ၶေမရတ်ႉထ မိူင်းၵဵင်းတုင်

မိူင်းၵဵင်းတုင် ပဵၼ်ၼိုင်ႈၼႂ်းမိူင်းတႆး တင်ႈယူႇသိုဝ်ႈ လတိၸုတ်ႉ latitude 21 ၻီႊၷရီႊ (degree) 17 လိပၻႃႊ minute 48 ၾိလိပၻႃႊ Philippa လႄႈ လွင်ႊတိၸုတ်ႉ Longitude 99 ၻီႊၷရီႊ (degree) 40 လိပၻႃႊ minute တႃဝၼ်းဢွၵ်ႇ တၢင်းသုင်ယူႇၼိူဝ်ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 2,700 ထတ်း တီႈပၵ်းတင်ႈၶွင်ၵဵင်းတုင် ပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈမိူၼ်ယူႇၼႂ်းမေႃႈၶၢင် လႄႈ ယူႇၼႂ်းၵႄႈၵၢင်မႄႈၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်မီးၾၢႆႇဝၼ်းတူၵ်း လႄႈၾၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇမီးၼမ်ႉၶွင်ၶႅၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်တင်း  လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ (မိူင်းလၢဝ်း) ပွတ်းႁွင်ႇမီး မိူင်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၾၢႆႇၸၢၼ်းတိတ်းၸပ်းလႅၼ်လိၼ် လၢၼ်ႉၼႃး (သယၢမ်) မိူင်းထႆး။

ၶေႃႈမုလ်းၼႂ်းပိုၼ်း (legend) လႄႈ ပိုၼ်းပဵၼ်မွၵ်ႇဝႆႉၸႅင်ႈလႅင်း ဝႃႈ “မိူင်းၵဵင်းတုင်”တင်း “မိူင်းလၢၼ်ႉၼႃး” မီးလွင်ႈ ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ၽုၵ်ႇၽၼ်းၸမ်ၵၼ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈယႅၵ်ႈဢွၵ်ႇလႆႈ ၵွပ်ႈဝႃႈၸဝ်ႈၵိၼ်မိူင်းၼႂ်းဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ လၢၼ်ႉၼႃး လႄႈ ၶေမရတ်ႉထ မိူင်းၵဵင်းတုင် ပဵၼ်ၸဝ်ႈတူၼ်လဵဝ်ၵၼ် ၼၼ်ႉၵေႃႈပဵၼ် ၽယႃးမင်းရၢႆး။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလၢၼ်ႉၼႃးလႄႈမိူင်းၵဵင်းတုင် မီးတီႈမႃးဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် ဢမ်ႇဝႃႈၾိင်ႈၵၢၼ်ယုမ်ႇယမ်တိုဝ်းၵမ် ႁူမ်ႈတင်း ၵၢၼ်ပဵၼ်ယူႇ ၾၢင်ႁၢင်ႈႁိတ်ႈႁွႆး ၾိင်ႈၶွင်တႆးၶိုၼ်ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းၵူၼ်းပိုၼ်ႉမိူင်းၵုမ်ႇယႂ်ႇ(ၵူၼ်းၼမ်) ၼႂ်းမိူင်း ၵဵင်းတုင် တင်း ၸၢဝ်းၵူၼ်းယူၼ်း (ယူဝ်းၼူၵ်ႉ) ၼႂ်းၶွင်လၢၼ်ႉၼႃး ဢမ်ႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈသင်ၵၼ် မိူဝ်ႈလဵဝ် ႁူမ်ႈဝႃႈမီး သဵၼ်ႈၶဵတ်ႇလႅၼ်လိၼ်ၸိုင်ႈမိူင်း ထုၵ်ႇတတ်းၶိတ်ႇဝႅင်ႇပဵၼ်ၵေႃႉၽၢၵ်ႈၵေႃႉၾင်ႇသေတႃႉၾိင်ႈၵၢၼ်ယူႇၵိၼ် လွင်ႈ တိုဝ်းၵမ် ၵႂၢမ်းယုမ်ႇယမ် ႁူမ်ႈတင်းၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆ။

မိူင်းဢၼ်မီးပိုၼ်းမီးၸိုဝ်ႈႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ၼၢမ်း ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၶႂၼ်လိုဝ်းလင် ၸပ်းသူပ်းၸပ်းပၢၵ်ႇ သၢမ်ၸွမ် ၸဵတ်းၸဵင်း(ၵဵင်း) ၵဝ်ႈၼွင် သိပ်းသွင်ၽၵ်းတူဝဵင်း မိူၼ်ယူႇၼႂ်းတူင်ႇၶွပ်ႇမေႃႈၶၢင် ၵၢင်ဝဵင်းမီးၼမ်ႉၼွင်တုင် ၶွပ်ႇမိူင်းမီးလွႆသုင် (လွႆပႄမိူင်း) မိူၼ်မေႃႈၶၢင်လွမ်ႉႁွပ်ႈ လႄႈ တင်းလွႆမူၺ် ဢၼ်မီးၼမ်ႉၼွင်ယူႇၼိူဝ်ပၢႆလွႆ။

သၢမ်ၸွမ် ဢၼ်ပဵၼ်လွႆသဝ်ၸဵင်ႇမုမ်းဝဵင်း 3 ၾၢႆႇၼၼ်ႉ

1. ၸွမ်တွင်း(ၸွမ်ၶမ်း) မီးဝတ်ႉၽရႃႉထၢတ်ႈၸေးၻီး ဢၼ်ဢူငဝ်းယိင်ႈယႂ်ႇပဵၼ်တီႈပိုင်ႈၸႂ်ၵိူဝ်းလီ ၵိုၵ်းဝၢၼ်ႈ ၵိုၵ်း မိူင်း ၼႄထိုင်ၵၢၼ်ႁိူဝ်ႈႁိူင်းတၢင်းသႃသၼႃ ပုတ်ႉထမ်းၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ မိူင်းၵဵင်းတုင်(ယူႇၾၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်း) ။

2. ၸွမ်သၵ်း ယူႇၾၢႆႇၸဵင်ႇမုမ်းတၢင်းတူၵ်းဝဵင်း ပဵၼ်တီႈပၵ်းသဝ်းမူႇဝၢၼ်ႈပီႈၼွင်ႉဢႃးၶႃႇ(ဢီႇၵေႃႈ) ၸၢဝ်းပိုၼ်ႉမိူင်း ၵဵင်းတုင် မီးတင်းၽူႈၵိူဝ်းယမ်သႃသၼႃၶရိတ်ႉသ်လႄႈပုတ်ႉထ ဝူင်ႇဝွၵ်ႇၼႄထိုင်မိူင်းၵဵင်းတုင် ပဵၼ်မိူင်းယူႇသဝ်း ႁူမ်ႈတုမ်လၢႆၶိူဝ်းၵူၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီးလွင်ႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇ တႅၵ်ႇယၢႆႈပႅင်းၸင်း ယူႇၵၼ်မိူၼ်ပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉ ၽွမ်ႉ ပဵင်းၸႂ်ၽဵင်ႇႁူမ်ႈၵၼ် ဢမ်ႇဝႃႈႁူဝ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၽႂ်ၼမ်ဢေႇ။

3. ၸွမ်မူၼ်း ပဵၼ်တီႈတင်ႈ ဝတ်ႉၽရႃႉထၢတ်ႈၸေးၻီးၸွမ်မူၼ်း ယူႇၾၢႆႇၸဵင်ႇမုမ်း တၢင်းၸၢၼ်းဝဵင်း လႄႈမီး တူၼ်ႈမႆႉယၢင်တင် (မႆႉယၢင်း) ဢႃယု ၸမ်ၸမ် 3 ပၢၵ်ႇပီ ပဵၼ်မဵတ်ႇမၢႆ ဢၼ်ထႅင်ႈတိူမ်းၽိူမ်ႉထႅမ်ပၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈ မိူင်း ၵဵင်းတုင် လႆႈမီးသီသၼ်ငဝ်းငၢမ်း။

ၸဵင်း(ၵဵင်း) ၵမ်ႈၼမ်တႆးလူင်တေႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ဝႃႈ (ၵဵင်း) ၼႂ်းၸဵတ်းၵဵင်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈ  ဢၼ်ယူႇၼႂ်းတူင်ႇၶွပ်ႇ တူဝ်ဝဵင်း(တူဝ်မိူင်း) 7 ၸဵင်း(ၵဵင်း) ၼၼ်ႉ

1. ၵဵင်းလၢၼ်း 2. ၵဵင်းၸၼ် 3. ၵဵင်းငၢမ်း 4.ၵဵင်းၸၢမ် 5. ၵဵင်းဢိင်း 6. ၵဵင်းယိုၼ်း 7. ၵဵင်းၶုမ်ႇ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉၼႂ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်ယင်းမီးၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးၸိုဝ်ႈၼွင်ၼမ်းၼႃႈယူႇ 9 ဝၢၼ်ႈၸိူင်ႉၼင်ႇ – 1. ၼွင်တုင် 2.

ၼွင်တူင်း 3. ၼွင်ၶေႉ 4. ၼွင်ယၢင်း 5. ၼွင်ယေး 6. ၼွင်လႅင်ႉ 7. ၼွင်ႉၶႆႉ 8. ၼွင်ပွင်း 9. ၼွင်တႃၸၢင်ႉ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉၸွမ်းတူင်ႇၶွပ်ႇဝဵင်းမီးၶူးဝဵင်းသေမီးၽၵ်းတူၶဝ်ႈဢွၵ်ႇဝဵင်း 12 ၽၵ်းတူဝဵင်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ 1. ၽၵ်းတူပႃႇလႅင်

2. ၽၵ်းတူၵဵင်းလၢၼ်း 3. ၽၵ်းတူငၢမ်ႈၽႃႉ 4. ၽၵ်းတူၼွင်ၽႃ 5. ၽၵ်းတူၸႅင်ႇမိူင်း 6. ၽၵ်းတူယၢင်းၶမ်း 7. ၽၵ်းတူၼွင်လဵၵ်း 8. ၽၵ်းတူၼမ်ႉဝေႃႇဢွႆႈ 9. ၽၵ်းတူပႃႇမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၶေမရတ်ႉထ(မိူင်းၵဵင်းတုင်) ပဵၼ်လႅၼ်လိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းလမ်ႇလွင်ႈပိုၼ်ႉတီႈၼိုင်ႈ ၶွင်ၽႅၼ်ႇလႅၼ်လိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်ယူႇၼႂ်းၵုၼ်ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇပွတ်းတႂ်ႈၼႆႉတင်ႈတႄႇလႂ်မႃးလႂ် မိူၼ်ၵၼ်တင်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ လႄႈ ၵဵင်းႁုင်ႈ (သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး) ၸွမ်းလၵ်းထၢၼ်(သၢၵ်ႈသႄႇ) ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇ။

မိူင်းၵဵင်းႁုင်ႈပဵၼ်မိူင်းလုၵ်ႈလူင်(ၺႃးၸၢၵ်ႇ) ပၢင်သိုၵ်းသေ ယၢမ်ႈတူၵ်းပဵၼ် တႂ်ႈမိုဝ်းၶွင်မိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇတေႃႇထိုင် လႆႈၵၢႆ ယဵၼ်းပဵၼ် မိူင်းတႂ်ႈၽွင်းငမ်း ၶွင်မၢၼ်ႈ ၼႂ်းပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပရိၼ်ႉၼွင်ႇ။

ဝၢႆးသေမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ လႆႈယႅၵ်ႈတူဝ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းမၢၼ်ႈ တင်ႈပဵၼ်မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၶွင်မိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇႁင်းၶေႃယဝ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းမိူင်းသယၢမ်။ ၵွႆးၵႃႈ ၵဵင်းတုင် ယင်းတိုၵ်ႉတူၵ်းပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈၶွင်မၢၼ်ႈလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်လွင်ႈ ၶတ်းၶွင်ႈၵၼ် တင်း မိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ ထိုင် 3 ပွၵ်ႈ။ လိုၼ်းသုတ်း ၵဵင်းတုင်လႆႈတူၵ်းၵႂႃႇပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈဢင်းၵိတ်း (ဢိင်းၵလိတ်ႈ) ၵုမ်းၵမ်ဝၢႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ တူၵ်းပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ (မိူင်းၶီႈၶႃႈ) ၶွင်ဢင်းၵိတ်းတင်းပိုၵ်း ယၢမ်းၽွင်းသိုၵ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ။ မိူဝ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈၵွၼ်းၶေႃ တီႈဢင်းၵိတ်း 1948  ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈ ၶွင်မိူင်းတႆးၵေႃႈ ထုၵ်ႇႁုပ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇပႃးပဵၼ်ၶွင်မိူင်းမၢၼ်ႈ။