မႃးႁဝ်းႁူႉၸၵ်း ပွႆးၵထိၼ်ၵၼ်

ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း ၶဝ်ႈၸႂ်ၵၼ်ဝႃႈ လိူၼ် 12 ၵူႈပီ မီးၾိင်ႈႁဵတ်းၵုသုလ် လူႇၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ပွႆးၵထိၼ်(ၵထိင်ႇ) ၼႆၵၼ်။ သတ်ႉထႃး ၸိူဝ်းမီးၸေတၼႃးၵေႃႈ ႁဵတ်းပွႆးလူႇၵထိၼ်ၵၼ် ပဵၼ်မူၼ်ႈပဵၼ်သိူဝ်း။ ၼၼ်သေတႃႉ ၵွပ်ႈသင်ႁွင်ႉ ၵထိၼ်ၼႆၼၼ်ႉတႄႉ မီးၵေႃႉႁူႉမၼ်း တေဢမ်ႇၼမ်၊ ဢမ်ႇဝႃႈ ၵူၼ်းလမ် ဢမ်ႇဝႃႈၸဝ်ႈမုၼ် (လိူဝ်သေၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်)။

ၵထိၼ် မႃးတီႈပႃႇလိ ၵထိၼ၊ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ထၢင်ႇမႆႉမႄႈပိူင် (မႄႈပိူင်တႅၵ်ႈတတ်းၽႃႈၽႅၼ်ႇ တႃႇယဵပ်ႉပဵၼ်ၽႃလိူင်သၢင်ႇ ၵၢၼ်း) ၸိူင်ႉၼႆ။ ၽႃႈၽႅၼ်ႇ ဢၼ်ယဵပ်ႉပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈသၢင်ႇၵၢၼ်းလႄႈ ယွမ်ႉၵႅၼ်လၢင်းပဵၼ် သီလိူင်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ် သင်ၶတီႈၼႂ်းသိမ်ႇသေ မွပ်ႈပၼ်ၸဝ်ႈသင်ၶတူၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႈၵထိၼ်(ၵထိၼၸီဝရ)။ ႁွင်ႉၸွမ်းထၢင်ႇမႆႉမႄႈပိူင်မၼ်းၼၼ်ႉ – ၼႆယူႇ။ ၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်း ဢၼ်လူႇၼႂ်းတၢင်ႇၶၢဝ်းယၢမ်း (ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႂ်းလိူၼ် 11 လွင်ႈထိုင် လိူၼ် 12 မူၼ်း) ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႈၵထိၼ်။

ၼႂ်းဝိၼီး (မၢႆမီႈၸဝ်ႈသင်ၶ) ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်သင်ၶၶဝ်ၸဝ်ႈ တေလႆႈႁႃၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၼၼ်ႉ တႅပ်းတတ်းပၼ်ဝႆႉ 1 လိူၼ် ၵွႆး။ တင်ႈဢဝ်လိူၼ် 11 လွင်ႈ ၶမ်ႈ 1 တေႃႇထိုင်လိူၼ် 12 မူၼ်း ၼႂ်းၽွင်း လိူၼ် 1 ၼႆႉ တေလႆႈႁႃၽႃႈၽႅၼ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်း ဝၢၼ်ႈၶဝ် ဢမ်ႇၸႂ်ႉယဝ်ႉလႄႈ ဢဝ်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉလႂ်၊ ၽႃႈပူၵ်ႉႁေႃႇၵူၼ်းတၢႆတီႈၼႂ်းပႃႇႁဵဝ်ႈၼၼ်ႉလႂ် (ၾိင်ႈမိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်း မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၾင်ဢမ်ႇၽဝ်ၵူၼ်းတၢႆ)။ ၵဵပ်းဢဝ်တီႈလႂ်ၼိုင်ႈပိတ်းၼိုင်ႈပွတ်းသေ ပေႃးႁဵတ်းၽႃႈၼုင်ႈၵေႃႈ ဢဝ် ယဵပ်ႉႁဵတ်းၽႃႈၼုင်ႈ၊ ပေႃးၽႃႈဝႆဢမ်ႇၼၼ် ပေႃးၽႃႈသွၼ်ႉ (ၽႃႈၵူပ်ႉ) ၵေႃႈ ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ်ၽႃႈသွၼ်ႉၼၼ်ႉၼႆႉ ႁွင်ႈဝႃႈ ၽႃႈ ၵထိၼ်။ ၽႃႈၽႅၼ်ႈဢၼ်ၵႂႃႇႁႃၵဵပ်း လႆႈမႃး ႞ ပိတ်း ႞ ပွတ်းၼၼ်ႉသမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႈပင်းသၵုလ်(ပံသုၵုလ) ၸိူင်ႉၼႆ။

ပေႃးႁဵတ်းၽႃႈၼုင်ႈၵွႆးၵေႃႈ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်သင်ၶတီႈၼႂ်းသိမ်ႇသေ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၽႃႈၵထိၼ်၊ ၽႃႈဝႆ ႁိုဝ်ၵေႃႈ ၽႃႈသွၼ်ႉၵေႃႈ မိူၼ်ၵၼ် – ၼႆယူႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ မီးတင်းသၢမ်ၽိုၼ် (တိၸီဝရ/ တြႆးၸီးဝွၼ်း) ၸင်ႇပဵၼ်ၵထိၼ်လႆႈ၊ ၽိုၼ်လႂ်ၽိုၼ် ႞ ၵွႆး ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵထိၼ်လႆႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးသတ်ႉထႃးလူႇတၢၼ်းၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်း မိူၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်၊ ၸင်ႇလႆႈတႅပ်းတတ်းဝႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းႁႃၽႃႈၽႅၼ်ႇတႃႇၼုင်ႈဝႆလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၽႃႈၵထိၼ်ၼႆမႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ – ၼႆ။

ဢၼ်လီႁူႉဝႆႉၼႆႉ တူဝ်ၸဝ်ႈသင်ၶ ၵႂႃႇႁႃႁူၺ်းႁႂ်ႈသတ်ႉထႃးၶဝ်မႃးလူႇပၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်ၵထိၼ်လႆႈ၊ တႃႇမုၼ် ၸဝ်ႈဢမ်ႇလႆႈၽွၼ်းပၢင်ႈယွၼ်ႉၵထိၼ်သင်။ ပေႃးသတ်ႉထႃးၵႂႃႇႁႃႁူၺ်းမႃးတႄႉ ပဵၼ်ၵထိၼ်ယူႇ၊ မုၼ်ၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈႁပ်ႉ ၽွၼ်းပၢင်ႈၵထိၼ်ၸွမ်းယူႇ၊ တႃႇသတ်ႉထႃးၵေႃႉလူႇမၼ်းၵေႃႈ တေလႆႈၵုသုလ်ၼႃးမုၼ်ယွၼ်ႉ ၸေတၼႃးဢၼ်သုင်တမ်ႇ ၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉယူႇ – ၼႆ။

ၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်း ဢၼ်မီးသတ်ႉထႃးႁႃမႃးလူႇပၼ်ၼႆႉ မီးမႃးမိူဝ်ႈဝၢႆးပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈလႆႈ 20 ဝႃႇသႃၼၼ်ႉၵွႆး၊ ဢွၼ်သေၼၼ်ႉ လႆႈၵႂႃႇႁႃဢဝ်ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ဝႃႈၼႆ။ တေႃႈတၢမ်တူဝ်ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ယင်းလႆႈၵႂႃႇႁႃဢဝ်ၽႃႈပူၵ်ႉႁေႃၵူၼ်းတၢႆၼႂ်းပႃႇႁဵဝ်ႇ မႃး သၵ်ႉတတ်းယဵပ်ႉယွမ်ႉသေ ၼုင်ႈဢဝ်ၵွႆးယူႇ။ ယိူင်းၸူးမုၼ်ၸဝ်ႈသေတူၼ်တူၼ်ႁႄလူႇၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၵထိၼ်လႆႈ။ ယိူင်း ၸူးသင်ၶတင်းလုမ်ႈၾႃႉသေလူႇ ၸင်ႇတေပဵၼ်ၵထိၼ်၊ ၵွပ်ႈဢမ်ႇႁႂ်ႈၸႂ်ၸပ်းပႅၼ်းဝႃႈတူဝ်ၵဝ်ႇ၊ တူဝ်မႂ်း၊ ၶွင်ၵဝ်၊ ၶွင်မႂ်းၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ၽႃႈၵထိၼ်ၼႆႉ ၽဢရႁၼ်(ၸဝ်ႈရႁၢၼ်း) တူၼ်ဢၼ်ဢဝ်ဝႃႇသႃတီႈလဵဝ်တဵမ် 3 လိူၼ် (ဝႃႇဢမ်ႇႁၵ်း) ၼၼ်ႉ ၵွၼ်ႇၸင်ႇႁပ်ႉဢဝ်ၽႃႈၵထိၼ်လႆႈ၊ ဝႃႇသႃယႂ်ႇၵႃႈႁိုဝ် မီးၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ပဵၼ်ၸဝ်ႈတူၼ်မုၼ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးၶဝ်ႈဝႃႇသႃ ဢမ်ႇ တဵမ်သၢမ်လိူၼ် ဢမ်ႇႁပ်ႉၽႃႈၵထိၼ်လႆႈ။ မီးၵူၼ်းလူႇလႄႈႁပ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်တၢင်းလူႇၽႃႈၵထိၼ်လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉ ၽွၼ်းလီ (ဢၵျူဝ်း) ၵထိၼ် 5 ပိူင် ဢၼ်ဝိၼီးပၼ် ပၼ်သုၼ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ – ၼႆယူႇ။ (ၵူၼ်းလူႇမၼ်းတႄႉ လႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းပၢင်ႈ လီတၢင်းလူႇၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းယူႇ၊ ၵွႆးဢမ်ႇၸႂ်ႈၽွၼ်းပၢင်ႈတၢင်းလီၽႃႈၵထိၼ်) – ၸိူင်ႉၼႆ။

ၵထိၼ်ၼႂ်းပၢၼ်ၼႆႉမီး 2 သႅၼ်း၊ မီးမႁႃၵထိၼ်တင်းၸူးလၵထိၼ်(ၵထိၼ်သႅၼ်းယႂ်ႇ၊ ၵထိၼ်သႅၼ်းလဵၵ်ႉ)၊ ၽႃႈသၢင်ႇ ၵၢၼ်းဢၼ်ယဵပ်ႉယွမ်ႉဝႆႉၸဵမ်ႁိုင်သေ ဢဝ်မႃးလူႇတၢၼ်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉမႁႃၵထိၼ်၊ ဢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းဝၼ်းလဵဝ် (ဢဝ်ၸဵမ် လိူၵ်ႈယူင်းၵုၺ်၊ ပၼ်ႇၽၢႆႈ၊ လွၼ်းမႆ၊ တမ်ႇတေႃး၊ တႅၵ်ႈတတ်း၊ ယဵပ်ႉယွမ်ႉႁႂ်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၼႂ်းၶိုၼ်းလဵဝ်) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸူးလၵ ထိၼ် – ၸိူင်ႉၼႆ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄႉ မီးၵႃႈမႁႃၵထိၼ်သႅၼ်းလဵဝ်ၵွႆး။ မိူဝ်ႈလူႇၵေႃႈ ဢမ်ႇလိူၵ်ႈဝၼ်းမၼ်း၊ ၼႂ်းၽွၼ်းလိူၼ် ႞ ၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈလူႇဝၼ်းလႂ်ၵေႃႈလႆႈၼင်ႇၸႂ်ၽႂ်မၼ်း – ၼႆယူႇ။

ဢွၼ်တၢင်းမိူဝ်ႈပႆႇဢၼုယၢတ်ႈႁႂ်ႈမီးၶၢဝ်းႁႃၽႃႈၵထိၼ်ၼႆႉ မီးၸဝ်ႈဢရႁၼ်ၼႂ်းမိူင်းပႃဝေးယ (မီးတၢင်းပွတ်းႁွင်ႇ မိူင်း ဢိၼ်ႊတိယိူဝ်းယၢမ်းလဵဝ်) 30 တူၼ် လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းပႃထႃသေ ဢွၼ်ၵၼ်တေမိူဝ်းဝႆႈသႃ ထၢမ်ပၼ်ႁႃထမ်းတီႈပုတ်ႉထ ၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆ။ မိူဝ်ႈမႃး ထိုင်ဝဵင်းသႃၵေတၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈဝၼ်းၶဝ်ႈဝႃႇသႃလႄႈ လႆႈဢဝ်ဝႃႇသႃသေတီႈၼၼ်ႈ။ ဝၢႆးဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ ယဝ်ႉ ဢဝ်ၵၼ်မိူဝ်းႁႃပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ၊ ၵွပ်ႈၾႃႉၾူၼ်ပႆႇၸၢႆးလႄႈ ယမ်းၼမ်ႉပေႉၾူၼ်ၵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။ ဢဝ်ၼႆႉႁဵတ်းလွင်ႈ မၼ်းသေ ၸင်ႇတင်ႈမၢႆမီႈသင်ၶဝႃႈ ဝၢႆးဢွၵ်ႇဝႃႇသႃတေလႆႈယူႇတီႈဢဝ်ဝႃႇသႃၼၼ်ႉ 1 လိူၼ် (ႁႂ်ႈၾူၼ်ၸၢႆးယဝ်ႉ) ၸင်ႇဢွၵ်ႇ ၶၢဝ်းတၢင်းလႆႈ။ ၼႂ်းလိူၼ်ၼၼ်ႉ တင်းလိူၼ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းႁႃၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းလႄႈ ႁွင်ႉၸွမ်းထၢင်ႇမႆႉမႄႈပိူင်တတ်းယဵပ်း ၽႃႈသၢင်ႇၵၢၼ်းၼၼ်ႉဝႃႈ ၽႃႈၵထိၼ်ၼႆသေ ဢဝ်ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းမႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼႆ။

မႃးၼႂ်းပၢၼ် 21 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇၸဵင်ပီၼႆႉ ၾိင်ႈလူႇၵထိၼ် ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၾိင်ႈၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းယူဝ်းယူဝ်းၵႂႃႇ၊ မၢင်ပိုၼ်ႉတီႈဢဝ် ပဵၼ်ၾိင်ႈၽိူမ်ႉလၢပ်ႈသပ်ႉပၵႃႇ ၶဝ်ႈဝတ်ႉၶဝ်ႈၸွင်းပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်မၢင်ယၢင်ႇၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ၵွပ်ႈသင် ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၽႃႈလိူင်သၢင်ႇၵၢၼ်း လိူင်ႇလိူဝ်ၼႃႇ၊ ၵူၼ်းလူႇမၼ်းၵေႃႈ လိူင်ႇလိူဝ်လူၼ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈဢရႁၼ်ၶဝ် ဢမ်ႇဢွၵ်ႇႁႃၵေႃႈ ၵူၼ်း မီးသတ်ႉထႃးၸိူဝ်းၶႂ်ႈလူႇမၼ်း ပေႃးမႃးၶဝ်ႈထႅဝ်ပုၵ်ႉၵိင်ႊ ၵၼ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇၶဝ်ႈဝႃႇသႃၵၼ်ယဝ်ႉလႄႈ ဢဝ်ၵႃႈၶၼ်ၶၼ်ၵၢၼ် လူႇၵထိၼ်လူတ်းယွမ်းတင်းၼမ်လႆႈႁၼ်မႅၼ်ႈၼင်ႇၼႆ။

ၽိုၼ်ဢိင် ။      ။ 1. ၸီဝရၶၼ်ထၵ၊ မႁႃဝၵ်ႉၵ၊ ဝိၼယပိတၵ (ၾၢႆႇထႆး) ၽရတႆးပတူၵ်ႇ – ၶျပပ်ႇသမ်ရပ်ႇပရၶျုးၶျူၼ်ႈ ပသ. 2539 လႄႈ 2. A Dictionary of Buddhist Terms Rangoon, Myanmar (Burma) 2003.

ၶွင်ၾၢၵ်ႇၶၢဝ်းၵထိၼ် –

“တၢင်းလူႇဢၼ်လီတွၼ်းၼႆႉ 1. လူႇပၸ်ႉၸႆ 4 ဢၼ် ပဵၼ် ၶဝ်ႈၽၵ်း ၽႃႈၶူဝ်း တီႈယူႇလႄႈ ဢီႈယႃ၊ ၼႆႉႁွင်ႉ ဢႃမိသပူးၸႃး 2. တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းထမ်းမ ဢၼ်ပဵၼ်ဢမ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်ႁၢႆႉ ႁဵတ်းၵႃႈၵၢၼ်လီဝႆႉၸႂ်ၽိူၵ်ႇၸိုၼ်ႈမၼ်ႈၵိုမ်း၊ ၼႆႉႁွင်ႉထမ်းမပူး ၸႃး တင်းသွင်ယိူင်ႈၼႆႉ ပေႃးဢဝ်သတ်ႉထႃး (လွင်ႈယုမ်ႇယမ်) လႄႈ ပၺႃး (လွင်ႈဝူၼ်ႉထတ်း) ဢၼ်မီးသတိ(လွင်ႈၾၢင်ႉ) ၵုမ်းၵမ် ၸွမ်းယူႇၵူႈလူမ်းထူၺ်ႈၸႂ်ဝႃႈၼႆ ပဵၼ်တၢင်းလူႇဢၼ်လီလိူဝ်တိူဝ်းတွၼ်းတႃႇၽဝၸူဝ်ႈပၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇ – ၸိူင်ႉၼႆ”။