တႆးတိုၵ်ႉလႆႈပိုင်ႈယူႇတေႃႇ တီႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇလႅၼ်လိၼ်ထႆး  

“ယူႇတီႈလႂ် တူၺ်းၵႂႃႇႁၼ်ငဝ်းမၼ်း  မိူင်းတႆးၼႆႉ မၼ်းၵႅၼ်ႇလီသေးလၢႆ ပူႇမွၼ်ႇပၢၼ်ဢွၼ်ႁဝ်းႁဵတ်းဝႆႉပၼ် မိူင်းတႆးၼႆႉ ပဵၼ်တီႈယူႇ တီႈၼွၼ်းၽႂ် မိူင်းတႆးၼႆႉ ပဵၼ်တီႈလိၼ်တႃႇၽႂ်လိုဝ်ႈၸႂ် မိူင်းတႆး “ မိူဝ်ႈလႂ်လႄႈ လႆႈငိၼ်းမႅၼ်ႈ ၵႂၢမ်းဢၼ်ၽူႈႁွင်ႉၵႂၢမ်းၸၢႆးသၢႆမၢဝ်း ႁွင်ႉမၢၵ်ႇဝႆႉ “ မိူင်းတႆး “ၼႆၼၼ်ႉ ၼႂ်းၸႂ်မိူၼ်ႁၢင်ႈဢိုတ်ႇၵပ်ႉ ၶူမ်ၶေႃးဝႆႉ ဢမ်ႇဝႃႈ လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼုမ်ႇထဝ်ႈသၢမ်ပၢၼ်ၸဵတ်းသႅၼ်း ၽႂ်သေၵေႃႈယႃႇ ပေႃးလႆႈငိၼ်းယဝ်ႉ မၼ်းတိုၼ်းထိုင်ၸႂ်ထိုင်ၶေႃး သမ်ႉပေႃးဢမ်ႇယုမ်ႉဢမ်ႇၶူဝ်လႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉသင်လႃႇပေႃးၼႆၸိုင်  တႆးႁဝ်းၵမ်ႈၼမ် ဢမ်ႇလႆႈၸမ်လိၼ်တႆး ၵုမ်ႇလႆႈပၢႆႈၾႆးပၢႆႈၽေး ၸွတ်ႇၸေးလၢႆၸိုင်ႈ ထိုင်တီႈဢမ်ႇမီးတီႈပိုင်ႈ ၼႆ ပေႃးဢမ်ႇႁဵတ်းၵႅင်ႈလိုမ်း တိုၵ်ႉတေတွင်းၵိုမ်းယူႇၼႂ်းၸႂ်ၽႂ်မၼ်းၵူႈၵေႃႉ။

 ၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵုၼ်ၶဵဝ်ဢေႊသျႃႊၼႆႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ယၢမ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 5 ႁဵင်ပီပူၼ်ႉမႃးဝႃႈၼႆသေတႃႉ ထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ယႃႇဝႃႈတေပဵၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်ၽွင်းငမ်းလႆႈဝၢၼ်ႈမိူင်းလႃႈ တေႃႈၼင်ႇလိၼ်တီႈယူႇ ၵူႇတီႈၼွၼ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းဢမ်ႇငၢႆႈ။ၵွပ်ႈဝႃႈ ဢူၽုင်းတႆးႁဝ်းၼႆႉ တူၵ်းယေႃႈ ပေႃးၶႂ်ႈၸူမ်လိၼ်ယူႇယဝ်ႉၼႆ သင်ၶူၼ်ႉၶိုၼ်းပိုၼ်းသေ တႅၵ်ႈတူၺ်း ပိူင်ပဵၼ် ဢၼ်တေႉမီးတေႉယူႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉၸိုင် တၵ်းတေၸႅင်ႈလႅင်းလီယူႇ။

မိူဝ်ႈယၢမ်းၼင်ႇၼၼ်တႄႉ တႆးႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇယွမ်းႁႂ်ႈၽႂ်ၽူႈလႂ် မႃးယႃႉၵဝ်းလူလၢႆဢဝ်တၢႆသၢႆၸႂ်ပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလႄႈ တီႈယူႇတၼ်းသဝ်း ဝၢၼ်ႈၵိူတ်ႇမိူင်းၼွၼ်းႁဝ်းဝႃႈၼႆသေတႃႉ ဝၢႆးသေႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်တင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈသေ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ယွၼ်းဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃတီႈဢဵင်းၵလဵတ်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈယဵၼ်းပဵၼ်ၶီႈၶႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈၵႂႃႇလုမ်းလုမ်း။

ဝၢႆးမႃး သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ၶေႃႈဢၢင်ႈလၢႆပိူင်လၢႆလၢႆးသေ ၶဝ်ႈမႃးပၵ်းလုမ်း ပၵ်းတပ်ႉ ယူႇဝႆႉ ပေႃးၸွတ်ႇၸိုင်ႈတႆး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး လႆႈသုမ်းသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းမႃး လၢႆသႅၼ်းလၢႆပိူင်ဢၢၼ်ႇ ၼပ်ႉပေႃးဢမ်ႇလႆႈ။ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းၺႃး ၸုတ်ႇၽဝ်ႁိူၼ်းယေး ၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆ ၸူၼ်လိပ်းၸူၼ်လႅင် လိူဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ထုၵ်ႇလိုပ်ႈဢွၵ်ႈပၢႆႈ ယၢၼ်ဝၢၼ်ႈယၢၼ်မိူင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉမီး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။

ယႃႇဝႃႈၵူၼ်းမိူင်းၽၵ်းၵႃႇလႃႈ တေႃႈၼင်ႇၸဝ်ႈၾႃႉတႆး မၢင်ၸဝ်ႈမၢင်ၶုၼ် လိပ်းၶီးႁႃႉလူႉတၢႆ ပေႃးဢမ်ႇမီး တိုဝ်ႉတၢင်း လႆႈႁူႉသင်ၸွမ်း။ ယွၼ်ႉမၢၼ်ႈ ၼႄလွၵ်းၼႄလၢႆး ဢမ်ႇၸွမ်းတြႃးမႃးၵေႃႈ မီးၼမ်ယဝ်ႉလႄႈ ၵူၼ်းၼုမ်ႇတႆးႁဝ်း ၽွင်း ၼၼ်ႉ ၸင်ႇၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၵၼ်သေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမႃးၵေႃႈမီး။မိူၼ်ၼင်ႇ ၸဝ်ႈၼွႆႉ သေႃးယၼ်ႇတ ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉဢဝ် ၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ 31 ၵေႃႉသေ ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမႃး မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ် မေႊ 1958 တင်ႈပဵၼ်တပ်ႉၸုမ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်။

ၼင်ႇႁိုဝ်တေလႆႈမိူင်းတႆးၶိုၼ်း ၼင်ႇႁိုဝ်တေလႆႈသုၼ်ႇလႆႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိုၼ်းၼႆႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးႁဝ်း လၢႆၸဝ်ႈ လၢႆတူၼ် ၸႂ်ႉၵူႈလွၵ်းလၢႆး ၸဵမ်လၢႆးဢူၼ်ႈလၢႆးၶႅင်သေတိုၵ်းတေႃးမႃး မီးၶၢဝ်းတၢင်း 70 ပီပၢႆ  တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ပႆႇႁၼ်ၶိုပ်ႈၼႃႈသင်။ တေဝႃႈ ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်းသေ ၵႄႈလိတ်ႈၼႆၵေႃႈ ၶွင်တေႃႈ ဢမ်ႇမီးပၵ်းမီးပိူင်သင်ႁူမ်ႇငမ်းလႆႈလႄႈ ဢမ်ႇထိုင်တီႈထိုင်လႅၼ်မႃး။

ၸုမ်းသိုၵ်းတႆး မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ဝၢင်းၶိူင်ႈသေ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ယိပ်းၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈတေႃႇသူႈမႃး ဢမ်ႇၶၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ တႄႇဢဝ် 1996 ၼၼ်ႉမႃး မၢၼ်ႈၶတ်းၸႂ်ႁၢမ်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈဢမ်ႇပၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ် တင်းသိုၵ်းတႆး ။  လၢႆဝၢၼ်ႈလၢႆဝဵင်း ၺႃးတႅပ်း 4 တႅပ်း ၽူင်ႉပၢႆႈ လူႉတၢႆႁၢႆလၢႆ ၼပ်ႉႁူဝ်မိုၼ်ႇႁူဝ်သႅၼ်။ ဢၼ်ႁုၵ်ႉႁၢႆႉလႄႈ ယၢပ်ႇယဵၼ်းၶၢၼ်ၸႂ်တီႈသုတ်းၵေႃႈ လိူဝ်သေ ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ တေမီးၽႂ်။

ပီႈၼွင်ႉတႆးမၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ပၢႆႈဢမ်ႇတၼ်းလွတ်ႈသေ ၺႃးၶႃႈႁႅမ်လူႉႁၢႆတၢႆပႅတ်ႈၵေႃႈမီးၼမ် မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ပၢႆႈယူႇၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး မိူၼ်ၼင်ႇ လွႆၵေႃႇဝၼ်း၊ လွႆသၢမ်သိပ်း ၊ ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ ၊ လွႆလမ် ၊ လွႆတႆးလႅင်း ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

တႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး ၵူၼ်းမိူင်းတႆးဢၼ်ပၢႆႈသွၼ်ႈယူႇဝႆႉ ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈပၵ်းသဝ်းထင်ယူႇဝႆႉ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်။မိူၼ်ၼင်ႇဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆၵေႃႈ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးပၢႆႈၽေးသိုၵ်း မႃးသွၼ်ႈယူႇဝႆႉပဵၼ်ၶၢဝ်းႁိုင်။

ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ တႄႇတင်ႈပဵၼ်မႃးဢွင်ႈတီႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေး မိူဝ်ႈ 2002 သေ လုင်းၸၢႆးလႅင်း ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ထူဝ်းၼႃႈတူၺ်းလူ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈမႃး။ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈဢၼ်ၶၢႆႉမႃးယူႇတီႈ ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ မီးလၢႆလၢႆဝၢၼ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ဝၢၼ်ႈပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇ ၊ ပၢင်မႂ်ႇသုင် ၊ ပၢင်ႁွၵ်ႈ ၊ ဝၢၼ်ႈႁူၺ်ႈယၢဝ်း ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၶၢႆႉမိူဝ်းယူႇၸွမ်း ထုင်ႉၼႃးၵွင်းမူး ဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီး။

မိူဝ်ႈတႄႇပၢႆႈမႃး ႁူဝ်ၵူၼ်းမီးမွၵ်ႈ 6 ပၢၵ်ႇပၢႆ ၵွပ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇၸႅၵ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းသိုၵ်းသင်သေ ပွႆႇမၢၵ်ႇလၢမ်းလိမ်းယိုဝ်းသႂ်ႇ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇၶၢႆႉပၢႆႈမႃးထိုင်တီႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉ သေ လုင်းၸၢႆးလႅင်း ၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ မိူဝ်ႈတႄႇၵူၼ်းပၢႆႈၶဝ်ႈမႃးတႄႉ ဢမ်ႇလႆႈမႃးတီႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ ၵမ်းလဵဝ် လႆႈဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇယူႇ ဝတ်ႉမၢၵ်ႇၵၢႆးယွၼ်း လႄႈ ဝတ်ႉၼွင်ၵွၵ်ႇၶမ်းပုၼ်ႉဢေႃႈ။ယဝ်ႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈတႄႇမႃးလႅၼ်လိၼ်ၼႆႉၵေႃႈ ထႆးၶဝ်တႄႉဝႃႈ ႁႂ်ႈယူႇၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၵူၺ်းၼၼ်ႉၼႃႇၼေႃ။ၵူၺ်းၼႃႇ ပေႃးတေၶၢမ်ႈလႅၼ်လိၼ်မိူဝ်းတၢင်းမိူင်းတႆးသမ်ႉ မၢၼ်ႈၶဝ်သမ်ႉဝႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းၶဝ် ၵွပ်ႈဝႃႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇလႆႈၼႆသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁဝ်းဢမ်ႇမီးဝၢၼ်ႈဢမ်ႇမီးမိူင်းပႅတ်ႈႁဵတ်းၼႆဢေႃႈ”- ဝႃႈၼႆ။

ပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်းပၢႆႈမႃး သွၼ်ႈယူႇတီႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ တီႈလႅၼ်လိၼ်တႆး-ထႆးၼႆႉ ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢမ်ႇမီးလွင်ႈ ၵုမ်ႇထူၼ်ႈ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီး ၸုမ်းဢေႃႊပေႃႊတေႃႊမိူင်းထႆး (ၸွမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆးဢၼ် ၸွႆႈထႅမ်ၼႂ်းဢိူင်ႇၼႂ်းဝၢၼ်ႈ)  မႃးၸွႆႈမႃးထႅမ် တႃႇဝူင်ႈလႂ်ဝူင်ႈၼၼ်ႉ။ယဝ်ႉၵေႃႈ မီးမႃးထႅင်ႈ ၸုမ်းၸဝ်ႈတႃႇၼ ၼွၵ်ႈမိူင်းဢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ BRC ၊ ၸုမ်းၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းတုၵ်ႉယၢၵ်ႈၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် TBC (The Border Consortium) လႄႈၸုမ်း UNICEF ၵေႃႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ မႃး။  ၵူၺ်းၵႃႈဝၢႆးသေ မိူင်းမၢၼ်ႈ ထူပ်း ၽေးလူမ်ႉလႅင်ႉလူင်သူႊၼႃႊမီႊ ယဝ်ႉၼၼ်ႉ လွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶၢတ်ႇႁၢႆယွမ်းၵႂႃႇ။

ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸိူဝ်းဢႃယုသုင်မၢင်ၵေႃႉ လႆႈငိၼ်းဝႃႈ တေဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈတီႈလႂ်ယဝ်ႉၼႆလႄႈ ပဵၼ်ၸႂ်ဢမ်ႇလီသေ ထိုင်တီႈပေႃးၶေႃႉပေႃးယွမ်ၵေႃႈမီး။ၵွပ်ႈဝႃႈ မႆႈၸႂ်တႃႇၼႃႈႁိူၼ်းတႃယေးၽႂ်မၼ်း။လွင်ႈဝႃႈ တေၶၢတ်ႇလွင်ႈၵမ်ႉထႅမ်ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၼႆၼၼ်ႉ ငိူၼ်ႈၶၢဝ်ႇမၼ်းမီးဝႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 2015 သေ ထိုင်မႃး လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ ပီ 2017 မႃး ၸင်ႇဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၵိုတ်းလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ – ၼႆပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်။ ထိုင်မႃးလိူၼ်ဢေႃႊၵတ်ႊ 2017 ၵေႃႈ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေး ဢမ်ႇလႆႈလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈၼႆႉမႃးတေႃႈထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။

ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးဢမ်ႇလႆႈလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ မီးဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၵူၺ်း မိူၼ်ၼင်ႇ လွႆၵေႃႇဝၼ်း ၊ လွႆသၢမ်သိပ်း ၊ လွႆလမ် ၊ ၵွင်းမုင်ႈမိူင်း ၊ လွႆတႆးလႅင်း လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေး ဢၼ်မႃးသွၼ်ႈဝႆႉ သူၼ်သူမ်ႈမိူင်းၾၢင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶၢတ်ႇလွင်ႈၵမ်ႉထႅမ်ၸွမ်း။

ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်းမႃး ထင်သဝ်းဝႆႉ ဝႃႈၼႆသေတႃႉ ၵွပ်ႈမီးဝႆႉၼႂ်းၶွပ်ႇလႅၼ်လိၼ်ထႆး ယဝ်ႉလႄႈ ယူႇတီႈၸဝ်ႈသူၼ်ၸဝ်ႈၼႃးဝဵင်းႁႅင်ၶဝ်သေ ႁွင်ႉ/ ၸၢင်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉမႃးလႄႈ ပေႃးၼိူင်းတူၺ်း ဢွင်ႈတီႈပၢႆႈၽေးသိုၵ်းတၢင်ႇတီႈတႄႉ တေလႆႈဝႃႈ ပီႈၼွင်ႉထင်ယူႇဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ မီးၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉယူႇၽွင်ႈ။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉ လုင်းၸၢႆးလႅင်း ၽူႈၼမ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ လၢတ်ႈၼႄဝႃႈ- “  ၵူၼ်းႁဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးဝတ်းဝႂ်သင် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႈ တႃႇတေႁႂ်ႈမၼ်းမိူၼ် ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈတႄႉ ႁိုဝ်မိူၼ်။ ၵႃႈလႆႈၵိၼ်ၸၢင်ႈ လၢႆးဝၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။ၵွပ်ႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ၶဝ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်၊ ၵူၺ်းၼႃႇ မီးၵၢၼ်ႁဵတ်းၵေႃႈ လႆႈဝႃႈ ထူၺ်ႈၸႂ်လူမ်တႃႇဝၼ်းလႂ်ဝၼ်းၼၼ်ႉၽွင်ႈ”- ဝႃႈၼႆ။

ၸွမ်းၼင်ႇငဝ်းလၢႆးပၼ်မႃး ၵူႈလွၵ်းၵူႈလၢႆးသေ ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉသိုပ်ႇတေႃႇသူႈၸၢတ်ႈပၢၼ်မႃး တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်။ယွၼ်ႉဢမ်ႇၸၢင်ႈပွၵ်ႈၶိုၼ်း ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်လႄႈ ၵႃႈလႆႈယွၼ်ႇၸႂ်ဝၢင်းတမ်း ပၵ်းသဝ်း တႃႇတူဝ်ၸႂ်လိပ်းၶီးၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈထႅင်ႈၼၼ်ႉယူႇ။

ၶၢဝ်းယၢမ်းၵေႃႈ ပူၼ်ႉမႃးလၢႆၶႃးလၢႆပၢၼ်ယဝ်ႉလႄႈ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ထိုင်တီႈ ၵူပ်ႉၵူႈပဵၼ်ႁေႃပဵၼ်ႁိူၼ်း ၵိူတ်ႇမီးလုၵ်ႈလၢင်းၵၢင်တဝ်ႈသေ ဢွင်ႈတီႈၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပဵၼ်ဢိူင်ႇၵႂႃႇ။မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူႈၵေႃႉ ႁူႉဝႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၵေႃႉလႂ်ၽႂ်သေ ဢမ်ႇဝႃႈ ပေႃးမီးလုၵ်ႈမီးလၢင်းမႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်လုၵ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပေႃးတေဢမ်ႇတူၵ်းယေႃႈတူၵ်းၵိၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၵေႃႈႁႃ ဢမ်ႇမႃးၵေႃႈလႅၼ် ၶတ်းၸႂ်တႃႇ လုၵ်ႈလၢင်းယူႇၵူႈၸဝ်ႉဝၼ်းၶမ်ႈ။

ထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ လုၵ်ႈလၢင်းၸိူဝ်းၵိူတ်ႇလႅၼ်လိၼ်ထႆး မီးတိုဝ်ႉတၢင်းလႆႈၶိုၼ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းထႆး မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ထိုင်တီႈလႆႈၸုမ်ႈၶူးမိူင်းထႆးဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ တႃႇႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ ငဝ်းလၢႆးဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇဢမ်ႇၼိမ်သဝ်းၵေႃႈပိူင်ၼိုင်ႈ ပႆႇၸၢင်ႈတႅပ်းတတ်းဝႃႈ တေပွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူင်းတႆး။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉသေ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ မႄႈပႃႈ ဢႃယု 60 ၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ-“ ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၵေႃႈ ၸႂ်ထိုင်ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ႁေ ၶႂ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်းၵျႃႉဢေႃႈ။ၵူၺ်းၼႃႇ ပေႃးမိူဝ်းၶိုၼ်းၼႆႉ လုၵ်ႈလၢၼ်ႁဝ်းသမ်ႉ ဢမ်ႇမီးတၢင်းမုင်ႈမွင်းသင်။ၵွပ်ႈဝႃႈ လႆႈႁဵၼ်းတီႈၼႆႉ မေႃႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်းမိူင်းၼႆႉယဝ်ႉလႄႈ တႃႇတေလႆႈမိူဝ်းၶိုၼ်းၼႆႉ ႁႃတၢင်းယၢပ်ႇဝႆႉ” ဝႃႈၼႆ။

ၵူၼ်းၼုမ်ႇၼႂ်းဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်ၵေႃႈ သုတ်းယဝ်ႉႁူင်းႁဵၼ်းယဝ်ႉသေ ၶိုၼ်းပွၵ်ႈဝၢႆႇသၢႆႇၶိုၼ်းမႃးသေ ပူၵ်းပွင်ပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်းယူႇပႂ်ႉထႃႈတၢင်းလင်ၵေႃႈမီး။ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ သိုပ်ႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းသေ ႁႃၵၢၼ်ႁဵတ်းၸွမ်းၵေႃႈမီး။မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ သုတ်းႁူင်းႁဵၼ်းသေမေႃပေႉတူဝ်ယဝ်ႉလႄႈ ၶဝ်ႈၼႂ်းၸုမ်းၼႂ်းၵေႃ ဢၼ်တူင်ႉၼိုင်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်။

ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈမၢင်ႁိူၼ်း တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် တိုၵ်ႉလိူတ်ႇမႆႈ ၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉလႄႈ တႃႇယူႇသဝ်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၵေႃႈ မီး။ ၵွပ်ႈဢမ်ႇမီးဝတ်းဢမ်ႇမီးဝႂ်တဵမ်တူဝ်လႄႈ တႃႇၵႂႃႇႁႃႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းၸိူင်ႉပိူၼ်ႈၵေႃႈ ႁိုဝ်ၸၢင်ႈလႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်း။

ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉ သေ ပႃႈၸိင်ႇၼု ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ- “ မိူၼ်ႁဝ်းၼႆႉယၢပ်ႇဢေႃႈ ႁႃၸဝ်ႉၵိၼ်ၶမ်ႈၵွႆးယိုင်။ ၵၢၼ်ၸိူဝ်းႁဝ်းႁဵတ်းယူႇၼႆႉသမ်ႉ ဢမ်ႇမီးၵူႈဝၼ်းလူင်။ ပေႃးမီးၵၢၼ်ၵေႃႈ ၼိုင်ႈဝၼ်းလႂ် သွင်သၢမ်လွႆႉၼႆႉ မၼ်းၵေႃႈ တေႃႉတႄႉပေႃး တႃႇၵိၼ်ဝၼ်းလႂ်ဝၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း။မီးၵၢၼ်သင်ၵေႃႈ ၵႂႃႇၵိၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းဢေႃႈ။ပေႃးႁဝ်းလိူၵ်ႈၵၢၼ်ၵေႃႈ လူဝ်ႇဢိုပ်းၵူၺ်းယဝ်ႉၶႃႈ။ယူႇမိူင်းၼႆႉ သမ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈပႃးသမႃႊၶျိၵ်ႉ(ပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းၶႅၵ်ႇလီပၢင်ၸႃႉ) ၼၼ်ႉၼႃႇၼေႃႈ။ငိုၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးႁဝ်းဢမ်ႇပၼ်လႆႈ မႅၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၵေႃႈ ပိူၼ်ႈၸၢင်ႈထွၼ်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉၼႃႇ။ပေႃးႁဝ်းတၢႆၵႂႃႇၼႆၵေႃႈ တႃႇလုမ်းလႃးပၢင်လူႇလူႉတၢႆႁဝ်း လုၵ်ႈလၢင်းႁဝ်းတေလႆႈမႆႈၸႂ်ၸွမ်းထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ” – ဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းဝၢၼ်ႈၵုင်းၵေေႃႇၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉဝႃႈ မီးတႆးၵူၺ်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းလီႇသူႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီးၼမ်။ဢၼ်လႆႈမႃးသွၼ်ႈယူႇတီႈဝၢၼ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ငဝ်းလၢႆးမၼ်းဢမ်ႇပိူင်ႈသင်ၵၼ် တင်းပီႈၼွင်ႉတႆး။မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ပူၼ်ႉၶီယဝ်ႉသေ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉတေႃႇသူႈတႃႇၸၢတ်ႈပၢၼ်ၽႂ်မၼ်း။

လုင်းပီး ၸၢဝ်းၶိူဝ်းလီႇသူႇတီႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ- “ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ မႃးမီးတီႈၼႆႈႁိုင်ယဝ်ႉ ႁဝ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ မၢၼ်ႈပေႉၵိၼ်ၼႃႇလႄႈ ၸင်ႇမႃးယူႇမိူင်းထႆးၼႆႉဢေႃႈ။ၵေႃႈ ယိၼ်းၸူမ်းၽူႈလူလွမ်တူၺ်းထိုင်ႁဝ်းၵူႈၵေႃႉ ႁႂ်ႈႁဝ်းလႆႈမႃးပိုင်ႈတီႈၼႆႈ။မိူင်းတႆးၼႆႉ ႁဝ်းယူႇမိူင်းပၢတ်ႇပုၼ်ႉဢေႃႈ။ပၢႆႈမႃးတီႈၼႆႈႁေ တေၶိုၼ်းသိုပ်ႇၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းပိူၼ်ႈ လိုၵ်ႉလိုၵ်ႉၼႆၵေႃႈ သမ်ႉဢမ်ႇပႆႇလိုမ်းလႆႈမိူင်းတႆးႁဝ်းၼႃႈ။ပီႈၼွင်ႉလီႇသူႇႁဝ်းၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ၽႄၵႂႃႇတၢင်း မႄႈႁွင်ႈသွၼ်ပုၼ်ႉၽွင်ႈၵေႃႈမီးဢေႃႈ” – ဝႃႈၼႆ။

ထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵူၼ်းၸိူဝ်းမႃးထင်သဝ်းယူႇတီႈလႅၼ်လိၼ်ၼႆႉ တႃႇတေမီးၼႃႈလိၼ်ၽုၵ်ႈသွမ်ႈႁင်းၶေႃၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇပိူင်ၼိုင်ႈ ပေႃးဝႃႈ ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁင်းၵူၺ်းၼႆၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈၶၢတ်ႈတီႈလိၼ်တိူၵ်ႇႁႆႈလွၵ်းၼႃးပိူၼ်ႈသေ ၽုၵ်ႇၵႂႃႇပီလႂ်ပီၼၼ်ႉၵူၺ်း။

ၵူၺ်းၵႃႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းၵမ်ႈၼမ် ၽၢၼ်ဢမ်ႇၶီ မီးဢမ်ႇသိူဝ်း  ၵႃႈလႆႈယူႇၵႂႃႇၸွမ်းငဝ်းလၢႆးဢၼ်ပၼ်မႃးသေ မေႃဝႆႉဝၢင်းၸႂ်ၽႂ်မၼ်းလီယူႇ။ထိုင်တီႈဝႃႈ ႁဵတ်းႁႃၵၢၼ်ယၢပ်ႇ လႆႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼၵ်းဝႃႈၼႆသေတႃႉ ၼင်ႇဢၼ် မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း ဢၼ်ပူႇမွၼ်ႇၼၢႆးယႃႈႁဝ်း သိုပ်ႇပၼ်ဝႆႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ်ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၶႆႈၸႂ်ထိုင်သေ ထိုင်လႂ်ၵေႃႈ ႁဵတ်းၸွမ်းယူႇဢမ်ႇၶၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး။

မိူၼ်ၼင်ႇ ၶဝ်ႈမုၼ်းၵူႈသႅၼ်းသႅၼ်း ၶဝ်ႈမုၼ်းတူင်ႇ၊ ၶဝ်ႈမုၼ်းလၢမ် ၊ ၶဝ်ႈတေႃႇၶဝ်ႈတႅၼ် ၊ ၶဝ်ႈတူမ်ႈၵူၺ်ႈ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈပဵၼ်ၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉဢၼ်ၼိုင်ႈ။ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇပႃးဢမ်ႇပဵၼ်ၵေႃႈ လၢႆးႁဵတ်းထူဝ်ႇၼဝ်ႈၶႅပ်း ၊ ၼင်တုင် ၊ ထူဝ်ႇၽူးဢုၼ်ႇ ၊ ၶဝ်ႈသွႆးတႆး ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

မိူၼ်ၼင်ႇ ၶိူင်ႈယိပ်းတၢင်းတိုဝ်းပီႈၼွင်ႉတႆး ၵုပ်းၵၢပ်ႇ ၊ ၵုပ်းယေႃး ၊ ၸေႈတႆး ၊ သႃႉ ၊ သွင်း ၊ ၵူၺ် ၊ ပဵတ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ယင်းမေႃႁဵတ်းထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆတႆးႁဝ်းၵေႃႈ ယင်းသိုပ်ႇပုတ်ႈတိၼ်တၢင်မိုဝ်းသေ လိုဝ်းလင်ယူႇတီႈထုင်ႉပဵင်းလူင်ဝႆႉထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ ပေႃးလၢတ်ႈဝႃႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းၼႆႉ ယူႇမိူင်းလႂ်ၵေႃႈ ဢဝ်မႆႉမိူင်းၼၼ်ႉၸၵ်းတွၵ်ႇ ဢဝ်မွၵ်ႇမိူင်းၼၼ်ႉပၵ်းႁူဝ် ၼႆ ႁိုဝ်တေၽိတ်း။ၼမ်ႉၸႂ်တႆးၵႅၼ်ႇၶႅင်လႄႈ ၸင်ႇတေႃႇသူႈၸၢတ်ႈပၢၼ်သေ ယိုၼ်းယၢဝ်းမႃးထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ ပၵ်းယူႇဝႆႉ ၼႂ်းဢိူင်ႇပဵင်းလူင် ၸႄႈဝဵင်းဝဵင်းႁႅင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ ၸိုင်ႈထႆး မီးဝႆႉ ၼိူဝ်လႅၼ်လိၼ်တႆး-ထႆး တိတ်းၸပ်းၵၼ်ဝႆႉ။ပေႃးမႃးဢႅဝ်ႇယဵမ်ႈဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇယဝ်ႉ တၵ်းလႆႈဢႅဝ်ႇယဵမ်ႈပႃး ဢွင်ႈတီႈၵိုၵ်းပိုၼ်းလၢႆလၢႆတီႈ ၼႂ်းဢိူင်ႇပဵင်းလူင်မိူၼ်ၼင်ႇ ဝတ်ႉၾႃႉဝဵင်းဢိၼ်း (ႁိုဝ်) ဝတ်ႉသွင်ၽႅၼ်ႇလိၼ် ၊ ၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၼွႆႉသေႃးယၼ်ႇတ ၊ ၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၊ ၶုမ်ၵုတ်းၸၢႆးမူး လႄႈ ၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈ သၶႁ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈပဵၼ်တီႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးတိုၵ်ႉလႆႈပိုင်ႈဢိင်ၸႂ်ယႂ်ႇတႃႇယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ ၊ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပၢႆႈၵႂႃႇတၢင်းလႂ်။

မိူင်းၸိုင်ႈထႆးလႄႈ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼႆႉ မီးသၢပ်ႇၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ် တိတ်းၸပ်းၵၼ် ၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်ၵီႊလူဝ်ႊ။ တွၼ်ႈၼႂ်းမိူင်းထႆးၼၼ်ႉ တင်ႈတႄႇၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းႁၢႆး၊ ၵဵင်းမႆႇ၊ မႄႈႁွင်ႈသွၼ်၊ တၢၵ်ႇ၊ ၵၢၼ်းၸၼပုရီး၊ ရၢတ်ႉၶျပုရီး၊ ၽဵတ်းပုရီး၊ ၶျုမ်းၽွၼ်း၊ ရၼွင်း၊ ပရႃႇၸူပ်ႇၶီးရီးၶၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမီး 2,401 ၵီႊလူဝ်ႊ (1,491) လၵ်း။ မီးသဵၼ်ႈတၢင်းၶဝ်ႈဢွၵ်ႇ/ၶၢမ်ႈလႅၼ်လိၼ် ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် 4 တီႈ၊ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ႁူးၶဝ်ႈဢွၵ်ႇလႅၼ်လိၼ် ဢမ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်မီး 36 တီႈ-ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ပဵၼ်တင်ႈတႄႇပွတ်းတွၼ်ႈ သၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း ၸႄႈဝဵင်းတႃႈၶီႈလဵၵ်း မႃးတၢင်းၸႄႈတွၼ်ႈမိူင်းသၢတ်ႇ၊ လၢင်းၶိူဝ်း ၵႂႃႇတေႃႇထိုင် ၸႄႈမိူင်းယၢင်းလႅင်၊ ယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ မိူင်းမွၼ်း၊ တိူင်းတၼၢဝ်းသီ ႁိုဝ် တၼိၼ်းသႃႇရီ။