ၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ်ႈမိူင်းတႆး

(ၶူၼ်ႉတႅမ်ႈၶိုၼ်းပိုၼ်းဝၼ်းမိုၼ်ႉသိုၼ်း)

ဝၢႆးၶႄႇလႅင်ယိုတ်းလႆႈဝဵင်းလူင် ပိူၺ်ႊၵျိင်ႊသေပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပူၵ်းပွင်ယိပ်းၵမ်မိူင်းၶႄႇတင်းပိုၵ်း မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ် ဢွၵ်ႉထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊ  1949 ၶႄႇၽိူၵ်ႇ သူႈဢမ်ႇလႆႈ ၵႃႈလႆႈငိူင်ႉထွႆႇဢွၵ်ႇပွတ်းတၢင်းၸၢၼ်း ၶၢမ်ႈပၢင်လၢႆႇပၢႆႈၵႂႃႇ တီႈၵုၼ် ထႆဝၼ်း။ တပ်ႉမၢႆ 8 တပ်ႉမၢႆ 25 တပ်ႉမၢႆ 93 ၶွင်ၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၸိူဝ်းယူႇၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းသမ်ႉ လႆလူၼ်ႉပူၼ်ႉၶဝ်ႈမႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး။

ၽွင်းၾၢႆႇလႅင်တင်းၾၢႆႇၽိူၵ်ႇ သွင်ၶႄႇ တေႃႇသူႈၵၼ်  ၽွင်း 1949 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈယေႉလူႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းဝၼ်း ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်း တပ်ႉသိုၵ်းတႆးတႂ်ႈၶူင်း ယူႇၾၢႆႇၶႄႇၽိူၵ်ႇၼၼ်ႉ လူင်းမႃးၸူးၸဝ်ႈႁူမ်ႇၾႃႉ ၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီသေ ယွၼ်းႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇလတ်းၽၢၼ်ႇမိူင်းတႆး တေပူၼ်ႉၶဝ်ႈၵႂႃႇမိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်း တႃႇသိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း မိူဝ်းၵႂႃႇ ထႆဝၼ်းၼႆလႄႈလႆႈၸႂ်ႁဵတ်းၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၵၼ်တီႈပၢင်သဝ်း 105 လၵ်းႁိမ်း မိူင်းယု ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸႄႈမႃး။

ဝၢႆးသေ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇလႄႈသိုၵ်းတႆးတႂ်ႈၶူင်းၸုမ်းၵၢၼ်ႉသိုၵ်းၶႄႇလႅင်ယဝ်ႉ ယွၼ်းလတ်းၽၢၼ်ႇၶဝ်ႈမိူင်းတႆး ပိူဝ်ႈတႃႇ တေၵႂႃႇထႆဝၼ်းၼႆသေတႃႉ မိူဝ်ႈၶဝ်ႈမႃးထိုင်ၼႂ်းမိူင်းတႆးယဝ်ႉ သမ်ႉမႃးယူႇထင်ၵိၼ်သဝ်း မၢပ်ႇမႂ်ၶီႇၼဵၵ်း တဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးလႄႈၸဝ်ႈႁူမ်ႈၾႃႉၸင်ႇၸီႉသင်ႇလိုပ်ႈတိုၵ်းတေႃးၶႄႇၽိူၵ်ႇတင်း သိုၵ်း တႆးတႂ်ႈၶူင်းၶိုၼ်းလႄႈတိလႆႈပႃးတူဝ်လိပ်းၼႂ်းၸိူဝ်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇလႄႈတႆးတႂ်ႈၶူင်းၵမ်ႈၽွင်ႈ။ ၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်းတႆးတႂ်ႈ ၶူင်းဢၼ်ထုၵ်ႇတိၺွပ်းလႆႈသေသူင်ႇၵႂႃႇဝၢၼ်ႈမေႃႈၼၼ်ႉပႃးတင်း ၸေႃးယၼ်ႇတ ႁိုဝ် (ဝၢႆးၼႆႉ လႆႈႁပ်ႉဢၼုၺၢတ်ႈ တႅင်ႇတင်ႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈ ၸဝ်ႈၼွႆႉ မင်းၵွၼ်း သေဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်) ၼၼ်ႉ ၵေႃႉၼိုင်ႈ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈၵေႃႈလပ်းႁူလပ်းတႃလွမ်ပွႆႇပၼ်သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး။

ၸုမ်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၶဝ်ႈမႃး 200 ၵေႃႉမႃးပၵ်းတပ်ႉတီႈ မိူင်းယၢင်း မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း မိူဝ်ႈ1950 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊ ၼိဝ်ႊရီႊ ၼႂ်းလိူၼ်မၢၶျ်ႉထႅင်ႈ သိုၵ်း 1500 ၵေႃႉ ၵူၼ်းႁိူၼ်းမွၵ်ႈ 500 ၵေႃႉၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ႈမႃးပၵ်းသဝ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ယိုတ်းဢဝ်ဝဵင်းဢွၼ်ႇဝဵင်းဢိတ်းတႂ်ႈၵုမ်းငမ်းၶွင် ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်ၾၢႆႇၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵဵင်းတုင် ဝဵင်းဢၼ်တိတ်းၸပ်းၾင်ႇၼမ်ႉၶွင် ၸိူင်ႉၼင်ႇပႃႇလႅဝ်း ၵဵင်းလၢပ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽူႈၼမ်းၸုမ်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၸိူဝ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၶဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉ  ၸွမ်သိုၵ်းလီႇမီ တပ်ႉမၢႆ 8 ၊ ၸွမ်သိုၵ်းလူးၵူဝ်းၶျွၼ်း တပ်ႉမၢႆ 25 ၊ ၸွမ်ႁၢၼ်မႃႈသႅဝ်းယီး လႄႈ ၸွမ်ႁၢၼ်လူးၶျိၼ်းသုင်း တပ်ႉငဝ်ႈသိုၵ်း မၢႆ 93 ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဝၢႆးသေသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇမႄႇၽႄႈၶဝ်ႈယူႇထိုင်မိူင်းသၢတ်ႇယဝ်ႉ ၼႂ်းၵၢင်ပီ 1951 ႁႅင်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၼမ်ၶိုၼ်ႈထိုင် 4000 ၵေႃႉ သိုပ်ႇၽႄႈၵႂႃႇၼႂ်းပွတ်းမိူင်းလိူၼ်း မိူင်းဝ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ သေ ပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်းသိုၵ်း တီႈ မိူင်းမႂ်ႇ တီႈၼိုင်ႈ ၼႂ်းမိူင်းယၢင်း တီႈၼိုင်ႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ လုၵ်ႉတီႈငဝ်ႈငုၼ်းမိူင်းမႂ်ႇၶၢမ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇတိုၵ်းမိူင်းတိင် ၵိုင်မႃႉ။ ၾၢႆႇၼိုင်ၵေႃႈ လုၵ်ႉတီႈတပ်ႉငဝ်ႈငုၼ်းမိူင်းယၢင်း ၶဝ်ႈတိုၵ်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး။ ၵွႆးၵႃႈလႆႈၵၢၼ်ႉၶႄႇလႅင်သေ ထွႆပွၵ်ႈ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇပၵ်းသဝ်းယူႇပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၶူင်း။

ၼႂ်းလိူၼ်ၾႅပ်ႉပိဝ်ႊရီႊ 1951 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈႁၢင်ႈသိုၵ်းလေႃႇတိုၵ်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၸိူဝ်းၶဝ်ႈမႃးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းသႅၼ်ဝီ ႁွင်ႇ လႄႈ မိူင်းဝ ပွတ်းႁွင်ႇၼၼ်ႉ တၢမ်တူဝ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်လီႇမီႇ လႆႈဢွၼ်ဢဝ်တပ်ႉၶႄႇၽိူၵ်ႇဢၼ်ပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်း ယူႇတီႈမိူင်းမႂ်ႇထွႆႁူၼ်ထွၼ်ပၢႆႈလူင်းၵႂႃႇပွတ်းၸၢၼ်းသေ ထႅင်ႈ 700 ၵေႃႉ လႆႈပူၼ်ႉၶၢမ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းထႆး။

ၸွမ်သိုၵ်းလူးၵူဝ်းၶျွၼ်း  ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းပုတ်ႈတႅၼ်း ၸွမ်သိုၵ်းလူင်လီႇမီ ၵုမ်းၵမ်ၵႂႃႇပၵ်းတပ်ႉငဝ်ႈငုၼ်း ယူႇတီႈ မိူင်းသၢတ်ႇတင်ႈတႄႇပီ 1951- 1952 ။ ၵဵဝ်ႇၵပ်းၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆၶူဝ်းၸႂ်ႉသွႆသိုၵ်းလႄႈဢဵၼ်ႁႅင်းငိုၼ်းတွင်းၵူႈသမ်ႇ တင်းလၢႆ လုၵ်ႉတီႈထႆဝၼ်းသူင်ႇၸွႆႈမႃးပၼ်။ လိူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈသိုပ်ႇပိုတ်ႇပၢင်သဝ်းငဝ်ႈငုၼ်းသိုၵ်းတီႈပၢင်ယၢင်း၊ မိူင်းပူးဢွၼ်ႇ တေႃႇပေႃးၶၢမ်ႈၶူင်းႁွတ်ႈထိုင်မိူင်းပၼ်ႇ မိူင်းသူႈ မိူင်းၼွင် သႅၼ်ဝီ မူႇၸႄႈ ၼမ်ႉၶမ်း ၶၢမ်ႈၶဝ်ႈၸူး ထိုင်ဝၢၼ်ႈမေႃႈၸိူဝ်းၼႆႉ။

လူၺ်ႈႁဵတ်ႇလွင်ႈၼႆႈသေ သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၼႃႈတိူဝ်ႈတႃႇၸွႆႈတိုၵ်းလိုပ်ႈၶႄႇၽိူၵ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းတႆးၼႆသေ ၸင်ႇဢဝ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶိုၼ်ႈမႃးမိူင်းတႆးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပီ 1952 ၼၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈပၵ်းတပ်ႉၼႂ်းမိူင်းတႆးၶႂ်ႈၸွတ်ႇၵူႈတီႈယဝ်ႉ လိူဝ်သေယႃႉလူႉလႅဝ်ပိူင်ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးဢၼ်မီးဝႆႉယူႇၵဝ်ႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ ယင်းပၢႆမၵ်းတမ်းဝၢင်းပိူင် ၽွင်းငမ်း လူၺ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈသိုၵ်းၶွင်ၶဝ်ထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။

လၢႆပိုၼ်ႉတီႈ တီႈဢမ်ႇမီးၶႄႇၽိူၵ်ႇယူႇသေဢိတ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယွင်ႁူၺ်ႈ ၵၢတ်ႇလေႃႉ တူၼ်ႈတီး မိူင်းၼွင် လၢႆးၶႃႈ မိူင်းၵိုင် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မၵ်းမၢႆပဵၼ်ၼႃႈတီႈသိုၵ်းၽွင်းငမ်းသေ ဢဝ်ဢမ်းၼၢၸ်ႈသိုၵ်းပေႉၵိၼ်ၼိူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းမႃး တိၵ်းတိၵ်း။ ဝၢင်းသၢႆလပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၸွပ်ႇႁႃတိၺွပ်း ၽူႈၼမ်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်တူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇၵူႈတီႈၵူႈလႅၼ် တင်းၼမ်တင်းလၢႆ။

ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈယိင်ႈၶႅၼ်းဢိမ်ႇဢိူဝ်ႇဝိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈပႅင်းၸင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႈၼိူဝ်ႉၶဝ်ႈလုပ်ႇယႂ်ႇလူင်ၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်း ထိုင် မႃး 1955  လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈလႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇထွၼ်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းသိုၵ်းၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ထွၼ်ၸိုဝ်ႈမၼ်းလၢႆလၢႆၵွႆး တၢင်းႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈ လၢႆးႁဵတ်းၶဝ်ယင်းမိူၼ်ၵဝ်ႇၵူႈလွင်ႈၵူႈပိူင်။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဢမ်ႇယွမ်းႁုပ်ႈဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ် မိူဝ်းၶိုၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈထုၵ်ႇတူတ်ႈတၢင်းႁဵတ်းႁၢႆႉပေႉၵိၼ်လူလၢႆလူၺ်ႈၼမ်ႉမိုဝ်း တပ်ႉသိုၵ်း ၶႄႇၽိူၵ်ႇ တင်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်မႃးႁိုင်ယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။

ဝၢႆးၼႆႉတပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇၵေႃႈ ပၢႆႈလႆၶဝ်ႈပၵ်းထင်ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးတေႃႇထိုင် 05/04/1961 ၶႄႇထႆဝၼ်း ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ဝႃႈ တပ်ႉသိုၵ်းၵေႃမိၼ်တင် KMT (ၶႄႇၽိူၵ်ႇ) ထွၼ်တပ်ႉဢွၵ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးမူတ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး 11/04/1961 ဢမေႊရိၵႃႊ တင်း ထႆဝၼ်း ႁူမ်ႈၵၼ်ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ သိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇမွၵ်ႈ 6,000 ၸိူဝ်းၶၢင်ႉယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵပ်းၵၢႆႇၵဵဝ်ႇၶွင်ႈသင်ၵၼ်တင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵႃႊ။