ဝၼ်းမႃႇၶပူးၸႃး ႁွတ်ႈထိုင် 2611 ပီ

မႃႇၶပူးၸႃး(မႃႇၶပုၼ်းၼမီးပူးၸႃး) − လူႇတၢၼ်းဝႆႈဝၢၼ်းပူႇၸေႃႇမူးၸႃးပုတ်ႉထ ထမ်ႇမသင်ႇၶမိူဝ်ႈၼႂ်း ဝၼ်းလိူၼ်မႃႇၶ ၼၵ်ႉၶတ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ− ဝၼ်းမႃႇၶပူးၸႃး။ သမ်ႉပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းလိူၼ်မႃႇၶ (15) ဝၼ်း၊ ဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်းလႄႈ − မႃႇၶပုၼ်းၼမီးပူးၸႃး (ပူးၸႃး − မူးၸႃး − ဝူးၸႃး မိူၼ်ၵၼ်)။ ဝၼ်းၼႆႉ သမ်ႉမႃးမႅၼ်ႈလိူၼ်သၢမ်တႆးႁဝ်းလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ− လိူၼ်သၢမ်မူၼ်း (ဝၼ်းသိၼ်လူင်) တႃႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်း ၼပ်ႉယမ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထႁဝ်းၶဝ်။ ၼၼ်သေတႃႉၵေႃႈ  မႃးၼႂ်းပီ ၶရိသ်ႉထ် 2023 ၼႆႉ ပၵ်ႉၶတိၼ်း (ပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်း) မိူင်းထႆးတင်း မိူင်းမၢၼ်ႈသမ်ႉ ၼပ်ႉဝႆႉပဵၼ်ပီ 2 ပႅတ်ႇ (လိူၼ်ပႅတ်ႇ 2 ႁူၼ် ႁိုဝ်ၵေႃႈ ဝႃႇထၢပ်ႈ)လႄႈ ဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃးမႃး တူၵ်းမႅၼ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်း (ဝၼ်းထိ 5 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် မိူင်းတႆး − မိူင်း မၢၼ်ႊလႄႈ ဝၼ်းထိ 6 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် မိူင်းထႆး) ၸိူင်ႉၼႆ။

ပေႃးပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ်သၢမ်မူၼ်းၼႆႉ ၾိင်ႈတႆးႁဝ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတေမီး (2) ယိူင်ႈ − 1) ၾိင်ႈလူႇတၢၼ်းၸေႇ တီႇၵွင်လူဝ်။ ဝၼ်း တုမ်း (လိူၼ်သၢမ်မႂ်ႇ 14 ၶမ်ႈ) ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းၶူင်ႇ တေဢွၼ်ၵၼ်ဢဝ်ၽိုၼ်းမႃး လူႇတၢၼ်းတီႈဝတ်ႉၸွင်းသေ ၶပ်ႉၵၼ် ၵေႃႇ ႁဵတ်းႁၢင်ႈၵွင်းမူးဝႆႉ။ ထိုင်မႃးၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်းၵၢင်ၶမ်ႈ ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်မႃးၸူႉၵၼ်တီႈဝတ်ႉၸွင်း လူႇတၢၼ်းဢဝ် သိၼ်ယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႆႈလဵပ်ႈပၼ်ႇၾၢႆႇ ၶႂႃၸေႇတီႇၵွင်လူဝ် ဢၼ်ၶပ်ႉၵေႃႇႁဵတ်းႁၢင်ႈၵွင်းမူးဝႆႉၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉသႅၼ်ႇသဵင်သႃႇ ထုဢဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ် ၵုသူလ်ပုတ်ႉထပူးၸႃးၵၼ်ပဵၼ်မူၼ်ႈပဵၼ်သိူဝ်း။ မၢင်တီႈမီးပႃးပွႆးၸၢတ်ႈသႅင်း၊ မူၵ်ႇၾႆးမွၵ်ႇယႃႈလႄႈ ၸုတ်ႇတူၼ်ႈပႅၵ်ႇ၊ တႆးၵွၵ်းၾႆး၊ ပွႆႇၵုမ်ႇၾႆး(ႁူင်းၾႆးဝိၼ်) ၸိူင်ႉၼႆထႅင်ႈ။

2) သမ်ႉ ၾိင်ႈလူႇၶဝ်ႈယႃႇၵု (ၶဝ်ႈၼဵဝ်ၼမ်ႉဢွႆႈ)။ တႃႇၼႃႈႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈႁဵတ်း၊ တႃႇၼႃႈဝၢၼ်ႈၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွမ်းလူႇ တၢၼ်းၶဝ်ႈလူၼ်ႉဝၢတ်ႇ (ၶဝ်ႈသၢၼ်လူၼ်ႉသပိတ်ႈ) ၵၼ် တီႈဝတ်ႉၸွင်းမိူဝ်ႈၵၢင်ၼႂ် ဝၼ်းတုမ်းသိၼ် (ဝၼ်းၽိတ်ႈ 14 )။ ၵၢင် ၶမ်ႈမႃးဢဝ်ၸဵမ်မၢဝ်ႇသၢဝ်၊ ပေႃႈႁိူၼ်းၼုမ်ႇမႄႈႁိူၼ်းၵမ်၊ တေႃႇထိုင်ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ဢဝ်ၵၼ်မႃးတီႈ ဝတ်ႉၸွင်း။ မႃးႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းၶဝ်ႈယႃႇၵုၵၼ် ပဵၼ်မူၼ်ႈပဵၼ်သိူဝ်း ၼႂ်းဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ်တင်းၶပ်ႉၵေႃႇႁဵတ်းၸေႇ တီႇၵွင်လူဝ် ၼၼ်ႉၼႆယူႇ။

ပေႃးပဵၼ်လိူၼ်သီႇမူၼ်းသမ်ႉ 1) တေမီးၾိင်ႈၶိုၼ်ႈထၢတ်ႈ (ၾိင်ႈဝႆႈလူႇပူႇၸေႃႇၸေႇတီႇၵွင်းမူး) ၵၼ်။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ− ပွႆးၵွင်း မူးႁူဝ်လိုင်း ဝဵင်းၵႃႇလိ၊ ပွႆးၵွင်းမူးသႅမ်း(မူၺ်ႇ) ဝဵင်းမိူင်းၵိုင်၊ ပွႆးၵွင်းမူးသႅမ်းၵၢတ်ႇၵူႇ ၼႂ်းထုင်ႉပူင်း ဝဵင်းတူၼ်ႈတီးလႄႈပွႆး ထၢတ်ႈၸွမ်သီရီ မိူင်းၵဵင်းတုင် ဢဝ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မိူၼ်ႁူႉၵၼ်။

2) သမ်ႉ ၾိင်ႈပွႆးသၢင်ႇလွင်းၸၢင်းလွင်း(ပွႆးဝူၸ်ႇၽပိၵ်ႉတု)။ ပွႆးသၢင်ႇလွင်းၼႆႉ ဢမ်ႇဢဝ်ဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်း ပဵၼ်လႅၼ် ႁူဝ်ႉ မိူၼ်ပွႆးဝႆႈထၢတ်ႈၵွင်းမူး၊ ဢဝ်ဝၼ်းဢၼ်တူဝ်ႈတၼ်းလႄႈ သၢင်ႇထုၵ်ႇမၼ်းပဵၼ်ပိူင်လူင်သေ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၼႂ်းလုၵ်ႈလိူၼ်သီႇ ၼႆႉၵွႆးလႆႈႁၼ်ၼင်ႇၼႆ။

ဝၼ်းမႃႇၶပူးၸႃးၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉလမ်ႇလွင်ႈပုၼ်ႈတႃႇသႃသၼႃးပုတ်ႉထႁဝ်းဝၼ်းၼိုင်ႈ။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၶမ်း ၸဝ်ႈပုတ်ႉထၵူဝ်းတမ ဝၢင်းတႃႈမုင်ႈ၊ ပဝ်ႈမၢႆ၊ ယိူင်းဢၢၼ်း၊ လၵ်းၼမ်း၊ လၵ်းၵၢၼ် သႃသၼႃး ပိူဝ်ႈတႃႇသတ်ႉထမ်းမႁိုဝ်  ထမ်းမဝိၼီးၽႄႈၸိုမ်း ၶဝ်ႈထိုင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းႁဝ်းၵူးသႅၼ်းသႅၼ်း တူဝ်ႈတင်းလုမ်ႈၾႃႉ (ဢမ်ႇလိူၵ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း) ၼႆၼၼ်ႉ ယူႇ။ ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းဝိၼီးလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ − မီး လုၵ်ႈသိသ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉထႃဝွၼ်းပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ (ၸိူဝ်းၵၢင်းၵႆၵိလေးသယဝ်ႉ ၼၼ်ႉ) 1,250 တူၼ်မႃး လိုဝ်ႈသဝ်းၵၼ်ႁိမ်းၸမ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ တီႈၼႂ်းဝတ်ႉၸွင်းဝေးလုဝၼ်း၊ မိူင်းရႃးၸၵႁ၊ တိူင်းမၵ ထ (မီးၼႂ်းသတဵတ်ႉပီႊႁၢရ် − မိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်းယၢမ်းလဵဝ်)။ ၵွပ်ႈမႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထတိုၵ်ႉပဵၼ် ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ လႆႈ (9) လိူၼ်တဵမ်ဝၼ်းၼၼ်ႉ (ၼႂ်းပီႊသီႊ 588) − ၼႆယူႇ။ ၽဢရႁၼ်တႃတင်း 1,250 ၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်လၵ်းၵၢၼ် ပႃႊတီႊ ဢမ်ႇၼၼ် မုၵ်ႉၸုမ်းပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ဝႃႈၵေႃႈၼပ်ႉလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်လူင်ငဝ်ႈငုၼ်း (လုၵ်ႈၸုမ်းပႁူဝ်ႇၶွမ်ႊမ တီႊ) တင်းပိုၵ်း ဢၼ်တမ်းဝၢင်းပၼ်ၵၼ်ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်မႃးၶၶဝ်ႈထိုင် 15 ဝၼ်းၼၼ်ႉၼႆယူႇ။

ၵူတ်းမၢႆ (ဝိၼီး) ဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈဝၢင်းပၼ်ဝႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇပုတ်ႉထသႃသၼိၵ်ႈ(ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ)တင်းသဵင်ႈၼႂ်း ဝၼ်းပၢႆးၼႃႈၼႆႉ  ၼႂ်းပိုၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းႁူႉၸၵ်းၵၼ်ဝႃႈ − ဢူဝ်းဝႃႇတပႃႇတိမူၵ်ႈ။ ဢူဝ်းဝႃႇတပႃႇတိ မူၵ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လၵ်းၵၢၼ်ထမ်းမဝိ ၼယယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်တွၵ်ႉထိူဝ်ႊရိၼ်ႊ ဢႅၼ်ႊတ်ၽရိၼ်ႊသိပိူဝ်ႊလ် (Doctrine and Principle) ယဝ်ႉၼႆၵေႃႈ တေဢမ်ႇ ၽိတ်း။ ပေႃးဢဝ်ပၢႆးတိုၵ်း (မႁႃႇပျူႇႁႃႇ− ယုတ်ႉထ သၢတ်ႇ− Strategy) ဝႃႈၵေႃႈ − ပဵၼ်ပၢႆးတိုၵ်းၽူႈၼမ်းသုင်သုတ်း (ရႃႇ ၸပျူႇႁႃႇ− ယုတ်ႉထသၢတ်ႇမႁႃ ရၢၸ်ႉ− Strategy of leader the great)− ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ လၵ်းၵၢၼ်ပၢႆးတိုၵ်း  (Principles of Strategy) ဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထဝၢင်းဝႆႉၼႂ်းဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃးၼႆႉ မီး (13) ၶေႃႈ။

13 ၶေႃႈၼႆႉ ပဵၼ် ပိုၼ်ႉထၢၼ်လၵ်းၵၢၼ်ထမ်းမဝီၼီး (Basic principle of Dhamma-Vinaya) ယဝ်ႉ၊ ပေႃးမႃးၸႅၵ်ႇပဵၼ် လၢႆးတိုၵ်း (ၼီးပျူႇႁႃႇ− ယုတ်ႉထဝိထီး− Tactics) တေလႆႈၸိူင်ႉၼင်ႇၼႆ။ တႃႈမုင်ႈၶွင်သႃသၼႃးပုတ်ႉထ − ႁႂ်ႈႁူပ်ႉႁၼ်ၼိပ်ႉ ပၢၼ်း (ႁႂ်ႈမီးၽဝၵတ်းယဵၼ် ႁၢမ်းၶဵၼ်ပၢႆးၸႂ်ထႃဝွၼ်း)။ ပဝ်ႈမၢႆၶွင်သႃသၼႃးပုတ်ႉထ − ၾိုၵ်းၸိတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈဢူတ်း ယိူၼ်ႉၶၼ်ႇတီႇၼိူဝ်ၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်းလႄႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းမီးသိၼ် တိုဝ်းထမ်း (ပဵၼ်ၵူၼ်းဢဝ်ၸွမ်း ထမ်းမဝိၼယၸုမ်ႇၵူႈ) ။ ယိူင်းဢၢၼ်းသႃသၼႃးပုတ်ႉထ − ႁဵတ်းၵႃႈတၢင်း လီႁႂ်ႈမႅၼ်ႈၸွမ်းသိၼ်ထမ်း၊ ဝဵၼ်ႉဝႄႈ တၢင်းမိူၵ်ႈ ႁၢမ်းသိၼ်ထမ်းလႄႈ ဝႆႉၸႂ်တဵင်ႈထမ်း (ၸႂ်ၽႃႇၵၢင်ဝၢင်း ၶိုင်ႈဢၼ်ႁူမ်ႈပႃးၸႂ်ႁၵ်ႉ ၸႂ်ဢေးလူ ၸႂ်ၸူမ်းၸွမ်း)။ လၵ်းၼမ်းၼႃႈၵၢၼ် (တႃႇဢွၵ်ႇၽႄႈ တိူၼ်းသႃသၼႃးပုတ်ႉထ− ဢၼ်ပဵၼ်ၼမ်ႉထမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ) − ဢမ်ႇလၢတ်ႈႁၢႆႈပၢႆႈတၢင်းၽိတ်းၽႂ်၊ ဢမ်ႇ ႁဵတ်းႁၢႆႈမိူၵ်ႈလိူင်းတီႈၽႂ်၊ ႁဵတ်းၸွမ်းလၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ၊ ဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇလွင်ႈယူႇလီတူဝ်ၵဝ်ႇ၊ ႁူႉၸၵ်းတူဝ် ၵဝ်ႇလႄႈမေႃၶဝ်ႈဢွၵ်ႇ သူႇၸႂ်းၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းဢိၵ်ႇတင်းၾိုၵ်းၸိတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈၼဵဝ်ၼႅၼ်ႈမၼ်ႈတဵင်ႈ – ၸိူင်ႉၼႆ။

ဢေတင် ပုတ်ႉထႃးၼင်းသႃသၼင်း − (ၼႆႉပဵၼ်ပၢႆးတိုၵ်းၶွင်သႃသၼႃးပုတ်ႉထ) ၼႆသေ ၽဢရႁၼ်တႃ ၸိူဝ်းပဵၼ်လုၵ်ႈ ၸုမ်း ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်လူင်ငဝ်ႈငုၼ်း (Central Executive Committee) လႄႈပဵၼ်တင်း ၵေႊတိူဝ်ႊၸၼ်ႉသုင်(High Level Cadres) တင်းသဵင်ႈ ႁပ်ႉဢဝ်ၶေႃႈတႅပ်းတတ်းတီႈၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ ၵူဝ်းတမႁူမ်ႈၵၼ်ၼႂ်း ဝၼ်းလိူၼ်မႃးၶပူးၸႃး ၼၼ်ႉ − ၼႆယူႇ။ (တီႈၼႆႈၼႆႉ ၽဢရႁၼ် − ၸႂ်ႉတႅၼ်း ထွႆႈၵႂၢမ်း ၽိၵ်ႉၶုတင်း ရႁၢၼ်း၊ ၽဢရႁၼ်တႃ− ၸႂ်ႉပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်းရ ႁၢၼ်းတႃႇ၊ ၽူႈမူတ်းသဵင်းၵိလေႇသႃႇ တင်းလူင် − ၸိူင်ႉၼႆ။)

ၸင်ႇဝႃႈ − ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းတင်းမူတ်း ထုၵ်ႇလီဢဝ်ၸွမ်းပၢႆးတိုၵ်းလႄႈ ႁဵတ်းၸွမ်းလၢႆးတိုၵ်း (13) ယိူင်ႈၼႆႉၵၼ်ယူႇ။ ၼႆႉ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ပိူဝ်ႈတႃႇ ပဵၼ်သႃသၼႃးပုတ်ႉထဢၼ်ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ၊ ဢၼ်ဢမ်ႇလိူၵ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း၊ ၽႃးသႃးတီႈ ၵိူဝ်းလီလႄႈ ပိူဝ်ႈတႃႇ ႁူပ်ႉႁၼ်လႆႈၽဝၵတ်းယဵၼ်တၢင်းၸႂ် ဢၼ်ႁွင်ႇဝႃႈၼိပ်ႉပၢၼ်း ၼႆၼၼ်ႉ။ လႄႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈလူဝ်းၵထမ်း (လေႃးၵ ထမ်းတြႃး ဢမ်ႇမႃးႁဵတ်းသင်တီႈၸႂ်မၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ လႆႈဢမ်ႇဝႃႈလွင်ႈလီဢိၵ်ႇလွင်ႈႁၢႆႉ) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။

ၶွင်ၾၢၵ်ႇဝၼ်းမႃးၶပူးၸႃးပီ 2023 ၼႆႉ −

Pray not, the darkness will not brighten. ယႃႇၵုမ်ႇၼင်ႈသုတွင်းယူႇ၊ လပ်းသိင်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႅင်းမႃးၵူၺ်းလႆႈ။

Each man his prison makes. တၢင်းၽိတ်း(ၵၢမ်ႇ)ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းဢဝ်ၽႂ်မၼ်းၵူၺ်း။

Within yourselves deliverance must be sought. ၼိပ်ႉပၢၼ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈႁႃဢဝ်ၼႂ်းတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵွႆး

Om mani padme hum: The sunrise comes !   the dewdrop slips into shining Sea ! (ဢူမ်ႈမၼီး ပတ်ႉထမေႉႁူမ်ႈ) − မိူဝ်ႈသၢႆလႅတ်ႇထွင်ႇႁိူဝ်ႈ၊  ၼမ်ႉၼၢႆးႁူႉၸိူမ်ႈၽိူဝ်ႈႁၢႆ ၶဝ်ႈသူႇပၢင်ႇလၢႆႇတီႈသႂၢင်ႇသႂ်။

[ဢိင်မႃးတီႈဝွၵ်း− The Light of Asia: By Sir Edwin Arnold, 1879]