈၵူႈမိူင်းမိူင်း တေဢမ်ႇႁူ့ၸွမ်းလွင်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ့် သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸႂ့်လွၵ်းလၢႆးႁုၵ့်ႁၢႆ့ သွၵ်ႈႁႃတီ့ၺွပ်း ပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇၶႃႈတၢႆ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇႁၢဝ်ႈႁႅင်း။ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇလႆႈ ထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ။

“ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇလႆႈ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း ။ တီႈလႂ် လႅပ်ႈတေလွတ်ႈၽေးၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈယူႇတီႈၼၼ်ႈသေ ႁဵတ်းၶၢဝ်ႇ ဢဝ်ၶၢဝ်ႇ ယူႇႁဵတ်းၼၼ်ယဝ်ႉ” ၼႆ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼၢင်းယိင်းတႆးၵေႃ့ၼိုင်ႈ လၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းယူႇသဝ်း ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇၼႆႉ လိူဝ်သေသိုၵ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ လႆႈၵူဝ်ပႃး သိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းထႅင်ႈ ။
ဝၢႆးလင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းမိူင်း တင်ႈတႄႇပီ 2021 ဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊၼၼ်ႉမႃးၼႆႉ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ၸုၵ်းၾၢႆႇၵူၼ်းမိူင်း ၵူႈဢၼ် ထုၵ်ႇလွၵ်ႇငိုတ်ႈ၊ ၸၢတ်ႈပၢၼ် ဢမ်ႇမီးလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၺႃးတီႉၺွပ်းၵုမ်းၶင် ၺႃးတူတ်ႈတၢမ်ႇလၢႆၸိူဝ်ႉလၢႆပိူင် မၢင်ၵေႃႉၺႃးပေႃႉထုပ်ႉထိုင်တၢႆၵေႃႈမီး။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇႁတ်းပိုတ်ႇတူဝ် ဢမ်ႇႁတ်းလၢတ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ်ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေၵေႃႉ၊ ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈသူင်ၸႂ် ႁၵ်ႉၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ၼႂ်းငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်တၢႆၸိူင်ႉၼႆၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈသိူင်ႇတူဝ် ယူႇမိူၼ်ၵူၼ်းၽၵ်းၵႃႇသေ လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇလပ်ႉလပ်ႉ တႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း/ၽူႈဢၢၼ်ႇ တေလႆႈႁူႉၶေႃႈမုလ်း ၶၢဝ်ႇသၢၼ် ပိူင်ပဵၼ်လွင်ႈတႄႉ – ဢမ်ႇထၢတ်ႇ ။

Committee to Protect Journalists (CPJ) ၸုမ်းၵႅတ်ႇၶႄၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉဝႃႈ – ဝၢႆးလင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်းမႃး ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၺႃးတီႉၺွပ်းၵုမ်းၶင် မႃးၶိူဝ်းယႂ်းလႄႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ ဢမ်ႇႁတ်းဢွၵ်ႇၼႃႈ ဢွၵ်ႇတႃ ဝႃႈၼႆ။

ၸၢႆးပီး ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ – “ပေႃးတေၵႂႃႇလႂ် မႃးလႂ်ၵေႃႈ လႆႈၾၢင်ႉၼၵ်းၼႃ ။ ၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇၵေႃႈ လႆႈလွမ်လွမ်သေ ႁဵတ်း ။ ပေႃးတေဢွၵ်ႇတႃႈဢွၵ်ႇတၢင်းၼႆ လႆႈၾၢင်ႉတူဝ် လႆႈမွတ်ႇပႅတ်ႈ ဢၼ်ပိူၼ်ႈၸၢင်ႈထၢင်ႇထိူမ်ၼၼ်ႉတင်းမူတ်း။ ၵႂႃႇလႂ်ပႆလႂ်ၵေႃႈ လႆႈထွမ်ႇတူၺ်းငဝ်းလၢႆးသေ ၸင်ႇဢွၵ်ႇ” – ဝႃႈၼႆ။

တႃႇတေလမ်းၶၢဝ်ႇ ႁႃၶၢဝ်ႇၵေႃႈ မီးလွင်ႈယၢပ်ႇလၢႆလွင်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇ တၢင်းၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈယၢပ်ႇ ။ ပိူင်လူင် တႃႇလူင်းပိုၼ်ႉတီႈဢဝ်ၶၢဝ်ႇၼႆႉ ဢမ်ႇငၢႆႈသေဢိတ်း ဝႃႈၼႆ။

“ဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈလႄႈ ပေႃးတေဢွၵ်ႇတၢင်းၼႆ လႆႈတူၺ်းငဝ်းလၢႆးတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပေႃးဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းတေႉတေႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁတ်းၵႂႃႇၸွမ်း။ ပေႃးတေဢွၵ်ႇတၢင်းၼႆ ယၢပ်ႇဝႆႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶေႃႈမုလ်းဢၼ်မီး ၼႂ်းၾူၼ်းႁဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈသိူင်ႇသိမ်းၼႅၼ်ႈၼႃ ဝႃႈၼႆ
ယွၼ်ႉလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ ဢမ်ႇမီးလႄႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵမ်ႈၼမ် ပေႃးမီးပၼ်ႁႃမႃး တႃႇတေပၢႆႈလွတ်ႈလႆႈ ၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ႁႃလွၵ်းလၢႆးဝႆႉ ႁင်းၽႂ်မၼ်း။ တႃႇတေလႆႈၶၢဝ်ႇမႃးၼိုင်ႈႁူဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈငၢႆႈသေဢိတ်း ” ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸၢႆးပီး လၢတ်ႈ ။

လိူဝ်ၼၼ့် မၼ်းၸၢႆးသိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မိူဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပႆႇယိုတ်းသိမ်းဢႃႇၼႃႇၼၼ်ႉ ၾၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပေႃးပေႉၵိၼ်လူလၢႆၵူၼ်းမိူင်းမႃး လၢႆလွင်ႈလၢႆဢၼ်ယူႇယဝ်ႉလႄႈ ထိုင်တီႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇမႃးၵေႃႈ ယိုင်ႈၶႅၼ်းပူၼ်ႉပႅၼ် သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ႁၢဝ်ႈႁႅင်း။ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇၼႆ့ ယွၼ့်ႁၵ့်ၵူၼ်းမိူင်း ဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ပေႃးဢမ်ႇမီးသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆ ပိူၼ်ႈၶႅၼ်းတေလူလၢႆပေ့ၵိၼ်သေ ပူၼ့်ပႅၼ် သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ထႅင်ႈ။ ပေႃးဝႃႈ သဵင်ၵူၼ်းမိူင်းဢွၵ်ႇလၢႆလၢႆၵူၺ်း ဢမ်ႇမီးလၵ်းထၢၼ်သင်ၼႆ မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးယမ်၊ ဢမ်ႇပေႃးၼၵ်း ဝႃႈၼႆ။

ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ လႆႈဢဝ်ၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းၵႄႈ ၽေးၶဵၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇယဝ်ႉ ဢၼ်ႁူပ်ႉတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသမ်ႉ ပဵၼ်ပၼ်ႁႃ တပ်ႉသိုၵ်းတႆးသွင်ၸုမ်း ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်၊ ပိုတ်းယိုဝ်းၶဵင်ႈၶႅင်ၵၢၼ်သိုၵ်းတေႃႇၵၼ်။ လွင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇၵၼ်တင်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵမ်းသိုဝ်ႈသေတႃႉ ဢိင်ၼိူဝ်သိုၵ်းတႆး ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ် လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းႁၵ်ႉတပ်ႉသိုၵ်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်ထႅင်ႈ။

ယူႇတီႈၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းထူပ်းတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၼၼ်ႉလႆႈ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း။

ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ – “ပေႃးတႅမ်ႈ လွင်ႈသိုၵ်းၾၢႆႇလႂ်ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ပူၼ်ႉပႅၼ် သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈၸိုင် ၸုမ်းသိုၵ်းၸုမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်။ ၶိုင်ႁႃႁဵတ်းၶဵၼ်တေႃႇ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလႄႈ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ။ ၵူၼ်းႁၵ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းပၼ်ႁႅင်းၸုမ်းသိုၵ်းၸုမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးသႄႉသွမ်းလႃႇသၢတ်ႈ လၢတ်ႈသူၼ်း ႁႂ်ႈၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်းၸုမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇဝၢႆး။ ၼႄးဝႃႈပဵၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၸပ်းၽၢၵ်ႇၼႆသေ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇပိူင်ပဵၼ် လွင်ႈတႄႉၼၼ်ႉလႆႈ လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းယဝ်ႉ” – ဝႃႈၼႆ။

မိူင်းတႆးၼႆႉ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၼမ်၊ လွင်ႈႁိမ်ၸိင်းၼႃႈလိၼ်ၵၼ်ၵေႃႈၼမ်၊ ၸုမ်းသိုၵ်းယူႇလႂ်ၵေႃႈ လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းမိူင်း မီးတီႈၼၼ်ႈ။ သင်ဝႃႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတႅမ်ႈ/ႁၢႆးၼႄ လွင်ႈထုၵ်ႇပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၸိုင် တႃႇႁႂ်ႈၸၢင်ႈပူၼ်ႉဢွၵ်ႇ ဢုင်ႁူၼ်း ဢၼ်ႁုၵ်ႉၸၼ်ၸူမ်ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇငၢႆႈ။

သၶႁ ႁိုဝ် လုင်းသႅင်ၸိုၼ်ႈ ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ ၽူႈၵေႃႇတင်ႈၸုမ်းၶၢဝ်ႇ ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ တႄႉ ၵႆႉယၢမ်ႈလၢတ်ႈ မိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈပႆႇလူႉသဵင်ႈၼၼ်ႉဝႃႈ- မိူင်းလႂ် ဢၼ်မီးသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်းၼၼ်ႉ မိူင်းၼၼ်ႉၸဵဝ်းပူတ်းပွႆႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်ယဝ်ႉ- ဝႃႈၼႆ။

ဢိင်ၼိူဝ် ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ထုၵ်ႇၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းတဵၵ်းတဵင်ၼႆႉသေ ၼႂ်းၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ (CPJ) ၶွမ်ႊမတီႊၵႅတ်ႇၶႄၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉဝႃႈ – ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၼႂ်းပီ 2022 ၼႆႉ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၺႃးတၢမ်ႇၶွၵ်ႈ ၼမ်သေပိူၼ်ႈ ဝႃႈၼႆ။

ဝၢႆးသေ သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းမိူင်းမႃး ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ တူၵ်းၶွၵ်ႈ ႁူဝ်ၼပ်ႉ မီး 150 သေ ၺႃးၶႃႈတၢႆ 3 ၵေႃႉ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႈၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢၼ်လႆႈၵိုတ်းယိုတ်းဝႆႉ ဢမ်ႇယွမ်း 10 ၸုမ်း ။

သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသင် တႅမ်ႈ၊ လၢတ်ႈ ၊ ဢွၵ်ႇသဵင်သင်ပၼ်ၼႆၸိုင် ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆႉ တေႁွတ်ႈၼႂ်းလပ်းသိင်ႇၶိုၼ်း မိူၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းမိူင်းၵူႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ်သႂ်ႇၶေႃး ၶၢမ်ႇဢဝ်ဢသၢၵ်ႈလႅၵ်ႈသေ ၸင်ႇလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇ ၸိုၼ်ႇတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇမႃး ၸွမ်းၼင်ႇၸုမ်းၽႂ်မၼ်းယူႇယဝ်ႉ။

သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လၵ်းသဝ်လူင်ဢၼ်ၼိုင်ႈ တႃႇမႄးမူႇပိူင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ဢၼ်လႂ် ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်း ၼႂ်းၶွပ်ႇတြႃး လွင်ႈလႂ်ဢမ်ႇၽဵင်ႇပဵင်းတဵင်ႈထမ်းၵေႃႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ဢၼ်ၵမ်ႉယၼ်ပၼ် ႁႂ်ႈငဝ်းလၢႆးမၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၵမ်းသိုဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼၢင်းသႃႇ လၢတ်ႈဝႃႈ – “ ပဵၼ်ႁိုဝ်မႃးၵေႃႈ တႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်း ပေႃးတေဢမ်ႇတူၵ်း ၼႂ်းလပ်းသိင်ႇၼၼ်ႉ တိုၼ်းတေသိုပ်ႇတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇ လမ်းၶၢဝ်ႇၵႂႃႇထႅင်ႈ ။ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်း ပေႃးတေဢမ်ႇၺႃး ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းႁဝ်းယဝ်ႉ ယွၼ်ႉၼၼ် တေၶၢမ်ႇတေႃႇသူႈၵႂႃႇ လွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ” – ဝႃႈၼႆ။