ၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်း ၸုပ်ႈပၢၼ်တိုၵ်းၼိူဝ်ၽိူၼ်

မိူဝ်ႈလႆႈႁၼ်ပၢင်တိုၵ်း သိုၵ်းရသ်းသျိူဝ်ႊလႄႈယူႊၶရဵၼ်ႊ တင်းလူၵ်ႈ တိုၼ်ႇသၢၼ်ႈတူၵ်းၸႂ် လွမ်လွမ်ၵူဝ်ႁႄ ၸၢင်ႈယဵၼ်းပဵၼ်သိုၵ်းလူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 3 ဢွၼ်ၵၼ်ထတ်းသၢင်ၼင်ႇၼႆ။ ဢွၼ်ၼႃႈမိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းလႄႈ ယိုဝ်ႈယိုတ်းငႃၵၼ်ယူႇၵွႆးၵေႃႈ လွင်ႈလႆႈမႆႈၸႂ်ၸွမ်း ၵွပ်ႈဝႃႈၵၢၼ်တုမ်ႉယွၼ်ႈတေၸၢင်ႈၽႄႈၸွတ်ႇၵႂႃႇ တူဝ်ႈတင်း လူၵ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁူမ်ႈဝႃႈ ဝလႃႊၻီႊမီႊရ် ပူႊတိၼ်ႊ ၸွမ်ၸိုင်ႈရသ်ႊသျိူဝ်ႊဝႃႈ ၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်း 48 ၸူဝ်ႈမူင်းၵေႃႈယိုတ်းဢဝ်ၸိုင်ႈ မိူင်းယူႊၶရဵၼ်ႊလႆႈယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆသေတႃႉ ၽွၼ်းၵၢၼ်မၼ်းဢမ်ႇဢွၵ်ႇမႃးမိူၼ်ၼၼ် တေႃႇထိုင်ဝၼ်းၼႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်း ပူၼ်ႉမႃး 3 လိူၼ်ၶွပ်ႈဝၼ်းတီႈ 24 မိူဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈဝႃႈ ရသ်ႊသျိူဝ်ႊပိုၼ်ပၢဝ်ႇယိုတ်းလႆႈမိူင်းမႃးရီႊဢူႊပူဝ်ႊလ်ႊ (Mariupol) ယဝ်ႉသေဢဝ်ၶိုၼ်ႈပဵၼ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ဢၼ်ယူႇတႂ်ႈရသ်ႉသျိူဝ်ႊၼႆသေတႃႉ လၢႆၸိုင်ႈမိူင်းတင်းလူၵ်ႈ ယင်းပႆႇမီးၸိုင်ႈမိူင်းလႂ်ယွမ်းႁပ်ႉမၵ်းမၼ်ႈ။

သိုၵ်းလူင်ပၢင်ၼႆႉ ၽွၼ်းတုမ်ႉယွၼ်ႈမၼ်း ဢၼ်လႆႈႁၼ်ၵူၼ်းမိူင်းလူမ်ႉတၢႆယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်းၵမ်းၼႆႉၼပ်ႉႁူဝ်မိုၼ်ႇ ႁေႃႁိူၼ်းၸိူၼ်းတၢင်ႇ တိုၵ်းယႂ်ႇတိုၵ်းလူင် တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းလူႉလႅဝ်ထုၵ်ႇမၢၵ်ႇလူင်တူၵ်းတိူဝ်ႉ ၵူၼ်ႇပင်း ၾႆး လုၵ်ႉ မႆႈ ဝၢၼ်ႈႁၢမ်းမိူင်းႁၢမ်း ၵူၼ်းမိူင်းပၢႆႈၼီၽေး ၼပ်ႉသိပ်းသၢဝ်းလၢၼ်ႉ ဢိုပ်းယၢၵ်ႈၵိၼ်းၸႂ် လိူဝ်ၼၼ်ႉ သိုၵ်းတင်း သွင်ၾၢႆႇၵေႃႈ တၢႆၼပ်ႉမိုၼ်ႇ မၢၵ်ႇမိုဝ်ႉၸိုၼ်းယၢမ်းလဵၵ်ႉယႂ်ႇ ၼပ်ႉပဵၼ်ၶၼ်ငိုၼ်း ပဵၼ်လၢႆလၢၼ်ႉလၢၼ်ႉတေႃႊလိူဝ်ႊ ပၢႆယင်းမီးၶၢဝ်ႇပွႆႇလၢတ်ႈလွၵ်ႇငိုတ်ႈၵၼ် တေဢဝ်မၢၵ်ႇလူင်ဢၼ်တိတ်းႁူဝ်ၼိဝ်ႊၶလေႊရ် Nuclear ယိုဝ်းသႂ်ႇ မိူင်းၼၼ်ႉမိူင်းၼႆႉၼႆယူႇ။ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းၼၼ်ႉၸိုင် လူၵ်ႈတင်းလူၵ်ႈၵေႃႈ တေၸၢင်ႈလူႉလႅဝ်လုၵ်ႉပဵၼ်ၾႆး ပဵၼ်ၽဝ်ႇတဝ်ႈၽွင်ယွႆႈၵႂႃႇယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်းၵမ်းၼႆႉယူႇ။

ၵွပ်ႈဝႃႈလႆႈႁၼ်သိုၵ်းလူင်ပွၵ်ႈၵမ်း 2 မႃးယဝ်ႉ ယွၼ်ႉသိုၵ်းသေလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈလူႉတၢႆ ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႆႈလူႉလႅဝ် ၶဝ်ႈၵႃႈမၢၵ်ႇပႅင်း ၵူၼ်းဢိုပ်းၵူၼ်းၵၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းတုၶ်ႉယၢၵ်ႈၵွတ်းၽၢၼ် ထူင်ႇယိုတ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းမႃးလၢႆပီ တေႃႇသိုၵ်းပေႃၢးၵိုတ်းယဵၼ်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈဢဝ်သိုၵ်းယဵၼ်သေတိုၵ်းၵၼ်။ သၢင်ႈၼဵပ်ႉသၢင်ႈၵွင်ႉႁႅၼ်ႇ ၵေႃႇႁၢင်ႈ သၢင်ႈႁႅင်း သၢင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး သၢင်ႈဢူငဝ်း သၢင်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈ ပဵၼ်ယႂ်ႇ။ ထိုင်မႃးၵၢပ်ႈပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမိုတ်ႈသူင်သိုၵ်း ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈမီးပၢင်တိုၵ်း လိူဝ်သေၸဝ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈ မၢၵ်ႈလူဝ်းၽ တေႃးသယႂ်ႇ ၶႂ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈလူၵ်ႈ သူပ်းဝႃႈမိုဝ်းၸီႉလႆႈၵမ်ႈၸႂ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွႆး။

ယွၼ်ႉလူၺ်ႈပၢင်သိုၵ်းလူင်ၼႆႉသေ ၽွၼ်းတုမ်ႉယွၼ်ႈမၼ်းမီးတေႃႇၵူၼ်းတင်းလူၵ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၵေႃႈ ၶၼ်ၼမ်ႉမၼ်းပုင်ႈသုင်ၶိုၼ်ႈ တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉၵႃႈယႂ်ႇၶိုၼ်ႈ ၵူၼ်းႁၢမ်းၵၢၼ်ႁၢမ်းငၢၼ်းၼမ်မႃး ႁႃၵိၼ်ယၢပ်ႇ ၵူၼ်းဢိုပ်းယၢၵ်ႈၼမ်တိူဝ်းမႃး ၵူၼ်းတုၶ်ႉၵူၼ်းၽၢၼ်ၼမ်ၶိုၼ်ႈ။ ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ်မႃးၶၢဝ်းတၢင်း 60 ပီလိူဝ်လိူဝ် ဢမ်ႇမီးတိုဝ်ႉတၢင်းပွင်သၢင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးလႆႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ႁဵတ်းငၢၼ်းလႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၵုမ်ႇပၢႆႈၵုမ်ႇၼီ ႁဵတ်းႁိူၼ်းယဝ်ႉပႆႇတၼ်းသင် ထုၵ်ႇၽဝ်ႈပႅတ်ႈ ဝၢႆးသိုၵ်းၵိုတ်းယဵၼ် ၶိုၼ်းမႃးမႄး မႃးႁဵတ်းႁိူၼ်းမႂ်ႇ ထႅင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁိုင်သင် ယူႇဢမ်ႇလၢႆပီပေႃးထုၵ်ႇၽဝ်ထႅင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇမီးလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ပဵၼ်သိုၵ်း ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၸႂ်ႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမီးမႃး ပုၼ်ႈတႃႇဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းၵၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ ပဵၼ်ၵဝ်ႉငဝ်ႈ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉတိုၵ်းဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းမၢးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် တေႃႇပေႃးထိုင်ပၢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး MTA ၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်ငဝ်းလၢႆးႁဵၵ်ႈၶၢၼ် ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃယူႇၵေႃႈ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉမႃးမိူၼ်လႅပ်ႈၶေႃႈႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ႁဝ်းဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈမႅၼ်ႈ ၸွမ်းသၢႆငၢႆ လူၵ်ႈ ဢၼ်ပိၼ်ႇပႅင်လႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းၵူႈမိုဝ်ႈၵူႈဝၼ်း။

ၶိုၼ်းဝူၼ်ႉၶုၵ်းၸႂ်လႆႈထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၸၢင်ႉ ယွင်ႁူၺ်ႈလၢတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉဝႃႈ – ၵႃႈၸူဝ်ႈမိူင်းၶႄႇယင်းႁၼ် မိူင်းတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ တေဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၵၢၼ်ငၢႆႈ။ တၵ်းလႆႈမီးလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မီးၸုမ်း ဢူၺ်းလီၼႅၼ်ႈၼႃယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ၊ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ မီးတၢင်းႁူႉလၵ်းလႅမ်တႄႉတႄႉၸင်ႇဢဝ်လႆႈ။

မၼ်းၸဝ်ႈၼႄႉၼမ်းဝႃႈ လွင်ႈဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၼႆႉ ပႆႇၸိုဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်လီ။ ႁဝ်းလၢတ်ႈမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႅၼ်းတေႁႅင်းယႂ်ႇတိၵ်းတိၵ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃႈၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇႁၼ်လီ ႁူမ်ႈဝႃႈၶဝ်ဝိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈသေတႃႉ ၶႅၼ်းဢမ်ႇလီၼိူဝ်တႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ။ ၶႄႇလႅင်ၵေႃႈတေယူႇၾၢႆႇမၢၼ်ႈ။ ပေႃးၶႄႇလႅင် ယူႇၾၢႆႇ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မိူၼ်တင်းႁဝ်းဢဝ်ၶႆႇၵႂႃႇလေႃႇမၢၵ်ႇႁိၼ် ၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈလၢႆးတိုၵ်းဢၼ်လၵ်းလႅမ်။

လၢႆးတိုၵ်းဢၼ်လၵ်းလႅမ်ၼႆႉ တၵ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈၶဵၼ်လဵၵ်ႉၵေႇဢေႇဝၢင်လူင်း။ ပေႃးႁဝ်းဝႃႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ၼႆ ဢၼ်တေသၢၼ်ၶတ်းႁဝ်း တေၵိုတ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၾၢႆႇလဵဝ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈၶႄႇလႅင်ၵေႃႈတေႁၼ်လီႁဝ်း မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ၵေႃႈတေၵမ်ႉၸွႆႈ ၾၢႆႇၻီႊမွၵ်ႇၶရေႊသီႊမၢၼ်ႈၵေႃႈႁပ်ႉလႆႈ။ လၢႆးၼႆႉဢမ်ႇပဵၼ်လၢႆးႁိၼ်လေႃႇၶႆႇ ၸၢင်ႈပဵၼ်မႃး ႁိၼ်တေႃႇႁိၼ်လေႃႇၵၼ်။ ၵႃႈၸူဝ်ႈငဝ်းလၢႆးယင်းတိုၵ်ႉမိူၼ်ၼႆ တၵ်းထုၵ်ႇလႆႈတိုၵ်းတေႃးၵႂႃႇလၢႆးၼႆႉ ပေႃးငဝ်းလၢႆး လႅၵ်ႈလၢႆႈ (တူဝ်ယၢင်ႇ မိူင်းၶႄႇတႅၵ်ႇယၢႆႈ) တႄႉ “ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၵမ်းလဵဝ်ၵႂႃႈ” ဝႃႈၼႆ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈလွင်ႈ ရသ်းသျိူဝ်ႊလႄႈယူႊၶရဵၼ်ႊ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈ UN ၶတ်းၸႂ်ႁႃတၢင်းႁႂ်ႈရသ်းသျိူဝ်ႊ တင်း ယူႊၶရဵၼ်း ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ၼိူဝ်ၽိူၼ် တေပဵၼ်ၽွၼ်းလီလိူဝ် ၵၢၼ်တိုၵ်းယိုဝ်းၵၼ်ၵွႆး ၵူႈၸိုင်ႈမိူင်းတင်းလူၵ်ႈၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမီးၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်။ ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးတူၵ်းလူင်းၵၼ်လႆႈၼႆ ပဵၼ်ဢၼ်လီလိူဝ်ပိူၼ်ႈ သုတ်းယဝ်ႉ ပေႃးၾၢႆႇလႂ်ၾၢႆႇၼိုင်ႈဢမ်ႇယွမ်း ပၢင်တိုၵ်းၵေႃႈ တေဢမ်ႇၵိုတ်းလႆႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ တေဝၢတ်ႇၸဵပ်းလူမ်ႉတၢႆၸွမ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇႁၼ်ယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈပေႃးႁဝ်းမႃးတူၺ်း ၸိုင်ႈမိူင်းသၵွတ်းလႅၼ်ႊၻ် (Scotland) ဢၼ်ယူႇတႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပီ 1603 မႃးထိုင် ပီ 2014 လႆႈၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ယင်ႇၵၢင်ၸႂ် တေဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵၼ်းၶေႃၼႄႇ တေသိုပ်ႇယူႇၸွမ်း ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵႂႃႇၼႆၼၼ်ႉ မိူင်းသၵွတ်းလႅၼ်ႊၻ် ႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 55 % ပုၼ်ႈ ဢွၵ်ႇသဵင်တေယူႇၸွမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၵႂႃႇ ၼႆလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်လီပႅၵ်ႇၸႂ်ယူႇ ၵွပ်ႈသင်ၵူၼ်းမိူင်းသၵွတ်းၶဝ်ဢမ်ႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၼႆၼၼ်ႉ ၼႆႉၵေႃႈ လီပဵၼ်ၵၢၼ်ၶႆႈၸႂ်ဝူၼ်ႉထတ်းၸွမ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉ တင်းဢၼ်တႆးႁဝ်းၵမ်ႈၼမ်ၶႂ်ႈလႆႈၵွၼ်းၶေႃၼၼ်ႉယူႇ။

လိုၼ်းသုတ်း ဢၼ်မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႊ လႆႈဝွၵ်ႇၸိူၼ်းၸွမ်သိုၵ်းယွတ်ႈသိုၵ်းလႄႈၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်လၢႆၸုမ်း ၵႂႃႇဢုပ်ႇ ၵုမ်ၵၼ် တီႈၼေႇပီႇတေႃႇၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇၵူၼ်းမိူင်း တေဢမ်ႇမီးၸၢၵ်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်း မႃးတူၵ်းသႂ်ႇႁေႃသႂ်ႇႁိူၼ်းလႄႈ လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီႈ လႆႈဝၢတ်ႇၸဵပ်းလူမ်ႉတၢႆ မိူၼ်လႆႈႁၼ်ၼႂ်းမိူင်းယူႊၶရဵၼ်ႊ။ သူၼ်ႇၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈပီႈဢၢႆႈလူင်ၶဝ် ရသ်းသျိူဝ်ႊမီးပၼ်ႁႃ တိုၵ်ႉပဵၼ်သိုၵ်းၸွမ်းယူႊၶရဵၼ်ႊၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတေၸႂ်ယႂ်ႇ မႃးႁူမ်ႇၵုမ်းပၼ် ၾၢႆႇၼိုင်ႈပီႈဢၢႆႈဢၼ်ယူႇၸမ်ၵေႃႈတိုၵ်ႉၵႂင်ၸႂ် ပဵၼ်ၽွင်းငႃငိုတ်းငႃငိုတ်းၵၼ် တင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ဝူင်ႈၵၢင် ပၼ်ႁႃထႆႇဝၼ် လႄႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ယႂ်ႇ။ ပဵၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းတေလႆႈၸႂ်ႉၼမ်ႉၵတ်ႉဢွၵ်းၺၢၼ်ႇ သဵတ်ႈၵႃႈ သဵတ်ႈႁူဝ် တေႃႇလွင်း လီတိူဝ်းလႆႈလႄႈဝၵ်ႉတၢဝ်းဢဝ်ၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီၽွင်းၼမ်ႉၶုၼ်ႇၸိူင်ႉၼင်ႇၼႆ။

တၢင်ႇၵေႃႉတၢင်ႇၾၢႆႇ တေၶႂ်ႈဝူၼ်ႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းႁၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇ ၼမ်ႉၵတ်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဢၼ်ယင်ႇလိုၵ်ႉထိုင် လႆႈ။ တၢင်းႁၼ်ပိူင်ႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူင်ႈမၢႆၵၢၼ်တႅၵ်ႇယႅၵ်ႈ ယိင်ႈမေႃတႅၵ်ႈယင်ႇထတ်းထွင် ဢွၼ်ၼမ်းပွင်လႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်း ၽႂ်မီးၼႅဝ်းတၢင်းဢၼ်လီလိူဝ်ၵေႃႈဢွၼ်ၼမ်း လီလိူဝ်ၵူၼ်းတႃဝွတ်ႇလုပ်ႈၵမ်းၸၢင်ႉ။