ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်သၢၼ်ၶတ်း ၵၢၼ်သၢင်ႈၾၢႆတႃႈလူင်ၼမ်ႉတူႈ

ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈတႃႈလူင် ၸႄႈဝဵင်းသီႇပေႃႉ ဢဵၼ်ႁႅင်း 650 ၵေႃႉ ဢွၼ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်း ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ် ၸုမ်းသၽႃဝမၢၼ်ႈ တေႁူပ်ႉထူပ်းၵူၼ်းမိူင်းသေ ၶိုင်သၢင်ႈၾၢႆၼိူဝ်မႄႈၼမ်ႉတူႈ ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈၼမ်ႉ လုပ်ႇထူမ်ႈ ဝၢၼ်ႈတႃႈလူင်။

ဝၼ်းတီႈ 08/03/2018 ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ် 9 မူင်း ၸုမ်းသၽႃဝမၢၼ်ႈ Myanmar Environment Institute (MEI) ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်းၵူၼ်းမိူင်း တီႈလုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းသီႇပေႃႉ ၸႄႈတွၼ်ႈ ၵျွၵ်ႉမႄး ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။

ၸၢႆးထမ်းဢၢႆး ၽူႈပွင်ၵၢၼ် ၵေႃႁူမ်ႈသၢင်ႈၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃး ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး လၢတ်ႈတီႈၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ “ ၶဝ်မွၵ်ႇမႃး တီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈတႃႈလူင်ႁဝ်း တႃႇ 20 ၵေႃႉ တင်း ၽူႈတႅၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈႁဝ်းၶဝ် ဢမ်ႇ ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈ။ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၶဝ်မွၵ်ႇမႃး တေၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်းၵူၼ်းမိူင်း တီႈဝိႁၢရ်လူင်ၵၢင်ႉမေႃႇ (ၵျွင်းမေႃႇၵိူဝ်) သီႇပေႃႉ ဝႃႈၼႆ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈဝႃးသမ်ႉ ၸုမ်းၶဝ် ၶိုၼ်းပွင်ႇမႃးဝႃႈ ၶဝ်တေၶၢႆႉၵႂႃႇႁဵတ်းတီႈလုမ်း ၾၢႆႇၽွင်းငမ်း ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ဝဵင်းသီႇပေႃႉ” ဝႃႈၼႆ။

သိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းၼႆႉ မၼ်းတေမႃးဢၢင်ႈႁူၺ်းၵူၼ်းမိူင်း မႃးသပ်းလႅင်းၼႄ ၵူၼ်းမိူင်းဝႃႈ ၾၢႆၼႆႉ ထုၵ်ႇ လီႁဵတ်း၊ တႃႇတေမႃးႁူၺ်းၵူၼ်းမိူင်း ႁႂ်ႈႁၼ်လီၸွမ်းၶဝ်ဢၼ်တေႁဵတ်းၾၢႆၼႆႉ။ လွင်ႈၼႆႉ ယူႇတီႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ တႃႈလူင် တင်း ၸဝ်ႈႁႆႈၸဝ်ႈၼႃး ႁူမ်ႈၵၼ်သေသၢၼ်ၶတ်းမႃးယူႇတႃႇသေႇ။ ၵမ်းၼႆႉ ၶဝ်မီးၽႅၼ်ၵၢၼ် ၸိူင်ႉႁိုဝ်သေ တေမႃးႁဵတ်းပၢင်သပ်းၸႅင်ႈၼႄ ၵူၼ်းမိူင်း၊ သင်ဝႃႈ ၶဝ်ၸတ်းႁဵတ်းတီႈဝတ်ႉဝိႁၢရ်မေႃႇၵိူဝ်ၸိုင် ႁဝ်းၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ဝူၼ်ႉဝႃႈ တေဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈ၊ တေႁတ်းလၢတ်ႈႁတ်းၸႃ၊ ႁတ်းထၢမ်ၶဝ် ထိုင်တီႈထိုင်တၢင်း မၼ်း” ဝႃႈၼႆ။

ၼၢင်းလၢဝ်ၶမ်း ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈတႃႈလူင်ၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ “ ႁဝ်းၶႃႈဢမ်ႇပွင်ႇၸႂ် ၵွပ်ႈသင်လူင် ပွင်ၸိုင်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ ဢမ်ႇဝႆႉၼၵ်းသဵင်ႁူဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း။ ႁဝ်းၶႃႈတုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈၶူင်းၵၢၼ် ဢၼ် ၼႆႉ ၵိုတ်းပႅတ်ႈမႃးလၢႆလၢႆပွၵ်ႈယဝ်ႉ။ ပေႃးသိုပ်ႇႁဵတ်းၶူင်းၵၢၼ်ၾၢႆၼႆႉယူႇၵေႃႈ မိူၼ်တင်းဢီး ႁဝ်းၶႃႈ ႁူပ်ႉသႂ်ႇၽေးႁုၵ်းႁၢႆႉလူင် ၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈထုၵ်ႇလႆႈ ထွမ်ႇသဵင် ႁဝ်းၶႃႈသေ ၵႅတ်ႇၶႄပၼ်မူႇဝၢၼ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေဢမ်ႇလႆႈလူႉၵွႆ။ ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ တိုၼ်းသၢၼ်ၶတ်းယဝ်ႉ ၵၢၼ်ႁဵတ်းၾၢႆၼႆႉ” ဝႃႈၼႆ။

ၶူင်းၵၢၼ်ၾၢႆၼႆႉဢမ်ႇမီးလွင်ႈပူင်ႇသႂ်ႇၸႅင်ႈလႅင်း တင်ႈတႄႇႁဵတ်းသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီ 2008။ မိူဝ်ႈ ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉၸွမ်း၊ မိူဝ်ႈလဵဝ်သမ်ႉဢွၼ်ၵၼ်ၵူဝ် ယွၼ်ႉၾၢႆၸၢင်ႈတႅၵ်ႇ ၵွပ်ႈဝႃႈၵၢၼ် ၵေႃႇသၢင်ႈမၼ်းဢမ်ႇၶႅမ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ပူၼ်ႉမႃးပႆႇႁိုင်ၼႆႉ လိၼ်ၵူၼ်ႇတီႈ ၾင်ႇၵၢၼ်သၢင်ႈၾၢႆၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆ။
ၶူင်းၵၢၼ်ၾၢႆယႄးယႂႃႇ တွၼ်ႈၼိူဝ်(ဢမ်ႇၼၼ်ၾၢႆတႃႈလူင်)ၼႆႉ ပဵၼ်ၶူင်းၵၢၼ်ဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်သၢင်ႈၾၢႆထုင်ႉ ၼၼ်ႉ မီးသိုၵ်းသိူဝ်လၢႆၸုမ်း တူင်ႉၼိုင်ဝႆႉ။ ၶူင်းၵၢၼ်ၾၢႆၼႆႉ ၶွမ်းပၼီႊၶႄႇ၊ ၵျပၢၼ်ႇ၊ သသိတ်ႊသိူဝ်ႊလႅၼ်ႊ လႄႈၵျိူဝ်ႊမၼီႊ ၶဝ်ႁူမ်ႈလူင်းတိုၼ်းဝႆႉ။

ပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်းၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ ၸုမ်း MEI ၶဝ်ၸတ်းႁဵတ်းတီႈ လုမ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇၽွင်းငမ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၸႄႈဝဵင်း သီႇပေႃႉ။ ပဵၵ်ႉသမ်ႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈသၢၼ်ၶတ်းမႃး ႁၢဝ်ႈႁႅင်းလၢႆပွၵ်ႈ လၢႆၽဝ်ႇ သေတႃႉ ၸုမ်း MEI ၼႆႉႁႃသူၼ်း တုမ်ပၼ်ႁႅင်းတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၾၢႆယႄးယႂႃႇတွၼ်ႈၼိူဝ်ယူႇ။ သင်ဝႃႈ ၾၢႆယႄးယႂႃႇတွၼ်ႈၼိူဝ်သၢင်ႈယဝ်ႉ တူဝ်ႈၸိုင် တေႁဵတ်းႁႂ်ႈၼမ်ႉလုပ်ႇ ထူမ်ႈပႅတ်ႈဝၢၼ်ႈတႃႈလူင် ၵူၼ်း 600 ၵေႃႉပၢႆ ၸၢင်ႈႁူပ်ႉတၢင်းယၢပ်ႇ။ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈတႄႉပဵၼ်မၢၵ်ႇဢူဝ်း၊ မၢၵ်ႇဝၢၼ် 637 ဢေႊၶိူဝ်ႊ၊ ပိုၼ်ႉတီႈႁႆႈၼႃး 140 ဢေႊၶိူဝ်ႊ လႄႈသူၼ် ႁႆႈတင်းၼမ် ပႃးၸဵမ် ဝတ်ႉဝႃး ၽႃသိူဝ်ႇ၊ ႁူင်း ႁဵၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ တေတူၵ်း ယူႇတႂ်ႈၼမ်ႉတင်းသဵင်ႈ။

ၾၢႆဢၼ်တေသၢင်ႈၼိူဝ်မႄႈၼမ်ႉတူႈ တေမီးလၢႆလၢႆဢၼ်- ၾၢႆယႄးယႂႃႇတွၼ်ႈၵၢင် ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ်၊ ၾၢႆယႄး ယႂႃႇတွၼ်ႈၼိူဝ် ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး၊ ၾၢႆလီလူႉ ၸႄႈဝဵင်းသီႇပေႃႉလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ တွၼ်ႈၵၢင် သမ်ႉ ၾၢႆယႄးယႂႃႇလႄႈ ၾၢႆတီးတုတ်ႉ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။