ဢူးၵျေႃႇမူဝ်းထုၼ်း ၽွင်းတၢင်လူင်မၢၼ်ႈ ၼမ်းလၢတ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၼႂ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉဝႃႈ ႁႂ်ႈၵူႈမိူင်းမိူင်း ႁႂ်ႈဢဝ်လိူင်ႈပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်လႆႈႁဵတ်းလွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်းၼႂ်းပတ်းပိုၼ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ လႄႈဢၼ်ၶဝ်လႆႈပူၼ်ႉပႅၼ်ႁဵတ်းလွင်ႈႁၢႆႉၸႃႉ တင်းမူတ်းဝႃႈၼႆ။
ပၢင်ၵုမ်လူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ UN ၵမ်းထူၼ်ႈ 76 သိုပ်ႇၸတ်းႁဵတ်းၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 6/10/2021 မိူဝ်ႈၼႆႉ တီႈဝဵင်းလူင် ၼိဝ်ႊယွၵ်ႉ ၸိုင်ႈမိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႇ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်ၼႂ်းႁူဝ်ၶေႃႈ ယုၵ်ႉမုၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်း ။
ဢူးၵျေႃႇမူဝ်းထုၼ်း လၢတ်ႈဝႃႈ – ၾိင်ႈၸႅၵ်ႇၸၼ်ႉၼၢင်းယိင်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီၵိုတ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈၵိုတ်းၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇၸၼ်ႉၼၢင်းယိင်းၼႆႉ လီတႃႇသုၼ်ႇလႆႈပိုၼ်ႉထၢၼ်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး လီတႃႇၵေႃႇသၢင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်တႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉပႃးလူးၵွၼ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇယုၵ်ႉမုၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်းၼႆႉ တင်းလုမ်ႈၾႃႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်လွင်ႈၶဵင်ႇတႃႉယူႇၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။ ပေႃးတူၺ်းၼႂ်းၶေႃႈမၢတ်ႈမၢႆၼႂ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၸိုင် လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈဢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်မႃးတႃႇသေႇ။ ၵွပ်ႈၼႆ တင်ႈဢဝ်ဝၼ်းတီႈ 1/2/2021 မႃးတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၼၢင်းယိင်းပတ်းပိုၼ်ႉမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၺႃးသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်လၢႆးႁုၵ်ႉႁၢႆႉသေ ပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈမႃးယူႇၵူႈဝၼ်း – ဝႃႈၼႆ။
ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ တူတ်ႈတၢမ်ႇဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈႁဵတ်းၽိတ်းပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႉၼၢင်းယိင်းၼႆႉ တေမီးၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ ယူႇတီႈၸုမ်းၸိူဝ်းၵူႈမိူင်းမိူင်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉလႄႈ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ဢဝ်လိူင်ႈပၼ်တၢင်းၽိတ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ – ဢူးၵျေႃႇမူဝ်းထုၼ်းတွင်ႈထၢမ်ၵႂႃႇၼင်ႇၼႆ။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင်လူလၢႆမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်၊ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ တိုၵ်ႉပဵၼ်ယိူဝ်ႇၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်းယူႇၼႆၼၼ်ႉ ၼၢင်းၶမ်းဢွၼ်ႇ ၽူႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇၸုမ်းၵပ်းသၢၼ်လွင်ႈ ၼၢင်းယိင်းတႆးၵေႃႈလၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈၼင်ႇၼႆ။
“သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီ 1996 တေႃႇထိုင် 2001 ဢဝ်ၼၢင်းယိင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼၢင်းယိင်းတႆး ႁဵတ်းပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်းၼႂ်းၵၢၼ်သိုၵ်းသေ ၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆၶႃႈႁႅမ်တၢႆမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၸိူဝ်းပူၼ်ႉပႅၼ်လူလၢႆ ၼၢင်းယိင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ဢမ်ႇပႆႇထုၵ်ႇပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇ ၊ ပႆႇလႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းယွၼ်ႈသင်ၶိုၼ်း။ ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ ဝၢႆးသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃးၼႆႉၵေႃႈ တႃႇႁဵတ်းလွင်ႈၼိမ်သဝ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆသေ ဢဝ်ၼၢင်းယိင်းႁဵတ်းပဝ်ႉမၢႆ ဝႆႉလႄႈ ယင်းတိုၵ်ႉလီမႆႈၸႂ်တွၼ်ႈတႃႇႁူမ်ႇလူမ်ႈၼၢင်းယိင်း တင်းမူတ်းယဝ်ႉၶႃႈ ပႃးၸဵမ်ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ၼႂ်းဝဵင်း ယဝ်ႉၶႃႈဢေႃႈ”
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ၸုမ်းၸွႆႈထႅမ်လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ Save the Children ၵေႃႉၸိၸမ်ႈဝႃႈ ယွၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇသေ ဢၼ်ထူပ်းလွင်ႈႁၢႆႉၸႃႉ တုၵ်ႉၶလိူဝ်ပိူၼ်ႈၼႆႉပဵၼ် ၼၢင်းယိင်းလႄႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ။ ၶၢဝ်းတၢင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶိၼ်ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃး 8 လိူၼ်ပၢႆၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢၼ်လႆႈပၢႆႈၽေးသိုၵ်းမီး 2 သႅၼ်ပၢႆ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမီး 7 မိုၼ်ႇပၢႆ။ တုၵ်ႉၶ ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇယူႇဝႆႉၼႂ်းထိူၼ်ႇၼႂ်းလွႆ လႄႈၼႂ်းပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေး ဝႃႈၼႆ။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၸုမ်းၸွႆႈထႅမ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် လုမ်ႈၾႃႉ WFP ၵေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ၵွၼ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈပႆႇယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တင်းမူၼ်းမီး 2 လၢၼ်ႉပၢႆ။ ဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇထႅင်ႈ 6 လိူၼ်တၢင်းၼႃႈၼႆႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႃႇတၢင်းၵိၼ်တၢင်းယမ်ႉ ၸၢင်ႈမီးထိုင် 6 လၢၼ်ႉပၢႆ ဝႃႈၼႆဝႆႉ။
ၼွၵ်ႈလိူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းမိူင်း မိူၵ်ႈမႂ်ႈႁဵတ်းႁၢႆႉၸႃႉတေႃႇၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ သိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၼင်ႇၵၼ် ၶႃႈၵႅင်ပိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ဢမ်ႇထၢတ်ႇလႄႈ မိူဝ်းၼႃႈၼႆႉ လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈတႃႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႄႈၼၢင်းယိင်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ယိင်ႈၶႅၼ်းလီမႆႈၸႂ် – ၵူၼ်းပၵ်းတႃၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး ဢွၼ်ၵၼ်လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။
ၸွမ်းၼင်ႇၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆး ၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆပိူင်ပဵၼ်လွင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵၼ်ႉၸၼ် လူလၢႆၼၢင်းယိင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 5 ပီ (1996 တေႃႇထိုင် 2001 ) ၼၼ်ႉ- ၼၢင်းယိင်းဢၼ်ထုၵ်ႇပူၼ်ႉပႅၼ် ၸဵမ်ၵူၼ်းထဝ်ႈတေႃႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၵူႈသႅၼ်းပၢၼ် မီး 619 ၵေႃႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ်ႁဵတ်းၽိတ်းတင်းမူတ်းပဵၼ်52 တပ်ႉၵွင် 83 % ပဵၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉ၊ သိင်ႇပဵၼ်တင်းမူတ်းမီး 172 လိူင်ႈ ။ ၸိူဝ်းၺႃးပူၼ်ႉပႅၼ်သေ ဢမ်ႇႁတ်းလၢတ်ႈမီးထႅင်ႈတင်းၼမ်။ သဵၼ်ႈမၢႆၼႆႉ ယင်းပႆႇလႆႈပႃး ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်လူလၢႆႁဵတ်းႁၢႆႉၵူၼ်းမိူင်းတႆးမႃးၶၢဝ်းတၢင်း 50-60 ပီမိူင်း- ဝႃႈၼႆ။
