မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ မိူဝ်ႈၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ ႁူပ်ႉၺႃးတင်းၽၢမ်းတူဝ်းၼၼၼ်ႉ ၽၢမ်းတူဝ်းၼ ထၢမ်ပုတ်ႉထဝႃႈ – “ၸဝ်ႈပဵၼ် ၽီသၢင် တေႇဝႃႇႁႃႉ? ပဵၼ်ၽီၵၼ်းထပ်ႉပႁႃႉ? ပဵၼ်ယၵ်ႉၶႃႇၽီၽၢႆးႁႃႉ? ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူၼ်ႁဝ်းၶႃႈႁႃႉ? – ၼႆ ၼၼ်ႉ ၶမ်းၸဝ်ႈ ပုတ်ႉထတွပ်ႇဝႃႈ – “ၽၢမ်းဢိူၺ်း! ႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၽီသၢင်တေႇဝႃႇ၊ ႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၽီၵၼ်းထပ်ႉပ၊ ႁဝ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈယၵ်ႉၶႃႇၽီၽၢႆး၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းမိူၼ်သူၶဝ်သင်”- ၼႆ။
ၽၢမ်းၶိုၼ်းထၢမ်ထႅင်ႈဝႃႈ – “ၶႃႈထၢမ်ၸဝ်ႈႁဝ်း ၸဝ်ႈႁဝ်းသမ်ႉတွပ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၽီသၢင်တေႇဝႃႇ၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈယၵ်ႇၶႃႇ ၽီၽၢႆး၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၽီၵၼ်းထပ်ႉပလႄႈ ၵူၼ်းမိူၼ်ႁဝ်းၼႆ။ ပေႃးၼၼ် ၸဝ်ႈႁဝ်းသမ်ႉပဵၼ်သင်ၶႃႈလႃႇ? ” – ၼႆလႄႈ ၶမ်းၸဝ်ႈ ပုတ်ႉထ ၶိုၼ်းတွပ်ႇဝႃႈ – “ၽၢမ်းဢိူၺ်း! ဢႃႇသဝ (ၵိလေႇသႃႇ) ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်းႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇ ပဵၼ်ၽီသၢင်တေႇဝႃႇ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်ယၵ်ႉၶႃႇၽီၽၢႆး၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်ၽီၵၼ်းထပ်ႉပလႄႈ ၵူၼ်းမိူၼ်သူၼၼ်ႉ ႁဝ်းတတ်းၶၢတ်ႇလႆႈတင်းမူတ်း ဢမ်ႇမီးလိူဝ်ယဝ်ႉ။
ၽၢမ်းဢိူၺ်း ! ႁဝ်းၼႆႉ မၼ်းတႅၵ်ႈမိူၼ်မွၵ်ႇမူဝ်ယဝ်ႉ မွၵ်ႇမူဝ်ၼႆႉ မၼ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းၼမ်ႉ၊ ယႂ်ႇၼႂ်းၼမ်ႉ (သေၵေႃႈ) မိူဝ်ႈမၼ်း ၽုတ်းဢွၵ်ႇပူၼ်ႉၽိဝ်ၼမ်ႉယဝ်ႉၼၼ်ႉၼႆႉ ၼမ်ႉဢမ်ႇတိတ်းယမ်းမၼ်းလႆႈယဝ်ႉ (ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ) ႁဝ်းမိူၼ် ၼၼ်ယဝ်ႉ။
ၽၢမ်းဢိူၺ်း ! ႁဝ်းၵိူတ်ႇမႃးၼႂ်းလေႃးၵ၊ ယႂ်ႇတိူၼ်းၼႂ်းလေႃးၵသေတႃႉၵေႃႈ ႁဝ်းယူႇပူၼ်ႉလေႃးၵႃႉ၊ ယူႇၼိူဝ်လေႃးၵယဝ်ႉ (ႁဝ်းၵုမ်းၵမ်လႆႈလေႃးၵယဝ်ႉ) လႄႈ ပဵၵ်ႉဝႃႈ ႁဝ်းယူႇၼႂ်းလေႃးၵေႃႈ လေႃးၵၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၵဝ်းယုင်ႈႁဝ်းလႆႈယဝ်ႉ။ ၽၢမ်း ဢိူၺ်း ! ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တွင်းဝႆႉလႃႉ – ႁဝ်းပဵၼ်ပုတ်ႉထဢိူဝ်ႈၼႃႈ ”- ၼႆယူႇ။ (ပႃလိ၊ ၸတုၵ်ႉၵ၊ ဢင်)
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ၼႂ်းပီ 2023 ၼႆႉ ဝၼ်းလိူၼ် 6 မူၼ်း မႅၼ်ႈဝၼ်းပုတ်ႉ တီႈ 03 လိူၼ်မေႊ (ပီတႆးၵႃႇမဝ်ႈ – ပီပၢင်တၢႆး)။ တၢင်းမိူင်းထႆး မႅၼ်ႈဝၼ်းၽတ်း တီႈ 04 ၸိူင်ႉၼႆ။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်သမၼသိတ်ႉတတ်ႉထ ၵူဝ်းတမၸဝ်ႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းသၵ်ႉၵ လႆႈၶဝ်ႈထိုင်သၸ်ႉၸထမ်း ႁူပ်ႉလႆႈ ၺၢၼ်းသပ်ႉပၺ်ၺူး မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ် 6 မူၼ်း၊ ပီဢၺ်ၸၼ 103 ၼီႈ၊ (ပီတႆး ၵႃႇႁဝ်ႉ – ပီၵႆႇ) မိူဝ်ႈဢႃယုၸဝ်ႈလႆႈ 35 ပီၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ဢဝ်ၸွမ်းၸဝ်ႈရႃၸပၼ်တိတၸၢဝ်းထႆးသယၢမ် ဢႃးၸၢရ်သထဵၼ်ၽူင်း ဝၼ်းၼပူၵ်ႇ ၼပ်ႉဝႆႉဝႃႈ – မႅၼ်ႈဝၼ်း တီႈ 18 လိူၼ်မေႊ 588 BC. (ဢွၼ်တၢင်းပီၶရိသ်ႉတ် 588 ပီ)၊ မႃးၼႂ်းပီ 2023 ၼႆႉ လႆႈမႃးယဝ်ႉ 2611 ပီမိူင်း (ၼပ်ႉၸွမ်း လၢႆးမိူင်းထႆး)။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ၵွပ်ႈမႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းလႄႈ ဝၼ်းဝိသႃၶပုၼ်ၼမီပူးၸႃး၊ ဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃးႁိုဝ် ဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႇ (ဝိသႃႇၶ)(Veshak Day) ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉၵၼ်။ ပၢၼ်မိူဝ်ႈၼႆႉ သူင်ႁွင်ႉလၢႆးပွတ်းဝႃႈ ဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉ (ဝိသႃၶပူႇၸႃႇ) ၼႆၵၼ်ၵွႆးယူႇ။ ဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉ ၼႆ တႄႇႁဵတ်းမႃးၼႂ်းၵုၼ်သြီလင်းၵႃ မိူဝ်ႈပီၶသ. 450 ၼၼ်ႉၼႆ။ ဝၢႆးမႃး ၵႃႈပဵၼ်မိူင်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၼိၵၢႆထေရဝၢတ်ႈ ဢွၼ် ၵၼ်ႁဵတ်းပွႆးဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉ ႁိုဝ် ဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃး သိုပ်ႇသိုပ်ႇမႃးတေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆယူ။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ၸိုင်ႈမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉ (UNO) လႆႈမၵ်းမၼ်ႈလႄႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇႁႂ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵူႈ မိူင်းမိူင်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1999 ၼီႈၼၼ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းပွႆးယုၵ်ႉယွင်ႈဢဝ်ၵုၼ်းမုၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ ၵူဝ်းတမမႃးတေႃႇဝၼ်း မိူဝ်ႈၼႆႉ။ တင်ႈတႄႇပီၼၼ်ႉမႃး ၸၢဝ်းပုတ်ႉထၼိၵၢႆမႁႃယၢၼ်းတင်း ၼိၵၢႆသဵၼ်ႈ (Zen) လၢႆလၢႆမိူင်းၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ဝၼ်းပွႆးဝေးသၢၵ်ႉသေ ႁူမ်ႈၵၼ်တမ်းဝၢင်းလွၵ်းလၢႆးပိုၼ်ၽႄႈပုတ်ႉထသႃသၼႃ ႁႂ်ႈၶဝ်ႈထိုင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းၵူႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၼႆ မႃး။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ဝၢႆးသေမိူင်းထႆး လႆႈႁပ်ႉပဵၼ်ငဝ်ႈငုၼ်းၵၢၼ်ပိုၼ်ၽႄႈပုတ်ႉထသႃသၼႃလုမ်ႈၾႃႉ မႃးမိူဝ်ႈပီ 2004 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢမ်ႇဝႃႈၼိၵၢႆလႂ် (ဢမ်ႇလိူၵ်ႈၵႅင်း) ဢွၼ်ၵၼ်မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ် လႄႈ လွၵ်းလၢႆးပိုၼ်ၽႄႈပုတ်ႉထမ်း ၼႂ်းပၢင်ပွႆးဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉၵၼ် လၢႆလၢႆၸိုင်ႈမိူင်းၸိူင်ႉၼႆ။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ႁိုဝ် ဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်ႈႁႃၵၼ်၊ ႁူႉၸၵ်းမိုတ်ႈၵိုဝ်း ၵၼ်၊ လႅၵ်ႈပဵၼ်ႇတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်ၵၼ်၊ ႁႃလၢႆးဝၢင်းၽႅၼ်ၽိူၺ်ၽႄႈပုတ်ႉထထမ်း ႁူမ်ႈၵၼ်၊ ၸႅၵ်ႇပၼ်ပပ်ႉလိၵ်ႈထမ်မဝိ ၼယၵၼ်၊ ၾၢၵ်ႇၶူဝ်းတွၼ်ႈတၢင်းထမ်းႁႂ်ႈၵၼ်လႄႈၵၼ်၊ ဝဵၼ်းတဵၼ်း (ယိပ်းတဵၼ်း၊ ယိပ်းၵွၵ်းၾႆးပႆပၼ်ႇလဵပ်ႈ) ပုတ်ႉထၶမ်း ၸဝ်ႈပိူဝ်ႈၼပ်ႉယမ် ဢဝ်ပဵၼ်ပုတ်ႉထပူးၸႃး ၵၼ်ၵူႈပိုၼ်ႉတီႈတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဝၼ်းဝေးသၢၵ်ႉ ဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းၼႆႉ ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈႁူႉႁၼ်သိင်ႇလႂ်? လႄႈ ႁေႃးသွၼ်သိင်ႇလႂ်? ႁႂ်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇမၵ်ႉၽူလ်ၼိပ်ႉပၢၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၶေႃႈဢိၼ်းဢၢၼ်းသုင် သုတ်းပုၼ်ႈၸၢဝ်းပုတ်ႉထၵူႈ ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပုတ်ႉ ထၶမ်းၸဝ်ႈသွၼ်ႁဝ်းႁႂ်ႈႁူႉထိုင်လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝၵူၼ်း ဢၼ်ႁဝ်းႁူႉၸၵ်းၵၼ်လီဝႃႈ – လေႃးၵထမ်ႇ 8 ပိူင်ၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝၵူၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်သၸ်ႉၸႃသီႇပိူင် ဢၼ်မႃးၼႂ်းထမ်းမၸၵ်း (ထမ်ႇမၸၵျႃ်ႇ) ၼၼ်ႉၼႆယူႉ။
ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈသွၼ်ဝႃႈ – ယူႇၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆၵၢင် (မၸ်ႉသိမပတိပတႃ) ဢၼ်ပဵၼ်လီလ သမႃထ ပၺ်ၺႃ (ၼပ်ႉ ယမ်ယူႇၸွမ်းပၵ်းပိူင်၊ ဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇၼႃႈၵၢၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း၊ တူၺ်းႁႂ်ႈႁၼ်လွင်ႈၽိတ်းလွင်ႈထုၵ်ႇ) ႁႂ်ႈမၼ်ႈတဵင်ႈသေ ၵႄႈလိတ်ႈ ႁႂ်ႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ – ပၼ်ႁႃဢၼ်ၸၢင်ႈမႃးၵဝ်းယုင်ႈၽဝၵူၼ်းႁဝ်းၼႆ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – လၵ်းၵၢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝၵူၼ်း 4 ၶေႃႈ – 1) ပၼ်ႁႃ 2) လွင်ႈတၢင်းပၼ်ႁႃ 3) တီႈမွတ်ႇယဵၼ်ပၼ်ႁႃလႄႈ 4) လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ 4 ၶေႃႈၼႆႉ။ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈ ထမ်းသၸ်ႉၸႃႇ 4 ပိူင်ဝႃႈပဵၼ် 1) တုၵ်ႉၶသၸ်ႉၸႃႇ 2) သမုတယသၸ်ႉၸႃႇ 3) ၼိရေႃးထသၸ်ႉၸႃႇလႄႈ 4) မၵ်ႉၵသၸ်ႉၸႃႇ – ၼင်ႇၼႆ။
လၢႆးၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထသွၼ်ဝႆႉၼႆႉ ငၢႆႈငၢႆႈၵွႆး ဢမ်ႇယၢပ်ႇသင်။ မိူဝ်ႈမီးပၼ်ႁႃ ႁဵတ်းႁႂ်ႈႁူႉပၼ်ႁႃၼၼ်ႉသေ ႁႃႁႂ်ႈႁၼ်လွင်ႈမၼ်း (လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇပဵၼ်ပၼ်ႁႃၼၼ်ႉ)။ မိူဝ်ႈႁႃႁၼ်လွင်ႈတၢင်းပၼ်ႁႃယဝ်ႉၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပွင်ႇၸႂ်ဝႆႉၵမ်းလဵဝ်ဝႃႈ ပေႃး ၵႄႈလိတ်ႈလႆႈၵေႃႈသိူဝ်းၸႂ်လီၸႂ်ယဝ်ႉၼႆသေ ႁႃႁႂ်ႈႁၼ်လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈမၼ်း (ႁဵတ်းႁိုဝ် လၢႆးလႂ်တေၵႄႈလႆႈ)။ မိူဝ်ႈႁၼ်မႅၼ်ႈ လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈမၼ်းၵေႃႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇမီးပၼ်ႁႃမွတ်ႇယဵၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈမၼ်းမွတ်ႇၵေႃႈ ပၼ်ႁႃယဵၼ် ၵွပ်ႈ လၢႆးၵႄႈမၼ်းမႅၼ်ႈ၊ ပၼ်ႁႃယဵၼ်ၵေႃႈ ၸႂ်ၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႂၢင်ႇ။ ၼႆႉယဝ်ႉ ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ (ၼိပ်ႉပႃႇၼတီႈတဵင်ႈသိူဝ်းယဵၼ်)။
