ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ၸႃႇရိင်ႇတ မႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ မႁႃၼႃယၵ ဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇပိတၵၢတ်ႈ ဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇ ႁၢၵ်ႈၶမ်းၵႂႃႇ လူၺ်ႈတၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်းထဝ်ႈ ၽွင်းဢႃယု 100 ပီလႄႈ ဝႃႇသႃ 80 ဝႃႇ။
မိူဝ်ႈဝႃး ဝၼ်းတီႈ 2/12/2021 ယၢမ်းႁူဝ်ၶမ်ႈ 5:45 မူင်း ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ၸႃႇရိင်ႇတ မႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ မႁႃၼႃယၵ ဢႃယု 100 ပီ ဝႃႇသႃ 80 ဝႃႇ ၽူႈၵွၼ်းဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇပိတၵၢတ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈမိူင်းသၢတ်ႇ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်း ဢွၵ်ႇၶူင်း လႆႈၶဝ်ႈ သူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်းၵႂႃႇ လူၺ်ႈတၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်းထဝ်ႈ တီႈဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ ပိတၵၢတ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈၶူး Dr. ၼေႃႇၶိူဝ်း ပၺ်ၺႃၼၼ်တ ဢၼ်ႁဵၼ်းယဝ်ႉ ၸၼ်ႉ Ph.D တီႈၸၼ်ႉၸွမ် ပေရတေၼိယ ဝဵင်းၵၼ်ႇတီႇ မိူင်းသီႇရိလင်းၵႃ လၢတ်ႈ တီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “သြႃႇၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ ။ မေႃ ယႃ တီႈမိူင်းတူၼ်ၼႆႉ ႁပ်ႉႁွင်းလၢတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတိတ်းၸပ်းတၢင်းပဵၼ်။ ပေႃးဝႃႈ ပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉတႄႉၼႆ ယူႇတီႈၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းၶဝ် တေ ပူၼ်ႉၶၢပ်ႈတူဝ်ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ပိူၼ်ႈတေဢမ်ႇပၼ် ဢဝ်မႃးလုမ်းလႃးဝႆႉတီႈၵျွင်းၸိူင်ႉၼႆ။ ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ တိုၵ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ယူႇ လွင်ႈတေဝႆႉ လုမ်းလႃး ၶၢပ်ႈတူဝ်သြႃႇၸဝ်ႈ ႁဝ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်။ တေဝႆႉၶၢဝ်းပွတ်းႁိုဝ် ၶၢဝ်းယၢဝ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ယၢမ်းလဵဝ် ၶၢပ်ႈတူဝ် ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ၸႃႇရိင်ႇတ မႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ မႁႃၼႃယၵၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ ပိတၵၢတ်ႈ မိူင်းတူၼ်ဝႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ပိုၼ်းၵႅပ်ႈၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ၸႃႇရိင်ႇတ (မႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ) ၼႆႉ ၵိူတ်ႇမိူဝ်ႈ ပီၵေႃးၸႃႇ 1290 ၼီႈ တီႈပွၵ်ႉတေႃႇသေႃႉ ဝဵင်းမိူင်း တူၼ်။ ၸိုဝ်ႈပေႃႈ လုင်းၵေႇၸၼ်ႇတႃႇ မႄႈပႃႈၼၢင်းဢွင်ႇ မီးပီႈၼွင်ႉႁူမ်ႈတွင်ႉၵၼ် သီႇပေႃႉ။ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ပဵၼ်ၵေႃႉထူၼ်ႈသၢမ်။
ထိုင်မႃး ဢႃယု 5 ၶူပ်ႇ ၶိုၼ်ႈႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ထိုင်ၸၼ်ႉသီႇ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ သိုပ်ႇႁဵတ်းၵပ်ႉပီႇ ယူႇၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈ ႁဵၼ်းႁူႉ လိၵ်ႈတႆး၊ လိၵ်ႈ ပႃႇ လိ၊ ပၢႆးၼပ်ႉ ငဝ်ႈၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉႁူႉ တင်းမေႃလေႃးၵုတ်ႉတရႃႇမႃးသေ ထိုင်မႃးဢႃယု 10 ၶူပ်ႇ ၸင်ႇၶိုၼ်ႈၼုင်ႈၽႃႈလိူင်သၢင်ႇၵၢၼ်း တီႈဝတ်ႉသၢဝ်း ပႅတ်ႇ ဝၢၼ်ႈၼႃး ဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး ဢႃယု 20 ပီ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၸၢင်း မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 1310 လိူၼ်ႁူၵ်းမႂ်ႇ 5 ဝၼ်းၽတ်း တီႈၼႂ်းသိမ်ႇၼမ်ႉ ႁိမ်းၵျွင်းမူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်း တူၼ်။ ဝၢႆးသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၢင်းယဝ်ႉ ၶိုၼ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇ ၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းထႅင်ႈ တၢင်းတႃႈၵုင်ႇ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပီၵေႃးၸႃႇ 1315 ၼီႈၶိုၼ်းပွၵ်ႈ မႃးႁဵတ်းၸဝ်ႈၵွၼ်းဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ တေႃႇထိုင်ပေႃး ၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်း။
မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 12/8/1994 ၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် ဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းၸဝ်ႈတႃႇၼလူင် ႁူမ်ႈလူၺ်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်း တင်းၸွမ်သိုၵ်းလူင် ၵျေႃႇ ဝိၼ်းလႄႈ လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄး ၸုမ်းတေႇတင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼိမ်သဝ်း ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ၸင်ႇလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈလူႇတၢၼ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈ (ႁေႃထမ်း) ပိတၵၢတ်ႈသွင်ၸၼ် လင်ၼိုင်ႈ။
ထိုင်မႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 6/7/1995 ၸင်ႇပိုတ်ႇၽုၺ်ႇ တိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈမႃး ၼႂ်းပီဢွၼ်တၢင်းသုတ်း မီးၸဝ်ႈၶူးဢႃႇလေႃးၵ လၢင်းၶိူဝ်းလႄႈ ၸဝ်ႈ ၶူးပၼ်ႇတဝံသ မိူင်းပၼ်ႇ ႁဵတ်းၸဝ်ႈပူင်သွၼ်လိၵ်ႈပၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်း သင်ႇၶၸဝ်ႈမႃး။
ထိုင်မႃး ပီၵေႃးၸႃႉ 1358 လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လႆႈမွပ်ႈဢၢပ်ႈၸုမ်ႈ ၾၢႆႇယုၵ်ႉယွင်ႈၵၢၼ်သႃႇသၼႃႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း မႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ ၽတ်တၼ်တၸႃႇရိၼ်ႇတ ဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ ဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၼႆယဝ်ႉ။
ပီၵေႃးၸႃႇ 1359 ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးယွင်ႈၵုင်ႇၸဝ်ႈတူၼ်ၶူးလူင် တီႈလႆႈႁပ်ႉၸုမ်ႈမႁႃသတ်ထမ်မ ၸေႃတိၵထၸ။ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 2011 ၸင်ႇဢဝ် ဝိႁၢၼ်ဝတ်ႉဝႃး တေႇတီႇၵွင်းမူး ဢၼ်သြႃႇၸဝ်ႈ ပိူင်ႇထႃႈ တူၺ်းထိုင်ယူႇၼႆႉ ဢဝ်လူႇတၢၼ်းမွပ်ႈပၼ် ငဝ်ႈငုၼ်းမုၵ်ႉၸုမ်းလူင်သင်ႇၶႃႇၸိုင်ႈတႆး ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ၸဝ်ႈသြႃႇတွၵ်ႊတိူဝ်ႊ ပၺ်ႇၺႃႇၼၼ်ႇတ ဝတ်ႉထၢတ်ႈတေႃႇလွႆလႅမ် တၢင်တူဝ်သင်ႇၶၸိုင်ႈတႆးသေ ႁပ်ႉဢဝ်ၵႂႃႇ ၶေႃႈမုလ်းပိုၼ်း ၵႅပ်ႈၼႆႉ လႆႈပိုင်ႈဢဝ်မႃးတီႈပပ်ႉပီၵွၼ်းငိုၼ်း ဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ၸဝ်ႈပၼ်ႇတဝမ်ႇသ ၵျွၵ်းတူၵ် မိူင်းၵျွတ်ႈ တႅမ်ႈဝႆႉ။
