ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇႁူမ်ႈမၢၼ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆးလၢႆႁူဝ်မိူင်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ႁူမ်ႈဝႃႈမီးၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်း ပိုၼ်ႉတီႈတွၼ်ႈၼႃႈလိၼ်ၽႂ်မၼ်း မီးလွင်ႈၵႅတ်ႇၶႄလႅၼ်လိၼ်ၽႂ်မၼ်း ပူၵ်းပွင်ၽႂ်မၼ်း လီၸႃႉ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တူၵ်းတႅမ်ႇ မၢၵ်ႈမီးၸိူင်ႉႁိုဝ် ၽူလ်လႆႈမၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၽႃးသီ(ၶွၼ်ႇ) ဢၼ်ဢဝ်မႃးပူၵ်းပွင်သၢင်ႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ လႄႈမိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်းၵေႃႈၶတ်းၸႂ်သၢင်ႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းယူႇၽွင်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်း။
ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလူင်ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးၼႃႈႁိူၼ်း ၶွင်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၵမ်ႈၼမ်။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵၢၼ်ၸၢင်ႈ(မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း) ၵၢၼ်ၵႃႉၵၢၼ်ၶၢႆ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ပဵၼ်ၽူလ်ၽွလ်းလႆႈ ဢၼ်သၢင်ႈပၼ်ၼႃႈႁိူၼ်းလႆႈမီးယူႇမီးၵိၼ်လႄႈမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်သူၼ်ႇတူဝ် ဢိၵ်ႇတင်းၵမ်ႉၸွႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယွၼ်ႉမၼ်းယူႇ။ ၵွႆးၵႃႈ လႆႈၶၢတ်ႇလုတ်ႈႁၢမ်းၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃယႂ်ႇလူင်တႄႉတႄႉ လူၺ်ႈလွင်ႈၼႆႉ လၢႆၾၢႆႇၵေႃႈ ထတ်းသၢင်ဝႃႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ဢမ်ႇလႆႈသၢင်ႈႁူင်းႁဵၼ်းပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈၵူဝ်ၵူၼ်းမိူင်း ႁူႉလိၵ်ႈမေႃလၢႆးယဝ်ႉပေႉပုၼ်ႈၶဝ် ဝႃႈၼႆၵေႃႈမီး၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ဢမ်ႇၶိုတ်းၸၼ်ႉ ဢမ်ႇတၵ်ႉၼၢႆ ႁူႉတၼ်း ဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ လႄႈ ဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈႁူင်းႁဵၼ်းပၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ဝႃႈၼႆၵေႃႈမီး။
ၵေႃႈယင်းလီ သူၼ်ႇၼိုင်ႈၸိူဝ်းမီးသဵၼ်ႈမီးသၢႆ မီးထႃႇၼ မီးငိုၼ်း မီးၼႃႈမီးတႃၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း တၢင်းၼႃႈႁိူၼ်း တႃယေးၵေႃႈ ပွင်ပဵၼ်လႆႈလႄႈသူင်ႇလုၵ်ႈလၢၼ်ၶဝ်ႈႁဵၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈလႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်းထိုင်မိူင်းၼွၵ်ႈ မိူင်းၼႃး ၸိူင်ႉၼင်ႇလုၵ်ႈလၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လႄႈတိုၼ်ႇတူဝ်တိုၼ်ႇၸႂ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်း ၽွင်းတႄႇ ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီးမႃး။
ဝၢႆးလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းသိပ်းပီ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး လိူဝ်သေမီးပလိၵ်ႈ လႄႈ ႁူမ်ႇလူမ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ဢမ်ႇမီးတပ်ႉသိုၵ်း ဢမ်ႇမီးႁႅင်းသိုၵ်း။ ၾၢႆႇမၢၼ်ႈမီးတင်းႁႅင်းသိုၵ်း မီးတင်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း ၵၢၼ်တိုၵ်း ယင်းလႆႈၵႂႃႇၾိုၵ်းၵၢၼ်သိုၵ်းတီႈၵျပၼ်ႊမႃးထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ်ၸင်ႇတူၵ်းပဵၼ်ယိူဝ်ႇၽႅၼ်မၢၼ်ႈ မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေၸဝ်ႈၾႃႉပွႆႇၾႃႈပူတ်းဝၢင်းမွပ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 29 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 1959 ယဝ်ႉ ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းတႆးယိင်ႈၶႅၼ်းၶၢတ်ႇမီးငဝ်ႈငုၼ်းသုၼ်ၵၢင် ထုၵ်ႇမၢၼ်ႈၸၵ်ႉၸုင် ၶုတ်းႁွင်ႈ ႁႂ်ႈလႆလွင်ႈၵႂႃႇ ၸွမ်းဝွင်ႇၵႅပ်ႈႁွင်ႈၼၼ်ႉၵွႆး။ မိူဝ်ႈထိုင် 1962 လိူၼ်မၢတ်ၶျ်ႉ 2 ဝၼ်း ၼေႇဝိၼ်းၵေႃႈ ယိုတ်းဢမ်း ၼၢၸ်ႈဢဝ်ငၢႆႈငၢႆႈ လီလီ။
ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈပၼ်ႇပုတ်ႈၵၼ်ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းမိူင်းမႃးဢမ်ႇၶၢတ်ႇ။ မိူဝ်ႈႁူႉဝႃႈ တႆးမီးၵူၼ်းၼမ် မီးတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်ၵေႃႈ ၸွႆႈႁႅင်းၵမ်ႉပၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး (ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ်ပီတုၸိတ်ႉ) ပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းယိပ်း ၵွင်ႈၵၢင်ႇ ယူၵ်ႉဢဝ်မႃးၶီႇႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈပိူဝ်ႈပဵၼ်ႁူဝ်ႉၵႅတ်ႇႁႄႉၸုမ်းသိုၵ်းလၢႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉၶွင်တႆး၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်မႃးၶီႇႁူဝ်ၵမ်ယွႆးၵူၼ်းမိူင်းတႆးၸွမ်းဝၢၼ်ႈၸွမ်းၶူင်ႇလႄႈဢဝ်ဝႆႉပဵၼ်ႁူပဵၼ်တႃ ပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်းပၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈ။
ထႅင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်း ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းလၢႆၸုမ်းလႆႈမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈ မီးသူၼ်ႇၽွင်းငမ်း ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၼႆသေၸၵ်းထႅၵ်ႇၸႅၵ်ႇၽႄၼႃႈလိၼ်ပၼ်ၵၼ်ယွႆႈယႅမ်းၵႂႃႇသဵင်ႈ။
မိူၼ်ပၢၼ်မိူဝ်ႈဝၢႆးသိုၵ်းလူၵ်ႈၵမ်း 2 ယဝ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႈ တတ်းမၵ်းၶႅၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်မိူင်းတႆး မိူင်းၶႄႇ မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းတႆး။
1890 ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢႃႊၶျႃႊလႄႈ သၵွတ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်သေတင်ႈတူဝ်တႅၼ်းတူၵ်းလူင်းၵၼ်လွင်ႈလႅၼ်လိၼ် မိူင်းပၼ်ႇလႄႈၵဵင်းမႆႇ။
1892 ဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈၶႄႇတူၵ်းလူင်းၵၼ် လွင်ႈလႅၼ်လိၼ်ၵဵင်းႁုင်ႈပႃးၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ။
1894 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် ဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈထႆးမၵ်းမၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၵဵင်းတုင်လႄႈမိူင်းထႆး ဢဝ်ၼမ်ႉႁူၵ်ႈႁဵတ်း လႅၼ် ၵဵင်းသႅၼ် ပႃးၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းထႆး။
1894 လိူၼ်ဢွၵ်ႉထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊရ် ဝၼ်းတီႈ 17 ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းထႆး ၸုလႃႊလူင်ႊၵွၼ်ႊလႄႈၸွမ်ၽွင်းမိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈၶေႃႈမၵ်းမၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်မိူင်းတႆးလႄႈမိူင်းထႆး တီႈမိူင်းၵွၵ်ႇ။
1895 – 96 ဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈၾရင်ႇသဵတ်ႈမၵ်းမၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်မိူင်းတႆးလႄႈမိူင်းလၢဝ်း ဢဝ်ၼမ်ႉၶွင်ႁဵတ်းလႅၼ်။
ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်လၵ်းပိူင်လၢႆးၽွင်းငမ်းၽူႈမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈၶဝ်ႁဵတ်းလၢႆလၢႆ ဢဝ်တူဝ်လဵၵ်ႉၵိၼ်တူဝ်ယႂ်ႇ ဢဝ်ၼမ်ႉ ၸၢႆးၶႃး ယွတ်ႇသႂ်ႇမၢၵ်ႇႁိၼ် ၵွႆႈၵွႆႈတွင်ႈၸိုမ်းၵိၼ်ပဵၼ်ႁွႆး တႅၵ်ႇငၢၵ်ႈၵႂႃႇလွႆးလွႆးႁင်းမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပၢၼ်ၼၼ်ႉပဵၼ်ၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇၼႃႈလိၼ်မိူင်းတႆးလႄႈမိူင်းယူႇတိတ်းၸပ်းၵၼ်။ ၵမ်းၼႆႉသမ်ႉပဵၼ်ၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇၼႃႈလိၼ် ၼႂ်းမိူင်းတႆးပၼ်ၵၼ် ၸႅၵ်ႇပိုၼ်ႉတီႈၼႃႈလိၼ် ၸႅၵ်ႇၼႃးၸႅၵ်ႇသူၼ် ၸႅၵ်ႇဝၢၼ်ႈၸႅၵ်ႇဢိူင်ႇ ၸႅၵ်ႇဝဵင်းၸႅၵ်ႇမိူင်း ၸႅၵ်ႇပွတ်းၸႅၵ်ႇတွၼ်ႈ ၸႅၵ်ႇၾၢႆႇၸႅၵ်ႇပုၼ်ႈ ပၼ်ၵၼ် တင်းတင်းတီႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းဢၼ်ယၢမ်ႈယူႇႁူမ်ႈၸွမ်းၵၼ်မႃး ၸဵမ်ၵွၼ်ႇမိုၼ်ႉသိုၼ်းႁိုင်။
