သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တႃႇၸုၵ်းမၼ်ႈၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈ

သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵမ်ႈၼမ် ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ တႃႇၸုၵ်းမၼ်ႈယိုၼ်းယၢဝ်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼႆႉ ယွၼ်ႉငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်မိူင်း ဢမ်ႇ ၼိမ်သဝ်း။

ဝၼ်းတီႈ 3/5/2023 ၼႆႉ မႅၼ်ႈဝၼ်းသိုဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း လုမ်ႈၾႃႉ (World Press Freedom day) သေ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼွၵ်ႇမိူင်း/ ၼႂ်းမိူင်း ဢမ်ႇယွမ်း 40 ၸုမ်း ႁူမ်ႈၵၼ် ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇသၢၼ်ၶတ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်းလႄႈ ၸုမ်း သိုဝ်ႇ တႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁၢဝ်ႈႁႅင်းသေ တေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇယူႇတႂ်ႈၸုမ်းလႂ်ၵႂႃႇ ဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ပႃးဝႆႉဝႃႈ သိုဝ်ႇဢၼ်ယူႇတႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇတၢင်လႆႈၶၢဝ်ႇ ဢၼ်မီးလွင်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းလႆႈ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ တေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၸုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ဢၼ်တီႈဢမ်ႇယူႇတႂ်ႈၸုမ်းလႂ် (Independent Self-Regulatory Body) ၵႂႃႇ ဝႃႈၼႆ။

ၽူႈၵုမ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ Tai TV Online လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ -“လွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႄႉ ယွၼ်ႉပၼ်ႁႃၵၢၼ်မိူင်းႁဝ်း ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၼိမ်သဝ်း။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတႆးႁဝ်းၼႆႉ လႆႈၵူဝ်ဝႆႉပဵၼ်လၢႆၾၢႆႇ မိူၼ်ၼင်ႇ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၵေႃႈလႆႈၵူဝ်၊ သိုၵ်းတႆး သွင် ၸုမ်းၵေႃႈ လႆႈၵူဝ်။ ပေႃးပဵၼ်သိုၵ်းတႆးသမ်ႉ ၾၢႆႇၼႆႉၵေႃႈဝႃႈ ႁဝ်းၸပ်းၾၢႆႇပုၼ်ႉ၊ ၾၢႆႇပုၼ်ႉၵေႃႈဝႃႈ ႁဝ်းၸပ်းၾၢႆႇၼႆႉ ထုၵ်ႇ ၸႂ်မီ ဢမ်ႇလီၸႂ်ၽိုင်ႈ ၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇႁဝ်းသမ်ႉ ယူႇၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈလႄႈ ၵႆႉၺႃးၸႅတ်ႈထၢမ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ယၢပ်ႇ ၽိုတ်ႇမႃးတႄႉတႄႉ။ ႁဝ်းၶႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵူႈဢၼ် ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၶၢဝ်ႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ ဢမ်ႇၸပ်းၾၢႆႇ။ ၵွပ်ႈ ဝႃႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ မီးၶေႃႈၸုၵ်းမၼ်ႈၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ”- ဝႃႈၼႆ။

ဝၢႆးသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်းမႃးၼႆႉ ၸိူဝ်းပဵၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပတ်းပိုၼ်ႉလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇ ယုၵ်ႉလိူၵ်ႈ ဝႂ်လၢႆႊသိၼ်ႊသေဢမ်ႇၵႃး ၵူၼ်းၸိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ ၺႃးတီႉၺွပ်းလူၺ်ႈမတ်ႉတႃ 505 ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးမႃး တင်းၼမ်လႄႈ တႃႇတေသိုပ်ႇၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈထႅင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇဝႆႉ။

ယၢမ်းလဵဝ် ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ တႃႇတေလႆႈၶၢဝ်ႇဢၼ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼႆႉ လႆႈမီးလွင်ႈၶဵင်ႇတႃႇ လၢႆၸိူဝ်ႉ လၢႆပိူင် မၢင်ၵေႃႉ ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်း ထၢင်ႇထိူမ်သေ ၵူတ်ႇထတ်းထဵတ်ႈထၢမ် ႁၢဝ်ႈႁႅင်းၵေႃႈ မီးမႃးယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ပေႃးယူႇၼႂ်းမိူင်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈ ဢဝ်ၶၢဝ်ႇ လႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈမိူၼ်မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ တေႁဵတ်းသင်ၵေႃႈ လႆႈၵူဝ်။ တေၵႂႃႇထႆႇၶႅပ်းႁၢင်ႈၵူၺ်းၵေႃႈ လႆႈၵူဝ်။ လႆႈၵူဝ် ၵူႈလွင်ႈၶႃႈယဝ်ႉ။ ၵူဝ်ပိူၼ်ႈပႂ်ႉတူၺ်းႁဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈ။ ပေႃးဢဝ်ၶၢဝ်ႇၼႆၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ၶၢဝ်ႇ တီႈၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းႁဝ်းၸိူင်ႉ ၼႆၵူၺ်း။ ပေႃးၶႂ်ႈလႆႈၶၢဝ်ႇပိုၼ်ႉတီႈတႄႉ လူဝ်ႇႁႂ်ႈၵူၼ်းတီႈၵႆ ထူဝ်းထၢမ်ပၼ် ၸိူင်ႉၼႆၵူၺ်းဢေႃႈ။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈ ႁူမ်ႇလူမ်ႈ တႃႇႁဝ်းသေဢိတ်းၶႃႈယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်ႇမၢင်ႁူဝ် ဢမ်ႇလႆႈဢွၵ်ႇၶိုတ်းတၼ်း လႆႈတူၵ်းလႃႈတူၵ်းလိုၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဢေႃႈ”- ဝႃႈၼႆ။

သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်း သင်ႇပိၵ်ႉပႅတ်ႈဝႂ်လၢႆႊသိၼ်ႊ ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ တေပဵၼ် သိုဝ်ႇ ၶၢဝ်ႇ မျိတ်ႉၵျီးၼႃးၵျႃႇၼေႇ (မြစ်ကြီးနားဂျာနယ်)၊ The 71 Media လႄႈ Tachileik News Agency ၸိူဝ်းၼႆ့ ယွၼ်ႉ ဢမ်ႇၸွမ်းပိူင် ၼင်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈတမ်းဝၢင်းဝႆႉ ဝႃႈၼႆ။

ၸၢႆးၸိုၼ်ႈတီႇတီႇသူင်ႇ ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈၵေႃႉၵဝ်ႇ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသႅၼ်ပၢႆး လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ပၼ်ႁႃလူင် သိုဝ်ႇ ၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ လွင်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၶဝ်တၢင်ႇဝႆႉ ပေႃးတေလၢတ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၸွမ်းပိူင် ၶဝ်သေတႅမ်ႈ။ ပေႃးတေတႅမ်ႈလွင်ႈၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၶဝ် ႁဵတ်းၽိတ်းႁဵတ်းၽူၼ်ၸိုင် ၾၢႆႇၶဝ်သမ်ႉ တေဢမ်ႇႁၼ်လီၸွမ်း ။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ မၢင်ၸိူဝ်း ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းၼႆႉ ၵႃႈလႆႈၸွမ်းၼင်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တမ်းဝၢင်းဝႆႉၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽူႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းမိူင်းၵေႃႈယၢပ်ႇ ပွင်ႇဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇၶႂ်ႈတႅမ်ႈၸိုဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇၸွမ်းၼင်ႇၶဝ်တမ်းဝၢင်းပိူင် လႆႈ ၼႆၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈပၢႆႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼွၵ်ႈမိူင်း ႁဵတ်းၼႆၵူၺ်းဢေႃႈ မၢင်ၸိူဝ်း လႆႈၵိုတ်းပႅတ်ႈ ႁဵတ်းၶၢဝ်ႇၼႆႉၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။

ယၢမ်းလဵဝ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းၶျၢင်း တင်းမူတ်းမီး 16 ၸုမ်း ၼႂ်းၼၼ်ႉ တႃႇ 6 ၸုမ်းတႄႉ လႆႈၵိုတ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးသမ်ႉ လႆႈထုၵ်ႇသင်ႇၵိုတ်းပႅတ်ႈ 2 ၸုမ်း။

ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇ 150 ပၢႆ ထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တီႉၺွပ်းပၼ်တၢမ်ႇၶွၵ်ႈ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ 4 ၵေႃႉ ထုၵ်ႇ ပၼ်တၢမ်ႇတၢႆ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းတဵၵ်းတဵင်ၼိူဝ် ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇ ႁၢႆႉၸႃႉသုတ်း ၸၼ်ႉသၢမ် ၼိူဝ်လုမ်ႈၾႃႉၼႆ ၵေႃႇမတီႇ ၾၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇ CPJ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢွၵ်ႇဝႆႉ မိူဝ်ႈႁၢင်ပီ 2022 ၼၼ်ႉ ၼင်ႇၼႆ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၶၢဝ်ႇ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၼႆ့ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃ့ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၵႂႃႇ ၼႂ်းဝၼ်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း လုမ်ႈၾႃႉၼႆ့ဝႃႈ – လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၵူႈဢၼ်ဢၼ်ၼႆ့ ဢိင်ဝႆ့ၼိူဝ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း၊ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆ့ ပဵၼ်သၢႆလိူတ်ႈ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း။ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆ့ ပဵၼ်ငဝ်ႈၶၢမ်ႇပိုၼ့် တႃႇတေလႆႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းလႄႈ ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ဝႃႈၼႆ။