ပၢင်ၵုမ်လူင် လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း တေၸတ်းတီႈမႄႈႁွင်ႈသွၼ် ၸိုင်ႈထႆး

တီႈဝဵင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် ၸိုင်ႈထႆး တေမီးၵၢၼ်ၸတ်းပၢင်ၵုမ်လူင် လွင်ႈတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း၊ တေမီး ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ လွင်ႈပိုၼ်းတႆး၊ လွင်ႈလိၵ်ႈလူင် ဢိၵ်ႇလၢႆလၢႆပၢႆး ၶဝ်ႈႁူမ်ႈတင်းၼမ်။

ပေႃးထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 04-06/09/2020 တေမႃးၼႆႉ တေမီးပၢင်ၵုမ်လူင် လွင်ႈတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်း (ပွၵ်ႈၵမ်း 2) တီႈသုၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတႆး ႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႊလဵၵ်ႊ မႄႈႁွင်ႈသွၼ် (ศูนย์ไทยใหญ่ศึกษา วิทยาลัยชุมชนแม่ฮ่องสอน) ၸႄႈဝဵင်း မႄႈႁွင်ႈသွၼ် ၸိုင်ႈထႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ပၢင်ၵုမ်လူင်ၼႆႉ ၸုမ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတႆး တင်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၵဵင်းမႆႇ ဢိၵ်ႇ ႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႊလဵၵ်ႊမႄႈႁွင်ႈသွၼ်  ႁူမ်ႈၵၼ်ၸတ်း။ တေမီး သင်ၶၸဝ်ႈ၊ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်၊ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇလိၵ်ႈလူင်၊ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပၢႆးပိုၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း- ၼႆယဝ်ႉ။

ၻွၵ်ႊတိူဝ်ႊယူဝ်းထိၼ်း ၽူႈယိပ်းၵၢၼ် တီႈမႄႈႁွင်ႈသွၼ် လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “တၢင်းယိူင်းဢၢၼ်း လၵ်းလၵ်းမၼ်း ဢၼ်လႆႈၸတ်းပၢင်ၵုမ်ၼႆႉ မီးမိူၼ်ၼင်ႇ-1.ၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်တၢင်းႁူႉလွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈတႆး လွင်ႈၶိုပ်ႈၼႃႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇထိုင်လႂ်၊ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ယူႇ။ 2.သိုပ်ႇတေႃႇလွင်ႈမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇ တၢင်းမိူင်းထႆး လႄႈမိူင်း တႆး။ 3.ႁႂ်ႈၼႂ်းဝၢၼ်ႈဢိူင်ႇ မီးတႃလႆႈငိုၼ်း၊ ႁႂ်ႈမီးၵူၼ်းမႃးဢႅဝ်ႇ တွင်ႈတဵဝ်းသေ မႃးသိုဝ်ႉၶူဝ်းလဵင်း တီႈမိူင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ်ၵႂႃႇ။ ႁႂ်ႈမီးၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆဝူင်ႈၵၢင်မိူင်းထႆး တင်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ”ဝႃႈၼႆ။

ပၢင်ၵုမ်လူင်လွင်ႈၼႆႉ တီႈမိူင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ပဵၼ်ၽွင်းၶၢဝ်းတၢင်းပဵၼ် ၸိူဝ်ႉမႅင်း ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ 19 ယင်းပႆႇမွတ်ႇႁၢႆဝၢႆးယဵၼ်သေ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇတၢင်းမိူင်းတႆး ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းမႃး ၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ယၢပ်ႇ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၼၼ် ၸဝ်ႈၶူးလူင်ၻွၵ်ႊတိူဝ်ႊၶမ်းမၢႆ ထမ်ႇမသႃႇမိ တေၶဝ်ႈႁူမ်ႈ တၢင်း Online သေ ဢုပ်ႇလၢတ်ႈႁူဝ်ၶေႃႈလွင်ႈ လိၵ်ႈလူင်။ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၶိူဝ်းသႅၼ် ၵေႃႈ တေၶဝ်ႈႁူမ်ႈတၢင်း Online သေ ၶႆႈလၢတ်ႈ လူၺ်ႈလွင်ႈ  ပိုၼ်းတႆး ၼႆယဝ်ႉ။

ၽူႈတူင်ႉၼိုင် လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈ ၼႂ်းဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ ၸၢႆးသႅင်မိူင်း မင်းၵွၼ်း ၵေႃႉလႆႈႁပ်ႉမွၵ်ႇ ထိုင်သေ တေၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ် ဢုပ်ႇဢူဝ်း လၢတ်ႈလွင်ႈႁူဝ်ၶေႃႈ ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်းၼၼ်ႉ လၢတ်ႈ ဝႃႈ- “ဢိင်ၼိူဝ်ပၼ်ႁႃဢၼ်ပဵၼ်မႃး တီႈမိူင်းတႆးသေ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈႁူပ်ႉၺႃးပၼ်ႁႃၸိူင်ႉ ႁိုဝ် ၽွင်ႈ ထိုင်တီႈလႆႈပဵၼ်ႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း ၼႂ်းမိူင်းထႆးၵႂႃႇ၊ လွင်ႈလႆႈမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းထႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈႁူႉလွင်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈမၼ်း။ ၸိူဝ်းယူႇသဝ်းၼႂ်းမိူင်းထႆးသမ်ႉ လွင်ႈလိၵ်ႈလူင်၊ လွင်ႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ ၾိင်ႈ၊ ပိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁူႉၵႂႃႇၵေႃႉႁူးၵေႃႉတၢင်း၊ မၼ်းယင်းပႆႇ မႃးၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်လႆႈ” – ဝႃႈၼႆ။

တီႈပၢင်ၵုမ်လူင်လွင်ႈတႆးၼႆႉ မီးလၢႆးၵၢၼ်ဢႅဝ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း  ၼႂ်းမိူင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ်၊ ပီႈၼွင်ႉတႆး ဝၢၼ်ႈၽႃဝွင်ႇ တီႈၵၢတ်ႇဝၼ်းသုၵ်း လႄႈတၢင်းၵိၼ်ပီႈၼွင်ႉတႆး ၸိမ်းတူၺ်းတၢင်းၵိၼ်ယႅမ်ႉ၊ ဢႃးႁၢရ် ႁွမ်ဝၢၼ် ၼႂ်းမူႇဝၢၼ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။

ၼၢင်းသႅင် မိူင်းလီ ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ 1 သမႃးၶူမ်းပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး (ၵဵင်းမႆႇ) ၊ ၵေႃႉလႆႈႁပ်ႉ ပုၼ်ႈၽွၼ်းပဵၼ်ပႃး ၸုမ်းၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်း လၢတ်ႈဝႃႈ- “ပၢင်ၵုမ်ၼႆႉ တီႈတႄႉမၼ်း 4 ပီ ယိူင်းဢၢၼ်းၸတ်းၼိုင်ႈပွၵ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵႃႈပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ မီးပၼ်ႁႃလွင်ႈငိုၼ်းတွင်းလႄႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၸတ်းမႃး။ ပီၼႆႉမႃးၺႃးၽေးၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ 19 ၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈမၼ်းလႆႈဝၢင်းၽႅၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉသေ ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉၵေႃႈႁၢႆယဵၼ်ယွမ်းၵႂႃႇၵမ်ႈၽွင်ႈယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇတေပဵၼ်ၸတ်း။ ပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းပွၵ်ႈၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်း တေလၢတ်ႈသပ်းလႅင်းၽႃႇသႃႇတႆး၊ ထႆး၊ ပေႃးမီးၶႅၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈၵေႃႈ ၸၢင်ႈပႃးၽႃႇ သႃႇဢင်းၵိတ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။

ပၢင်ၵုမ်လူင်ၼႆႉ တေသပ်းလႅင်း၊ ဢုပ်ႇၵုမ်လႄႈ တၢင်ႇလၢတ်ႈ ၽိုၼ်လိၵ်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉ 1.ၵၢၼ်လတ်းၽၢၼ်ႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ၊ မိူဝ်ႈၼႆႉလႄႈဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ။ 2.လွင်ႈၵၢၼ်ယုၵ်ႉမုၼ်း ၶူၼ်ႉၶႂႃႉလိၵ်ႈလူင် ၼႂ်းမိူင်းတႆး။ 3.ပၢႆးႁူႉၵူၼ်းပိုၼ်ႉမိူင်းလႄႈ တၢင်းပဵၼ်လူင်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ 19 ။ 4.ဢၢႆၾုၼ်ႇမွၵ်ႇၵႂၼ်းၾႆး (MP 2.5) ၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႅၼ်မိူင်း။ 5.လွင်ႈၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် မိူင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် တေႃႇၸူးမိူင်းတႆး- မိူင်းယၢင်းလႅင်။ 6.လွင်ႈႁႅင်းၵၢၼ်ယၢၼ်မိူင်း ၼႂ်းမိူင်းထႆးလႄႈ ၵူႈမိူင်းမိူင်း။ 7.ငဝ်းလၢႆးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႄႈ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ပၢင်ၵုမ်လူင် လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတႆးၼႆႉ ပွၵ်ႈၵမ်း 1 ၸတ်းတီႈဝဵင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 29-30/06/2013 ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ  ၾၢႆႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႄႈ ၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်၊ ၾၢႆႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ်ၵဵင်းမႆႇ တင်ႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႊလဵၵ်ႊ မႄႈႁွင်ႈသွၼ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၸတ်းႁဵတ်း။ ပိူင်လူင်မၼ်း ဢုပ်ႇဢူဝ်းလွင်ႈ ပိုၼ်းတႆး၊ လွင်ႈၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်းတႆး ပႃးၸဵမ်တၢင်းႁူႉ လွင်ႈၵၢၼ်ပႂ်ႉပႃးမႅတ်ႇပႅင်း ၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်း—– ၸိူဝ်းၼႆႉ။