ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ႁူမ်ႈသၢင်ႈၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်

မွၼ်းၶိူဝ်း -ႁွၼ်ႈတွမ် ဢွမ်ၶေႃႈမုလ်း ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ

ဝၢႆးသေပၢင်ၵုမ်တီႈမိူင်းယႆ ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်း တင်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၶဝ် ႁဵတ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီ 1957 ယဝ်ႉတူဝ်ႈ မုၼ်ၸၢင်းၸဝ်ႈပၼ်ႇတိတ ၸဝ်ႈၶိူဝ်းသိူဝ် (ဝတ်ႉၶိူဝ်းတႆးပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈဢႆႇ လႃႈသဵဝ်ႈ) ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၽူႈတႅၼ်း မိူင်းတႆးသေ ၵႂႃႇထူပ်းဢူးၼု (ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်) တီႈတႃႈၵုင်ႈ တႃႇႁႂ်ႈမိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈၵွၼ်းၶေႃ ပူၵ်းပွင် ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းလႄႈယူႇၽႂ်ယူႇမၼ်းၼၼ်ႉ ဢူးၼု ဢမ်ႇၽွမ်ႉ။

ၸဝ်ႈၶိူဝ်းသိူဝ်တင်းၸဝ်ႈၼွႆႉၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇယွၼ်းၽႄဢဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်တီႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၶုၼ် သိုၵ်း ၸဝ်ႈၸၢႆးၼွႆႉ ၵဵင်းတုင် ပိူဝ်ႈတေတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်။ ဝၢႆးၼႆႉၸဝ်ႈၶုၼ်သိုၵ်း ၸင်ႇၸႂ်ႉၵူၼ်း မၼ်းၸဝ်ႈ ဢွၼ်ဢဝ်ၸဝ်ႈၼွႆႉၵႂႃႇထူပ်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ယၢင်းၽိူၵ်ႇ ၸေႃးႁၢၼ်ႇတႃႇတႃႇမူၺ်း ၵႃႈတီႈငဝ်ႈငုၼ် (KNU) ႁိမ်းလႅၼ်လိၼ် မိူင်းၵေႃႇတူးလေႇ(ယၢင်းၽိူၵ်ႇ) တႃႇႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း။

ဝၢႆးသေၼၼ်ႉၵေႃႈၸဝ်ႈၼွႆႉၵႂႃႇထူပ်းပေႃႈၵႃႉလူင် ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ တီႈမိူင်းၾၢင်။ ပူႇႁဵင်မွၼ်ႈပိၼ်ႇ ၸၢႆးၶမ်းမႃး ၸွႆႈဢဝ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈတီႈဝၢၼ်ႈမွၼ်ႈပိၼ်ႇ ဝဵင်းဝၢႆ မိူင်းၾၢင် ၼႂ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး တႃႇတေတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတႆး။ ပေႃႈလဵင်ႉ ၵုင်ၼ ၵေႃႈမီးႁႅင်းၵူၼ်းႁႅင်းၵွင်ႈဝႆႉ မွၵ်ႈ 60 ပၢႆ တႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵမ်ႉၸွႆႈ ၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းတွင်း ၵွင်ႈၵၢင်လႄႈလုၵ်ႈၼွင်ႉ ပႃးၸႂ်ပႃးၶေႃးထႅမ်ႁႅင်းၶဝ်ႈမႃး ဢွၼ်ၼႃႈတေၵေႃႇတင်ႈၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်။

ဝၢႆးၼၼ်ႉ ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ ပႃးဢဝ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၵႂႃႇၸူးပူႇႁဵင်ပၺ်ၺႃ မႄႈၵႅၼ်း ႁႂ်ႈဢွၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၵႂႃႇထူပ်း ၸဝ်ႈၾႃႉ သူၺ်ႇၵျီႇ မိူင်းပၼ်ႇ မိူဝ်ႈႁူဝ်ပီ1958 ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ၵေႃႈၽွမ်ႉတႃႇတေၸွႆႈထႅမ် ၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ်ပူႇႁဵင်ၼႃးလေႃး ႁူဝ်ၼႃႈပလိၵ်ႈ မိူင်းပၼ်ႇ ၸၢႆးၸၢမ်ႇလူၼ်း မႃးၸွႆႈၸဝ်ႈၼွႆႉ။ ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ ပူႇႁဵင်ပၺ်ၺႃၶဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်းၵူၼ်းလႆႈ 31 ၵေႃႉယဝ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶၢမ်ႈၶူင်းမႃးတႄႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် တီႈႁူၺ်ႈပု သူပ်းၼမ်ႉၵျွတ်ႈ မိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ 1958။

ဝၢႆးသေၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမႃးလႆႈမွၵ်ႈ 2 လိူၼ်ၵေႃႈဢွၼ်သိုၵ်းမႃးတင်ႈတီႈလွႆပၢင်ပႅၵ်ႇ မၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင် ဢမ်ႇႁိုင် ၵႃႈႁိုဝ် ၸၢႆးထုၼ်းဢေး မိူင်းၼၢင်း ဢၼ်ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆးၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈၽႅဝ်မႃး။ ၸဝ်ႈၼွႆႉၸင်ႇသူင်ႇ ၸၢႆးၼႃႇတ ၵဵင်းတွင်း (ပေႃႈၸၢႆးသၢင်ႇဢေႃး မိူင်းၾၢင်) ၶုၼ်ႁၢၼ် ၽူမ်းမိၼ်း(တႆးလိုဝ်ႉ မိူင်းၾၢင်) ၶုၼ်ႁၢၼ် သၢင်ႇသု ဝဵင်းဝၢႆ ၸၢႆးဝုၼ်ႇၼ မႄႈၵႅၼ်း ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းၸူးမုၼ်ၸဝ်ႈပၼ်ႇတိတ (ဝတ်ႉၶိူဝ်းတႆး) တီႈလႃႈသဵဝ်ႈ။

မိူဝ်ႈၸၢႆးထုၼ်းဢေးၽႅဝ်မႃးတီႈလွႆပၢင်ပႅၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢွၼ်ဢဝ်သိူဝ်ထႅၼ်ႈ သိူဝ်လၢဝ် မႃးၸွမ်း။ ဢမ်ႇႁိုင် ၶုၼ်ႁၢၼ် မၼႃႇ သိုၵ်းမၢၼ်ႈတီႈတပ်ႉမိူင်းႁၢင်ၵေႃႈ ပၢႆဢွၵ်ႇမႃးၶဝ်ႈၸူးတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈမီး ပူဝ်ႇလၶိၼ်ႇ လၵ်ႉပၢႆႈၼႂ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈတီႈပုင်ႇပႃႇၶႅမ်သေၶဝ်ႈမႃးၶဝ်ႈပႃးပဵၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် သေလႆႈႁပ်ႉၼႃႈၵၢၼ် ၾၢႆႇယူတ်းယႃ လႄႈလူလွမ်ၵူၼ်းဝၢတ်ႇၸဵပ်း ႁိုဝ် ၸဵပ်းမႆႈၶႆႈပူၺ်ႇ။

ၽွင်းတိုၵ်ႉယူႇတီႈတပ်ႉလွႆပၢင်ပႅၵ်ႇၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇလၶိၼ် တင်း ၸၢႆးထုၼ်းဢေးၶဝ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၶဝ်ႈယိုဝ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸွမ်း တၢပ်ႈၵွင်းလွႆပႅၵ်ႇလႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈဝၢတ်ႇၸဵပ်းၼမ်တႄႉတႄႉ။

ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဢၼ်ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ၼ ႁဵတ်းဝႆႉၼႆႉ လႆႈဢဝ်ငိုၼ်းဢဝ်တွင်းလႄႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ  ၸွႆႈထႅမ်မႃးၼပ်ႉႁူဝ် လၢၼ်ႉမိူၼ်ၵၼ်။ ၽွင်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁႂ်ႈပေႃးမီးငိုၼ်း မီးၼမ်ႉၸႂ်မိူၼ်ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ ၼၼ်ႉ ႁႃယၢပ်ႇ တႄႉတႄႉ။

ၼႂ်းမိူဝ်ႈၵၢၼ်ၵၢဝ်ႇၶၢၼ်လၢတ်ႈထိုင်တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ဢၼ်မီး ၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃးယၼ်ႇတ ပေႃႈထဝ်ႈ (ဢႃးဝုသူဝ်) ၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉလႄႈၵေႃႉၸၢႆးႁတ်းငၢၼ် 31 ၵေႃႉၼႂ်းၽွင်းၵၢၼ် ၵေႃႇတင်ႈၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်သၢႆၸႂ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလူင်တပ်ႉသိုၵ်းၼၵေႃႈ ဢမ်ႇလွတ်ႈလႆႈၾၢႆႇၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းလႄႈ ၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈ ၸိုၼ်းယၢမ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၶိုၵ်ႉယႂ်ႇလူင်တႃႇတပ်ႉသိုၵ်း။

ၵၢၼ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ ႁေႃႈလိုပ်ႈပႅတ်ႈ ၽူႈၶဵၼ်ဢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ်ၶႂၢၵ်ႈမိူင်း ၶဝ်ႈမႃးဢူမ်ဢိုၼ်ဢဝ် မိူင်းတႆး ၽွင်းႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီးၼၼ်ႉ ၵတ်ႉၵႃႈ ယင်းမီးပႃး (ပေႃႈလဵင်ႉ) ၵုင်ႇၼ မႄႈၵႅၼ်း လႆႈၶဝ်ႈပႃးမႃး ၼႂ်းၽွင်း တႄႇႁႅၵ်ႈၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလႄႈတေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ် သုၼ်ႇမုၼ် တႄႉတႄႉ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈၵွပ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈလုင်းၵုင်ႇၼ ၼႆႉ ပဵၼ်ပေႃႈၵႃႉမႃးလႄႈလႆႈဝႃႈပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်း တူၼ်ႈတိုၼ်းငိုၼ်းတွင်းလႄႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ တႃႇ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ1958 ၸုပ်ႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တႄႇၼၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ၻီႊသႅမ်ႊၿိူဝ်ႊပီ1958 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလုင်းၵုင်ႇၼ လႆႈဢွၼ်ဢဝ်သိုၵ်းၶိုၼ်ႈတႄႇတပ်ႉ တီႈလွႆပၢင်ပႅၵ်ႇ မၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင်သေ 1959 ဢွၼ်သိုၵ်းလူင်းမႃးတႄႇတပ်ႉတီႈလွႆပၢင်တွင်း – လၵ်းတႅင်ႇ တီႈ (လႅၼ်လိၼ်မိူင်းႁၢင် – မိူင်းၾၢင်တိတ်းၸပ်ႉၵၼ်)။

ၶပ်းၶိုင်ၵမ်ႉၸွႆႈပႃးပၢင်ၵုမ်လူင် ႁၢင်ႈႁႅၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆး 2 ပွၵ်ႈ ဢိၵ်ႇတင်းၸွႆႈၵပ်းသၢၼ်ၶိုင်ပွင်ပၼ် ႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်း ဝႃႉ ၶဝ်ႈမႃးလွႆပၢင်တွင်းတႃႇႁူမ်ႈႁွမ်ႈၵၼ်။ ၼႂ်းပီ 1962 ၶတ်းၸႂ်ပၼ် ႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ၸဝ်ႈငႃးၶမ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉမႃးႁူမ်ႈၸွမ်း တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်။ ၸဝ်ႈလုင်းၵုင်ၼ ယင်းလႆႈႁူမ်ႈၸွႆႈ ၸဝ်ႈၼွႆႉ တင်ႈမူႇဝၢၼ်ႈၵူၼ်းတႆးပၢႆႈၽေး တီႈမိူင်းၼႃႉလႄႈၵဵင်းလၢဝ် မိူဝ်ႈ 1963။

1964 ႁူမ်ႈတင်းၸဝ်ႈၼွႆႉသေတႄႇဝၢၼ်ႈပဵင်းလူင် မိူင်းႁႅင်။ ထိုင်မႃး 1965 တင်းၸဝ်ႈၼွႆႉ ပႃးၵၼ်ၵႂႃႇတင်ႈတပ်ႉ တီႈႁူဝ်မိူင်း မိူင်းမႂ်ႇ။ ၼႂ်းပီ 1965 ၼၼ်ႉၵွႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈႁၢၼ်သၢင်ႇသေႃး ၾိုၼ်ႉဝၢႆႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဢွၵ်ႇ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် မိူဝ်ႈ 1966 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈလုင်းၵုင်ၼ လႆႈယွၼ်းလိုဝ်ႈပေႃးၵၢၼ်သေ ယိုၼ်ႈလိၵ်ႈၸူးထိုင် ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ငဝ်ႈငုၼ်းပဵင်းလူင်ဝႃႈ – “တေယွၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ်ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၵၢၼ်ၽၢၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်းၵေႃႈ ယၢပ်ႇၾိုတ်ႇမႃး တေလႆႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်မၢၵ်ႇမီးၵဵပ်းတွမ်ႁွမ်ႁႅင်းဝႆႉထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ”  ဝႃႈၼႆ။

မိူဝ်ႈလဵဝ်ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈဢၼ်သိုပ်ႇၼွင်ႈတၢမ်းပၢႆ ၼႂ်းဢိူင်ႇပဵင်းလူင် ဝဵင်းႁႅင် ၵဵင်းမႆႇ လႆႈသၢင်ႈၵေႃၵမ်ၵၢၼ်တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃးဢၼ်တ) ၽူႈႁတ်းငၢၼ်တႆး ဢၼ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁူဝ်ႁႅၵ်ႈ ႁူဝ်တီးမိူဝ်ႈ 1958 လိူၼ်မေႊ ဝၼ်းတီႈ 21 ၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈတူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈလူႉသဵင်ႈၵႂႃႇၸဵမ်မိူဝ်ႈ 14/11/1996 သေ တႃႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉလႆႈႁဵတ်းၶုမ်ၵုတ်းယဝ်ႉတူဝ်ႈသေ   တေဢဝ်ဢွမ်ၽွင်တဝ်ႈလုပ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ လူင်းထႃပၼႃၼႂ်းၵူင် ၶုမ် ၵုတ်းမၼ်းၸဝ်ႈဝႆႉတီႈၼိူဝ်လွႆႇၾၢႆႇတူၵ်းတၢင်းဝၢၼ်ႈတိၼ်ထၢတ်ႈ(လၵ်းတႅင်ႇ) တီႈဢိူင်ႇပဵင်းလူင် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းႁႅင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ ၸိုင်ႈထႆး လႅၼ်လိၼ်တႆး – ထႆး ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 26 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ 2023 ၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်မဵတ်ႇမၢႆ ၵိုၵ်းပိုၼ်းၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈ။