ၵဵင်းမႂ်ႇပၢၼ်ၽယႃးၵႃဝိလ

ပိုၼ်းငဝ်ႈႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီး ၶွင်ၽယႃးၵႃဝိလ ၵဵင်းမႂ်ႇယူႇၼႂ်းၽွင်းၾိုၼ်ႉတူဝ်ယူၵ်ႉမုၼ်းဝၢႆးလင်ပူၼ်ႉဢွၵ်ႇၼႂ်းတူင်ႇၶွပ်ႇ တႂ်ႈၵမ်မိုဝ်းၵၢၼ်ၽွင်းငမ်ႊၶွင်မၢၼ်ႈ ၸဝ်ႈၼၢႆးမၢင်ၵေႃႉၶွင်ၵဵင်းတုင် ၸိူင်ႉၼင်ႇၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ် ယင်းပႆႇယုမ်ႇယမ် လွင်ႈမၼ်ႈၵိူမ်းၶွင်ၵဵင်းမႂ်ႇလႄႈယင်းပႆႇဝႆႉဝၢင်းၸႂ်ၵဵင်းမႂ်ႇ တေၽႄႇဢမ်းၼၢၸ်ႈထိုင်ၵဵင်းတုင် ၼႂ်းထႃႇၼဢဝ်ၵဵင်းတုင် ၶဝ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈလႆႈ မၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇယွမ်းမႃးၵူမ်ႈႁူဝ်တေႃႇၵဵင်းမႂ်ႇ လႄႈဢၢင်ႈဝႃႈ ၵူဝ်ၸၢင်ႈဢဝ်ၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇသၢႆၶႆႈ တႆးၶိုၼ်မူၺ်ႉဝွတ်ႈႁၢႆသဵင်ႈၸၢတ်ႉၸိူဝ်ႉၽၼ်း။ ၵွႆးၵေႃႈယင်းဝႆႉလွင်ႈၵိုဝ်းလီၵၼ်တင်းၵဵင်းမႂ်ႇယူႇ။

ၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်တင်ႈပိုၼ်ႉတီႈလွတ်ႈလႅဝ်းယူႇပွတ်းမိူင်းယၢင်း လႆႈထုၵ်ႇမၢၼ်ႈတိုၵ်းတေႃး မိူဝ်ႈပီသႃသၼႃ 2354 (ပီႈၶရိတ်ႉသ် 1811) လႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်ၵႂႃႇတၢင်းၵဵင်းမႂ်ႇ ၵွႆးၵႃႈ ၵဵင်းမႂ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတေ တေႃႇတၢၼ်ႈယၼ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႆႈ။ ၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်ၵေႃႈႁူႉတူဝ်လီဝႃႈ မၢၼ်ႈတေယိုတ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇႁိမ်းႁွမ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၶႅင်ႁၢဝ်ႈလိူဝ်သေမိူင်းၸိူဝ်းယူႇၵႆ ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢင်ႇယၢၼ်ၵႆႇၵႃႈႁိုဝ် မိူင်းဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ(တႂ်ႈဢူငဝ်း) ၶွင်မၢၼ်ႈၵေႃႈတေမီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၵႃႈၼၼ်ႉလႄႈမိူင်းၵဵင်းတုင်ၵေႃႈယူႇၵႆမၢၼ်ႈလိူဝ်လၢႆလၢႆမိူင်းယူႇ။

ၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ် ၸင်ႇယွမ်းႁပ်ႉၶေႃႈယိုၼ်ႈၼွင်ႇၶွင်မၢၼ်ႈဝႃႈ တေႁႂ်ႈၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းၵဵင်းတုင် ၼႂ်းထႃႇၼ ပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈၶွင်မၢၼ်ႈ(ဢၼ်ယူႇပႃႈတႂ်ႈဢူငဝ်းမၢၼ်ႈ) မိူဝ်ႈပီသႃသၼႃ 2356) ပီၶရဵတ်ႉသ် 1813။

သိုၵ်းၵဵင်းတုင် ၵဵင်းမႂ်ႇ

ၼႂ်းၽွင်းဢၼ်မိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ(တႂ်ႈဢူငဝ်း)ၶွင်ထႆး မိူင်းၵဵင်းတုင်ၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ(တႂ်ႈဢူငဝ်း)ၶွင်မၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈဝႃႈထႆးတင်းမၢၼ်ႈယင်းမီးလွင်ႈဝၢတ်ႇမၢင်ၵၼ် ၵွႆးၵႃႈတၢင်ႇၾၢႆႇၵေႃႈမီးလၵ်းၼမ်းၵၢၼ်တေႃႇမိူင်းၶိုၼ်ႈၽႂ်မၼ်း ယူႇမိူၼ်ၵၼ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဢူငဝ်းၼႃႈတႃလႄႈ ပိူဝ်ႈတႃႇပဵၼ်ၵၢၼ်ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈ ပၢႆးတႂ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၶွင်တူဝ် ၵဝ်ႇၵုမ်းငမ်းႁင်းၽႂ်မၼ်း။

ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်ဢၼ်ယွမ်းႁပ်ႉဢမ်းၼၢၸ်ႈၶွင်မၢၼ်ႈ မိူဝ်ႈပီသႃသၼႃ 2365 (ပီၶရိတ်ႉသ်1822) ၶတ်းၸႂ်ပႅင်းၸႂ်လွင်ႈၵိူဝ်းလီတၢင်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ လူၺ်ႈၵၢၼ်သူင်ႇၽွင်းၶဵဝ်ပဵၼ်သင်ၶၸဝ်ႈ(ၽရႃႉသူင်ၶ်) တင်းၵူၼ်း ႁိူၼ်းၵႂႃႇပဵၼ်မိသ်ႉႁၢႆ။ ၵွႆးၵႃႈတၢင်းၵဵင်းမႂ်ႇၵေႃႈ တၵ်းလႆႈသူင်ႇလူင်းမိူဝ်းတၢင်းမိူင်းၵွၵ်ႇထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ လၵ်းၵၢၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ ႁိုဝ် မိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႈငဝ်း ႁိုဝ် ဢွၼ်ၼႃႈတေၵိူတ်ႇပဵၼ်သိုၵ်း ၵဵင်းမႂ်ႇတင်းၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈပီ သႃသၼႃ 2389 (ပီႈၶရိတ်ႉသ်ႉ 1846)။ 

ၵွႆးၵႃႈထႆးဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် ၵွႆးၵုမ်ႇၶဵင်ႈၶတ်းႁႂ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇ လူလွမ်ပၵ်းတႃၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်ၵဵင်းတုင်လႄႈမၢၼ်ႈ ပႅၵ်ႉသမ်ႉ ၵဵင်းမႂ်ႇလႆႈၶတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈပွႆႇၸႂ်ယွၼ်ႇယၢၼ်းႁႃၵၼ်လႄႈ လဝ်ႈယိုၼ်ႈဝႃႈတေႁႂ်ႈၸဝ်ႈမႁႃၽူမ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၵေႃႉၼွင်ႉ ၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်ၶဝ်ႈမႃးယူႇၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇ တင်းၼၢဝ်ႉၼွင်ႇၸၵ်ႉၸူဝ်းၸုင်ၸႂ်ဝႃႈ ယိုၼ်ႈလဝ်ႈႁႂ်ႈၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ် ၽူႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်းၵဵင်းတုင် ႁႂ်ႈယွမ်းၼွမ်းၵူမ်ႈၸူးၵဵင်းမႂ်ႇ။ ၵွႆးၵႃႈထႆးၵေႃႈ ယင်းမီးလၵ်းၼမ်းမိူၼ်ၵဝ်ႇ ယွၼ်ႉ ႁဵတ်ႇၽူလ်(ႁေႇတုၽလ)ၼႆႉသေလႄႈလွင်ႈၵိူဝ်းလီၵဵင်းမႂ်ႇလႄႈၵဵင်းတုင်လႆႈၵိုတ်းၶၢင်ႉၶမ်ပႅတ်ႈ။

သိုၵ်းၵဵင်းမႂ်ႇ ၵဵင်းတုင် ပွၵ်ႈၵမ်း 1

သိုၵ်းၵဵင်းမႂ်ႇ ၵဵင်းတုင်ႈလႆႈၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းမိူဝ်ႈပီႈပုတ်ႉထသႃသၼႃ 2393 (ပီၶရိတ်ႉသ် 1850) ၽွင်းၼၼ်ႉၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈၽုတ်ႉထဝူင်း ၽူႈၽွင်းငမ်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ မႅၼ်းၽွင်း ပၢၼ်ၽရႃႉၼင်းၵရဝ်ႈ ၸဝ်ႈယူႇႁူဝ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတူၼ်ႈတီႈ 3 ၶွင်ထႆး။ ၵွပ်ႈဝႃႈၸဝ်ႈၼၢႆးၵဵင်းႁုင်ႈ ပၢႆႈၼီၽႆး ၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ မႃးယူႇလူင်ၽဝင်းယဝ်ႉယွၼ်းလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်မႃးတၢင်းမိူင်းၵွၵ်ႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတူၼ်တီႈ 3 ၵၢဝ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈ ယင်းၶႂ်ႈမႄႇၽႄႈၶူပ်ႈငမ်းၵႂႃႇထိုင်ၵဵင်းႁုင်ႈၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈယိုတ်းၵုမ်းၵဵင်းတုင်ႁႂ်ႈလႆႈသေလူးၵွၼ်ႇ ပိူဝ်ႈတႃႇၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်းၽႆးမၢၼ်ႈ ၵွပ်ႈၵဵင်းတုင်ယူႇတိတ်းၸပ်းၵဵင်းႁုင်ႈ။

သိုၵ်းၵမ်းဢွၼ်တၢင်းၼႆႉ ၽယႃးဢုပရၢၶျ်ႉၽိမ်းၽိသၢရ် မိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇပဵၼ်မႄႈတပ်ႉယႂ်ႇ လုၵ်ႈၽယႃးရၢၶျ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈၼၢႆးတင်းလၢႆ ပဵၼ်တပ်ႉထႅမ်ၵွင်တိုၵ်း။ ၼႂ်းမိူဝ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇပဵၼ်ၾၢႆႇပေႉပုၼ်ႈယူႇ ထိုင်တီႈဝႃႈလုၵ်ႈၸဝ်ႈမႁႃၶၼၢၼ် လႆႈသေၸီးဝိတ်ႉ(တူၵ်းသုမ်း)ၼႂ်းၼႃႈတီႈပၢင်တိုၵ်းသေတႃႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈတင်းသွင်တပ်ႉၶဝ် ဢမ်ႇမီးၵၢၼ် သၢၼ်မိုဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉလီလႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇဢမ်ႇၸၢင်ႈယိုတ်းၵဵင်းတုင်လႆႈ။

သိုၵ်းၵဵင်းမႂ်ႇၵမ်းပွၵ်ႈ 2

သိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်း 2 ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈမိူဝ်ႈပီႈ1852 ပၢၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်ၵရဝ်ႈၸဝ်ႈယူႇႁူဝ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းတူၼ်ႈတီႈ 4 ၶွင်ထႆး ဢၼ်သိုပ်ႇသၢၼ်တေႃႇလၵ်းၼမ်းၶွင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထႆးတူၼ်တီႈ 3 ဢွၼ်ၼႃႈၵဵင်းတုင်တေတူၵ်းပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႈ လူမ်ႈဢင်းၵိတ်း(ဢိင်းၵလဵတ်ႈ)။ ၵွပ်ႈဝႃႈၼႂ်းၽွင်းၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်းမႄႇပိုၼ်ႉတီႈယိုတ်းဝႆႉမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းထႆးတူၼ်တီႈ 4 ၸင်ႇတႅပ်းတတ်းၸႂ် ပိုတ်ႇသိုၵ်းတေႃႇၵဵင်းတုင် ၼႄထိုင်ဢူငဝ်းၵၢၼ်ၵႅၼ်ႇၶႅင် ဢၼ်မီး ၼႃႈတႃၸိုဝ်ႈသဵင်လႄႈႁႂ်ႈပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈတင်းလၢႆ ၼႂ်းတွၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇၶွင်မိူင်းထႆး။ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇသင်ႇႁႂ်ႈၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၶိူဝ်းၸဝ်ႈတင်းလၢႆဢၼ်ၸမ်ၸႂ်ၼၼ်ႉမႃးပဵၼ်မႄႈတပ်ႉယႂ်ႇ။

ၸဝ်ႈၽယႃးယူမ်းရၢၶျ်ႉ(ၼုၶျ်း) ပဵၼ်မႄႈတပ်ႉၼႃႈ ယူၵ်ႉႁႅင်းသိုၵ်းၶိူၼ်ႈလႆတပ်ႉၵႂႃႇႁူပ်ႉၶွၼ်ႈၵၼ်တီႈၵဵင်းသႅၼ် ဢၼ်ဢဝ်ပဵၼ်တီႈမၼ်ႈထၢၼ်တပ်ႉ။ ၵဵင်းမႂ်ႇယွမ်းႁပ်ႉလၵ်းၵၢၼ်ၶၵ်ႉႁႅၵ်ႈ ဢဝ်ပဵၼ်တီႈႁၢၼ်ႉၸႂ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း တူၼ် တီႈ 4 ၶွင်ထႆး။ ၵွႆးၵႃႈမိူဝ်ႈၵွင်တပ်ႉၶွင်တီႈမိူင်းၵွၵ်ႇမႃးထိုင်ၵဵင်းသႅၼ် ၵဵင်းမႂ်ႇသမ်ႉသူင်ႇတၢဝ်ႉၽရႃႉယႃး ၵႂႃႇႁၢမ်ႈတပ်ႉ ယဝ်ႉ ႁႂ်ႈၵိုတ်းတပ်ႉဝႆႉၵွၼ်ႇလႄႈဢၢင်ႈဝႃႈၾူၼ်လႅင်ႉၼႃးလူႉႁၢမ်း ဢမ်ႇမီးသၿဵင်း (ၸရိပ်ႈ) ဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းၵေႃႈ ပႆႇၽွမ်ႉ။

ၵွႆးၵႃႈတင်းမိူင်ၵွၵ်ႇ ဢမ်ႇယွမ်း ယင်းသင်ႇႁႂ်ႈၸဝ်ႈမိူင်းလူင်ၽရႃႉၿၢင်းသူင်ႇ  သၿဵင်းၵႂႃႇၸွႆႈ ၵွႆးၵႃလိုၼ်းသုတ်းပၼ်ႁႃ လွင်ႈသၿဵင်း(ၸရိပ်ႈ) ၵၢၼ်ၶိူၼ်ႈတပ်ႉယႂ်ႇၼႂ်းသဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်ယၢၵ်ႈၶဵၼ်လမ်ႉၿၢၵ်ႇလႄႈဢမ်ႇလႅၼ်ႇသဵၼ်ႈတၢင်း ႁူမ်ႈတင်း မိူင်းၵဵင်းတုင်ယူႇၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈသုင် မီးလွင်ႈၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈလီ ဢိၵ်ႇတင်းပိုၼ်ယႂ်ႇ(ၵွင်ႈလူင်) ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵတ်ႉယမ်လႄႈၸင်ႇပဵၼ်ႁဵတ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈဢမ်ႇၸၢင်ႈယိုတ်းဢဝ်ၵဵင်းတုင်လႆႈ။