ၵူၼ်းၼုမ်ႇၽူႈႁၵ်ႉၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵႄႇဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးႁူမ်ႈၵၼ် ႁၵ်ႉသႃ ပႅင်းၵိုမ်း ၵွင်းမူးၸႂ်မိူင်း ၵိုၵ်းပိုၼ်းဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ဢၼ်တေၵူၼ်ႇၵွႆ တီႈလွႆၸၢင်ႉ လူဝ်ႇတၢင်းၸွႆႈထႅမ်ႁႅင်းငိုၼ်း ႁႅင်းၵူၼ်း တႃႇၵုမ်းၵမ်ႉၵွင်းလွႆ ဢၼ်ပဵၼ်ထၢၼ်ၵွင်းမူး ။
တႄႇဢဝ် ဝၼ်းတီႈ 10/12/2022 ၼၼ်ႉမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ယူႇတီႈသင်ၶၸဝ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ႁူမ်ႈၵၼ် ၵုမ်းၵမ်ႉလွႆ ၵွင်းမူးၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ လွႆၸၢင်ႉ ဢၼ်မီးဝႆႉ ၼႂ်းပွၵ်ႉဢူးယဵၼ်ႇ (ပွၵ်ႉသူၼ်သိူဝ်း) ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၸႄႈတွၼ်ႈ လၢင်းၶိူဝ်း ။ ဢိင်ၼိူဝ်ႁႅင်းၵူၼ်းၸွႆႈ ႁႅင်းငိုၼ်းၸွႆႈဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈလႄႈတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၵုမ်းၵမ်ႉလွႆ ပႆႇယဝ်ႉတူဝ်ႈ တိုၵ်ႉလူဝ်ႇတၢင်းၸွႆႈထႅမ်ဝႆႉယူႇ ဝႃႈၼႆ။
ၸၢႆးမွင်ႇၵျီး ၽူႈႁၵ်ႉပႅင်းၶူၼ်ႉၶႂႃႉလမ်းတိုၼ်း ပိုၼ်းမိူင်းၼၢႆး လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ၵွင်းမူးၸၢင်ႉ ၽိူၵ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵွင်းမူး ၸႂ်မိူင်း ၵိုၵ်းပိုၼ်းဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးမႃးပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ပဵၼ်ၵွင်းမူးၵဝ်ႇၵႄႇ။ လွႆဢၼ်ၵမ်ႉဝႆႉတင်းတႂ်ႈမၼ်း ၼၼ်ႉ ၵူၼ်ႇၵမ်းဢိတ်းဢိတ်းလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵွင်းမူးၵိူင်း။ ၵမ်းၼႆႉ ႁဝ်းတေမေးၵုမ်းၵွင်းမူးၼႆႉသေ ႁွင်ႉၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၵဝ်ႇၵႄႇ မႃးတူၺ်းဝႃႈ ၵွင်းမူးၼႆႉ မေးၵုမ်းၵမ်းသိုဝ်းလႆႈယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းတေဢမ်ႇၶၢမ်ႇပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင် ယွၼ်ႉလွႆမၼ်းၵူၼ်ႇပင်း လူင်းတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ တေလႆႈၶိုၼ်းၵေႃႇၵုမ်းၵမ်ႉလွႆမၼ်းဢွၼ်တၢင်း ပဵၼ်ၶၵ်ႉထီႉၼိုင်ႈ။ ပေႃးယဝ်ႉ ၸင်ႇတေၵေႃႇ ၵုမ်းလုမ်းလႃးၵွင်းမူးၵႂႃႇ”- ဝႃႈၼႆ။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈ တႃႇၵေႃႇၵုမ်းလုမ်းလႃး တီႈလွႆလႄႈ ၵွင်းမူးၼႆႉ ယူႇတီႈၾၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈ (ဢိၼ်ႊၵျိၼ်ႊၼီႊယိူဝ်ႊ) ၼပ်ႉသွၼ်ႇ ပၼ် တင်းမူတ်း တေသဵင်ႈငိုၼ်း ဢမ်ႇယွမ်း 2,000 သႅၼ်ပျႃး။ ယၢမ်းလဵဝ် မီးၸဝ်ႈၽူႈမီးၸေႇတၼႃႇတီႈၸမ်တီႈၵႆ လူႇတၢၼ်းၸွႆႈထႅမ်မႃး ငိုၼ်းတွင်း တိုၵ်ႉမီး 27,500,000 သႅၼ်ပျႃး (သွင်ပၢၵ်ႇၸဵတ်းသိပ်းပၢႆႁႃႈသႅၼ်ပျႃး) ၵူၺ်းလႄႈ ငိုၼ်းတွင်းပႆႇပေႃး တိုၵ်ႉလူဝ်ႇထႅင်ႈတင်းၼမ် လႄႈ ၸဝ်ႈၽူႈႁၵ်ႉသႃၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵႄႇ ဢိၵ်ႇပီႈၼွင်ႉတႆးၸိူဝ်းမီးၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း ႁႂ်ႈၸၢင်ႈလႆႈၵမ်ႉၸွႆႈထႅမ်ၵၼ် – ဝႃႈၼႆ။
ၵွင်းမူးၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ လွႆၸၢင်ႉၼႆႉ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈ AD 1364 ပဵၼ်ၵွင်းမူး ၵဝ်ႇၵႄႇၵိုၵ်းပိုၼ်းဝဵင်းမိူင်းၼၢႆးမႃး ။ ပေႃးတႄႇ တင်ႈမိူင်းၼၢႆး ပွၵ်ႈထီႉ 3 ၵေႃႈ ၵွင်းမူးၼႆႉ တႄႇမႃးၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်။ပဵၼ်ၽွင်းပၢၼ် သတူဝ်းမိၼ်းၽျႃး (သတိုးမင်းဖျား) ၵေႃႇ တင်ႈမိူင်းဢႃႇဝ (ဢိၼ်းဝႃႉ) ၸၢႆးမွင်ႇၵျီး ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းမိူင်းၼၢႆး လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။
“ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼႆလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ႁဝ်းၶႃႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼၢႆး ပေႃးတေမေးၵုမ်းလုမ်းလႃး ႁွႆးမိုဝ်းၵဝ်ႇၵႄႇ ဢမ်ႇပၼ်လူႉ/ ႁၢႆ တေလႆႈ ႁၵ်ႉသႃသိမ်းပႅင်းဝႆႉ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းမူးၼႆႉ မီးဢႃယု ပီမိူင်းမၼ်းႁိုင်မႃးၸမ် 700 ပီယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၵွင်းမူးၼႆႉ ၸမ်တေ ၵူၼ်ႇပင်းယဝ်ႉ။ ၵိူင်းဝႆႉယဝ်ႉလႄႈ ပေႃးဝႃႈၽႅၼ်ႇလိၼ်ဝႆထႅင်ႈၼႆ မၼ်းတေၵွႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ တိုၵ်းသူၼ်းထိုင် ပီႈၼွင်ႉတီႈ ၸမ်ၵႆ ပွင်ႇၸႂ် ဝႆႉၵႃႈၶၼ်ၶွင်ၵဝ်ႇၵႄႇၵိုၵ်းပိုၼ်းႁဝ်းၶႃႈၼႆႉသေ ဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈၵမ်ႉထႅမ်မႃး ဢမ်ႇဝႃႈငိုၼ်းတွင်း၊ ဢဵၼ်ႁႅင်း ၵူၼ်းၸွႆႈထႅမ်၊ ၶူဝ်းၶွင်၊ လွင်ႈလဵင်ႉလူ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးႁဝ်းၶႃႈ ၸွႆႈၵၼ် မၼ်းတေၸဵဝ်းထိုင်တီႈၵႂႃႇ”- ဝႃႈၼႆ။
ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ၵူၼ်းမိူင်းၼၢႆး ၸဵမ်လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼုမ်ႇထဝ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၸွႆႈထႅမ် ႁဵတ်းၵၢၼ်လီၵုသူလ် တေႃႉမၢၵ်ႇႁိၼ်မၢၵ်ႇသၢႆးၶိုၼ်ႈ တႃႇၵေႃႇၵမ်ႉလွႆ တီႈ တိၼ်ၵွင်းမူးၼႆႉ ၼိုင်ႈဝၼ်း ႁႅင်းၵူၼ်း ဢမ်ႇယွမ်းပၢၵ်ႇ။ သဵၼ်ႈတၢင်း ဢၼ်တေႃႉၶိုၼ်ႈသမ်ႉ တေယၢဝ်းမွၵ်ႈ 1,000 ထတ်း/ ပေႇ ။ ၶႂ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈႁႂ်ႈမႃးႁူမ်ႈဢဝ်ၵုသူလ် ၸွႆႈၵၼ်ထႅမ်ႁႅင်းသေၵမ်းဝႃႈၼႆ။
