ထိုင်ၶၢဝ်းတႆးႁဝ်းလူဝ်ႇၵိုတ်းၵၢၼ်ၼႄးၵၼ်

ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း (1926-1991) ၼႆႉ ပေႃးတႄႇႁွင်ႉပၢဝ်ႇလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မိူဝ်ႈ 1983 ၵေႃႈ တိုၵ်းသူၼ်းမႃးၵႂၢမ်းသွင်ၶေႃႈၸွမ်း။

“ယႃႇၼႄးၵၼ်။ ၽိူဝ်ႇၼႄးၵၼ်ၼၼ်ႉတႃႉမႄးၵၼ်။”

မၼ်းၸဝ်ႈသပ်းလႅင်းဝႃႈ ပေႃးၼႄးၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၸင်းၵၼ်။ ယွၼ်ႉဝႃႈၽႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်လွင်ႈၼႄး။ ပေႃးၸင်းၵၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်လႆႈ။ ဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်လႆႈၵေႃႈ တေယႃႉၵၼ်ၵဝ်းၵၼ်ႁႂ်ႈလူႉ။ ၸင်ႇဝႃႈ ၸင်းၼႄးတႅၵ်ႇယႃႉၼႆႉ ၵၢၼ်ဢၼ်ၶတ်းၶႂၢင်သဵၼ်ႈတၢင်း ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵတ်းယဵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်း။

မၼ်းၸဝ်ႈသိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ- ၽိူဝ်ႇတေၼႄးၵၼ် တႃႉႁဝ်းမႄးၵၼ်။ ပေႃးမႄးၵၼ် ႁဝ်းၵေႃႈတေၸၢင်ႈႁၵ်ႉၵၼ်၊ ပေႃးႁၵ်ႉၵၼ်ၵေႃႈတေၽွမ်ႉၵၼ်၊ ပေႃးၽွမ်ႉၵၼ်ၵေႃႈတေၸွႆႈၵၼ်၊ ဢဝ်ၵၼ်ဝႃႈပႃးၵၼ်ပဵၼ်။ မႄးႁၵ်ႉၽွမ်ႉၸွႆႈ ၼႆႉတေဢွၼ်ဢဝ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း လႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵတ်းယဵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်း။

ၵႂၢမ်းမၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈၼႆႉ ႁိုင်မႃးယဝ်ႉၸမ် 40 ပီၵေႃႈ တိုၵ်ႉမႅၼ်ႈယူႇတင်းတႆး၊ တႆးၵေႃႈ (ယွၼ်ႉပဵၼ်တႆးႁိုဝ်?) ဢမ်ႇပေႃးသႂ်ႇၸႂ်ၵၼ်လႄႈ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈတိုၵ်ႉၼႄးၵၼ်၊ ၼႄးၵၼ်ယဝ်ႉၸင်းၵၼ်၊ ၸင်းၵၼ်ယဝ်ႉတႅၵ်ႇၵၼ်၊ တႅၵ်ႇၵၼ်ယဝ်ႉယႃႉၵၼ် ဢမ်ႇသုတ်းဢမ်ႇဝၢႆး။

ဢၼ်ႁၼ်ငၢႆႈၼႆႉ ပဵၼ်သွင်တပ်ႉသိုၵ်းလႄႈ သွင်ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း ၼႆသေတႃႉ ၵၢၼ်ၼႄးၸင်းတႅၵ်ႇယႃႉၼႆႉ မၼ်းတႄႇတီႈတူဝ်ႁဝ်း ၼႃႈႁိူၼ်းႁဝ်း တူင်ႇဝူင်းဢွၼ်ႇႁဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵႂႃႇ။ လွင်ႈၼႆႉပႃးၸဵမ်တူဝ်ၵဝ်ၶႃႈ တေလႆႈၽိုၵ်းတိုဝ်းၵမ်ၵၼ်ၵႂႃႇ ပေႃးဝႃႈႁဝ်းယင်း ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ငမ်းယဵၼ် လွတ်ႈလႅဝ်း ၶွင်တႆးလႄႈမိူင်းတႆး။

ၵႂၢမ်းၼမ်းဢၼ်ၼႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇတူၵ်ႇလွင်ႈတႆးႁဝ်း ၾၢႆႇၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၾၢႆႇမုၵ်ႉၸုမ်း လွတ်ႈလႅဝ်းၵူၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆး (Shan State People’s Freedom League-SPFL/SSPFL) ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းႁဝ်းႁွင်ႉၸွမ်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ (ရပလ) ဝႃႈ “ယ-ပ-လ” ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ယပလ ၼႆႉဢဝ်ၸိုင်ႈတႆးႁဝ်းၵႂႃႇတူၵ်းၼႂ်းမိုဝ်းမၢၼ်ႈ။ ထႅင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈဝႃႈ လွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉယဝ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုင်ႈတႆးတူၵ်းတႅမ်ႇမႃး ယွၼ်ႉဝႃႈတဵၵ်းတဵင်ၵၼ် ယႃႇႁႂ်ႈမီးတၢင်းလၵ်းလႅမ်။

ယွၼ်ႉသွင်ၾၢႆႇၼႆႉ ဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်လႄႈ ပိူၼ်ႈၵေႃႈလႆႈတိုဝ်ႉတၢင်းသေ ဢဝ်ဝၢၼ်ႈဢဝ်မိူင်းႁဝ်းမႃး တေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်။ ႁဝ်းၵေႃႈယင်းပႆႇမေႃဢဝ်ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်တီႈၼႆႈ။ ပူၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ 70 ပီၵေႃႈယင်း တိုၵ်ႉသိုပ်ႇၼႄးယူႇဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇဝၢႆး၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၵႂင်ၸွမ်းႁဝ်းၼႄးၸွမ်းႁဝ်း၊ ၸင်းၸွမ်းႁဝ်း၊ တႅၵ်ႇၸွမ်းႁဝ်း၊ ယႃႉၵဝ်းၵၼ်ၸွမ်းႁဝ်း။

ၵွပ်ႈၼၼ် ထိုင်ၶိင်ႇၶၢဝ်းယၢမ်းလီတူၺ်းၶိုၼ်းဝႃႈ ငဝ်ႈပိုင်းမၼ်း ပဵၼ်မႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်?၊ ၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ ၵူၺ်းၵႃႈယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ယပလ ဢီးသူၼ်းႁူၺ်းမိပ်ႇငႅၼ်းၵူႈၾၢႆႇလႄႈ ၵႃႈလႆႈယွမ်းသေလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ယဝ်ႉ လႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းမၢၼ်ႈမႃးၼႆၼၼ်ႉ ၸွင်ႇမၼ်းၸႂ်ႈတႄႉ? လီထတ်းသၢင်တူၺ်းတႅတ်ႈတႅတ်ႈ။

ၼႂ်းပွင်ႈၵႂၢမ်းၼႆႉတႄႉ တေလၢတ်ႈၵႂႃႇတီႈၵႅပ်ႈ၊ ႁႂ်ႈၸိူဝ်းပဵၼ်ၾၢႆႇၶူၼ်ႉၶႆႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶဝ်သိုပ်ႇၶူၼ်ႉၶိုၼ်း တေၶႅၼ်းတႅၵ်ႇလႅင်းမႃး။

ပေႃးႁဝ်းလူတူၺ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်လုင်းထုၼ်းမျိၼ်ႉ တွင်ႇၵျီး လႄႈလုင်းသူၺ်ႇဢူင်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ယပလ တႅမ်ႈမႃးၼႆၸိုင် ၶဝ်ၸဝ်ႈၼႆႉတိုၼ်းဝႃႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ်ၶတ်းၸႂ် ပူၵ်းတိုၼ်ႇၵူၼ်းမိူင်းသေ သၢၼ်ၶတ်းမႃးလႄႈ ၸင်ႇမီးမႃးတွၼ်ႈဢၼ် ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸွမ်းပိုၼ်ႉတီႈ လႅၼ်လိၼ် (Frontier Areas) ၼႂ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်းဢွင်ႇသၢၼ်း-ဢႅတ်ႉတလီႇ (Aung San-Atlee Agreement) ။ ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းတွၼ်ႈပိုၼ်ႉတီႈ လႅၼ်လိၼ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈတင်းမၢၼ်ႈ လႆႈမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ်လူင် တီႈပၢင်လူင် လႆႈၶတ်းၸႂ်တူၵ်းလူင်းၸွမ်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸိုင်ႈတႆး လႄႈ သၼ်လွႆၶျၢင်း- သၼ်လွႆၶၢင်ၶဝ် ဝႃႈၼႆ။

တီႈၼႆႈ ႁဝ်းလီမႄးၶပ်ႉတူၺ်း ဝၼ်းလမ်ႇလွင်ႈၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးႁၼ်ငဝ်းႁၢင်ႈမၼ်းမႃး။

25.12.46          ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း ႁူပ်ႉထူပ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်တီႈတွင်ႇၵျီးလႄႈ ယွင်ႁူၺ်ႈ ပိူဝ်ႈတႃႇလႆႈၵၢင်ၸႂ်တၢင်းမိူင်းတႆးသေ လႆႈၵႂႃႇဢုပ်ႇတင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ။ တၢင်းၸဝ်ႈယွင်ႁူၺ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၶွင်ႇသီႇၸဝ်ႈၾႃႉၸိုင်ႈတႆး တွပ်ႇဝႃႈ တေလႆႈဢုပ်ႇၵၼ်တင်း ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်ၶွင်ႇသီႇၸဝ်ႈၾႃႉ တီႈသႅၼ်ဝီယဝ်ႉ ၸင်ႇတွပ်ႇပၼ်။

30.12.46          တၢင်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇၽွင်းငမ်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် (Frontier Areas Administration) လႆႈႁပ်ႉလိၵ်ႈသၢႆလူမ်း (telegram) တီႈၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် ၶွင်ႇသီႇၸဝ်ႈၾႃႉ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈသူင်ႇမႃး။

ၸႂ်ၵႂၢမ်းမၼ်းမီးဝႃႈ ဢူးဢွင်ႇသၢၼ်း ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇ (mandate) တႃႇလၢတ်ႈတႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်း ပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်ၶဝ်၊ တေႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈသင်၊ တေႁူမ်ႈမိူဝ်ႈလႂ်လႄႈသင် ပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်ၵူၺ်း တႅပ်းတတ်းလႆႈ၊ ၼင်ႇႁိုဝ်တေၸၢင်ႈႁူႉၵၢင်ၸႂ်ၵူႈၾၢႆႇၵေႃႈတိုၵ်ႉၶိုင်ပွင်ယူႇ။

2.1.47              ဢွင်ႇသၢၼ်းဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇလၼ်ႇတၼ်ႇ၊ ၵႂႃႇဝႄႉ India ဢွၼ်တၢင်း။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် သိုပ်ႇသူင်ႇလိၵ်ႈသၢႆလူမ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵႂႃႇတီႈ ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢၼ်ႁပ်ႉၼႃႈတီႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ (Secretary of State for Burma) ။

13-27.1.47       ပၢင်ၵုမ်ၸုမ်းၽူႈတႅၼ်းဢွင်ႇသၢၼ်း တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ။

26.1.47            ယပလ လႆႈႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်ၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းမႃးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇတွင်ႇၵျီးသေ တူၵ်းလူင်းပၼ်ၵၢင်ၸႂ်ၵၼ်ဝႃႈ ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်း၊ ၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းတႆး။

27.1.47            ၸွမ်ႁၢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်း ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းၸွမ်း ၸွမ်ၽွင်းၸိုင်ႈ ဢႅတ်ႇတလီႇ တင်းမူတ်းမီး 10 တွၼ်ႈ၊ တွၼ်ႈ 8 ပဵၼ်ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၵဵဝ်ႇၵပ်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်။

3-12.2.47         ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်။

ၶေႃႈတူၵ်းလူင်း တွၼ်ႈတီႈ 8 ၼၼ်ႉ တီႈၵႅပ်ႈမၼ်းဝႃႈၸိူင်ႉႁိုဝ် လီလူသေဝူၼ်ႉတူၺ်းၸွမ်းယူႇ။ ၵွပ်ႈ ယပလ ဝႃႈယွၼ်ႉလိၵ်ႈသၢႆလူမ်းၶဝ် 26.1.47 သေလႄႈပဵၼ်မႃးတွၼ်ႈၼႆႉလႄႈ ထိုင်တီႈဢွင်ႇသၢၼ်း ပေႃးလႆႈမႃးတူၵ်းလူင်းၸွမ်းတီႈပၢင်လူင်။

“လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈ ၸုမ်းၽူႈတႅၼ်းမၢၼ်ႈ မီးဢဵၼ်းဢၢၼ်းမိူၼ်ၵၼ် တႃႇပိုၼ်ႉတီႈ လႅၼ်လိၼ် တင်း မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸဵဝ်းလႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်လူၺ်ႈၶေႃႈလႆႈၸႂ် ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်း ၶွင်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်။

1. ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် တင်း ၵူၼ်းမိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တေမီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈသေ ၶဝ်ႈႁႃၵၼ်။ (ၵူႈပွၵ်ႈၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ လႃႈလီႈမႃးမိူင်းတႆးဢမ်ႇလႆႈ)။
2. တေလႆႈတွင်ႈထၢမ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် တီႈပၢင်လူင်ဝႃႈ လၢႆးႁူမ်ႈႁွမ်း

ဢၼ်ၶဝ်တေၽွမ်ႉၸွမ်းလႆႈမီးၸိူင်ႉႁိုဝ်?။

i.ဝႆႉၸုမ်းၽူႈတႅၼ်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် တႃႇတေပဵၼ်တီႈၵိူဝ်းၵုမ်တီႈ ၶုၼ်ၽွင်းလူင်      (Governor) သေၵပ်းသၢၼ်ၵၼ်တင်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ႁိုဝ်?။

1. တေၶဝ်ႈပႃးပဵၼ်ၽွင်းလူင် (councilor/minister) ၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ဢွင်ႇသၢၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ႁိုဝ်?။

iii. တၢင်ႇလၢႆး။

1. ဝၢႆးပၢင်ၵုမ်လူင်ယဝ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၶုၼ်ၽွင်းလူင် (Governor)

တေဢိင်ၼိူဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်သေ တူၵ်းလူင်းလၢႆးဢၼ်လီတီႈသုတ်း တႃႇၶိုၼ်ႈၼႃႈၸူးၶေႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းၶဝ်။

1. ဝၢႆးၸတ်းတင်ႈၵေႃႇမတီႇ ၸွပ်ႇထၢမ်ႁႂ်ႈပေႃးႁူႉလၢႆး ဢၼ်လီတီႈသုတ်း ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ် တေၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ်တိုတ်ႉၸၼ်ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမႂ်ႇ။”

တၢင်းႁၼ်ထိုင်ၵူႈၾၢႆႇ

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၶေႃႈတူၵ်းလူင်းဢွင်ႇသၢၼ်း-ဢႅတ်ႇတလီႇၼႆႉ ၽူႈၵေႃႉဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလိုၵ်ႉလမ်ႇ ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်သေ ၵႆႉတႅမ်ႈလိၵ်ႈဢွၵ်ႇၼၼ်ႉပဵၼ် ၽွင်းတၢင်လူင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ Derek Tonkin ယဝ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ-

“ၵဝ်ၶႃႈႁဝ်းမီးပပ်ႉၶွင် Hugh Tinker ဢၼ်ၶွၼ်ႈတုမ်ဝႆႉလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ်ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ ၸိုဝ်ႈ Burma: The Struggle for Independence, 1944-48 ။ ဢွင်ႇသၢၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈတၢင်တူဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ၶဝ်ၵႂႃႇ London ။ ဢမ်ႇမီးၵမ်းလႂ် မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈတူၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းမီးသုၼ်ႇတၢင်တူဝ်ၶဝ်ၸဝ်ႈ၊ မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းတၼ်းႁဵင်း ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ။

ပွင်ႇဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၽွင်းလူင် (Prime Minister) ယွၼ်ႉဝႃႈတူဝ်ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း (Governor) ၼႆႉ ဢမ်ႇၶႂ်ႈၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸွမ်းၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ပၢင်ၵုမ်တီႈ London လႆႈႁႃလၢႆးလႂ်တေသၢင်ႇထုၵ်ႇ တႃႇယွၼ်းတၢင်းႁၼ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈလႅၼ်လိၼ်၊ ဢွင်ႇသၢၼ်းတႄႉ တုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈမီးၽူႈတၢင်တူဝ်တႆး ၶၢင် ၶျၢင်း ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် (Executive Council) ၊ ၵမ်းလိုၼ်းပိူၼ်ႈၵေႃႈတူၵ်းလူင်းၸွမ်း။

တီႈၼႆႈၶႂ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လႆႈသူင်ႇသၢႆလူမ်းၵႂႃႇ 30.12.46 ၼႆႉ တႃႇႁႄႉၵင်ႈ ပေႃးဢွင်ႇသၢၼ်းဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈတၢင်တူဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ၸိုင်ႈတႆးၼႆ ယႃႇႁႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈႁပ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၶဝ်ၸဝ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇတၢပ်ႈလႆႈမႆႈၸႂ်၊ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းဢမ်ႇလႆႈၵႂႃႇဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈတၢင်တူဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး။

ၼွၵ်ႈသေၼႆႉမီးလွင်ႈဢၼ် ယပလ ဝႃႈယွၼ်ႉၶဝ်ၸတ်းပၢင်ၵုမ်ၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉသေ သူင်ႇသၢႆလူမ်းၵႂႃႇ ၼႆလႄႈ သမ်ႉပေႃးမီးမႃးတွၼ်ႈ 8 ၼႂ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်းဢွင်ႇသၢၼ်း-ဢႅတ်ႇတလီႇ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼႆႉၵေႃႈ Mr Tonkin လႆႈလၢတ်ႈဝႃႈ “ၼႂ်းပပ်ႉ Tinker ၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ် လွင်ႈလိၵ်ႈသၢႆလူမ်းဢၼ် ယပလ သူင်ႇၵႂႃႇ၊ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ဝႃႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ သႂ်ႇၸႂ်သႂ်ႇၶေႃးလွင်ႈၼႆႉ၊ ဢမ်ႇမီးၶေႃႈမၢတ်ႈမၢႆဝႃႈၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းတီႈ London ၼႆႉလႆႈၵိုတ်းယင်ႉၵႂႃႇ ယွၼ်ႉသၢႆလူမ်းၼႆႉ”။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼႆႉ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး (SSPP) ၸဝ်ႈသႅင်သိုၵ်း (1935-2007) ၵေႃႈၵမ်ႉထႅမ်သေယၢမ်ႈဝႃႈ-

“ယွၼ်ႉ ယပလ ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵူၼ်းမိူင်းသေ တွႆႇသၢႆလူမ်းၵႂႃႇလႄႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈသမ်ႉပေႃးလႆႈ ဢွၼ်ႇၼွမ်းၸွမ်းၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်တီႈလီႁပ်ႉလႆႈ”

1.ဢၢင်ႇၶႂၢင်ႇသူၼ်းတုမ်ၶွင် ယပလ ၼႆႉတိုၵ်ႉပဵၼ်မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း ႁွပ်ႈႁွပ်ႈတွင်ႇၵျီးၼႆႉၵူၺ်း။ လွင်ႈၼႆႉၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၸွင်ႇတေဢမ်ႇႁူႉၼႄႇ?။

2.ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႈၼမ်ယင်းတိုၵ်ႉၼပ်ႉယမ်ယိပ်းတိုဝ်း ၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈၾႃႉယူႇ၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသၢၼ်ၶတ်းလွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် ၵႂၢမ်းဢၼ် ယပလ ဝႃႈၼႆႉဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။

တူဝ်ဢွင်ႇသၢၼ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ၼႂ်းၵႄႈ ယပလ တင်းၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ ဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်းတီႈၽႂ်ၼႆ လူဢၢၼ်ႇပပ်ႉပိုၼ်းတူဝ်လုင်း ထုၼ်းမျိၼ်ႉ တွင်ႇၵျီး (ၼႃႈလိၵ်ႈ 418-430) ၵေႃႈတေႁၼ်တႅၵ်ႇတႅၵ်ႇလႅင်းလႅင်း။

မိူဝ်ႈၶၢဝ်းတိုတ်ႉၸၼ် ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် လၵ်းမိူင်း ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် 1947 ၼၼ်ႉ ယပလ လႆႈတုၵ်းယွၼ်းဝႃႈ- “ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ ပေႃးၶႂ်ႈႁဵတ်းၽွင်းတႅၼ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) ၽူႈတႅၼ်း ၼႂ်းသၽႃးၸိုင် တေလႆႈပွႆႇၽႃႈတၼ်းႁဵင်းၸဝ်ႈၾႃႉ။ ပေႃးၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈလႂ်ဢမ်ႇယွမ်းပွႆႇၽႃႈ တၼ်းႁဵင်းၸဝ်ႈၾႃႉၸိုင် ဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်းၽူႈတႅၼ်းသၽႃး” ၼႆႉၾၢႆႇၸဝ်ႈၾႃႉဢမ်ႇႁပ်ႉ။

ယပလ ၵေႃႈၵႂႃႇတိုၵ်းသူၼ်းဢွင်ႇသၢၼ်း ၸွႆႈလၢတ်ႈပၼ်ၾၢႆႇၶဝ်၊ ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈဢမ်ႇယွမ်း ၶဝ်ႈၵႄႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵမ်းလိုၼ်းလႆႈႁဵတ်းလၢႆးတိုတ်ႉတၢႆးႁႃၵၼ် (compromise) ဝႃႈ-ၸဝ်ႈၾႃႉတေပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်းသၽႃးၸႄႈမိူင်း၊ သၽႃးၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉတႄႉ တေဝႆႉပၼ်ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶႆႇသႅင်ၽၼ်းၶမ်း (royalty) ပဵၼ်ၶႆႇယိူဝ်ႈၽၼ်းၽၵ်း (commoner) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။

တီႈၼႆႈမီးၵႂၢမ်းထၢမ်ဝႃႈ ပေႃးဢွင်ႇသၢၼ်းၶဝ်ႈၶၢင်ႈၾၢႆႇ ယပလ တေပဵၼ်ႁိုဝ်?၊ ႁူႉၸဝ်ႈၾႃႉ တေဢမ်ႇယွမ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၼၼ် လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၼႆႉ လူင်းလၢႆးမိုဝ်းဝႆႉၵေႃႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇလူင်းၵေႃႈယဝ်ႉ မိူင်းတႆးၸွင်ႇတေႁူမ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်း (member) ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႂ်ႇႁိုဝ် ၼႆႉတေပဵၼ်ၶိူင်ႈမၢႆၵႂၢမ်းထၢမ် (question mark) ဢၼ်ယႂ်ႇလူင်ယဝ်ႉ။

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼၼ် ယပလ ၵႃႈၶႂ်ႈဝႃႈသင်ဝႃႈ၊ ၶေႃႈတႅပ်းတတ်းၼႆႉ မီးတီႈၸဝ်ႈၾႃႉၵူၺ်းၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတၢပ်ႈမီးၶေႃႈထၢင်ႇတႂ်ႈထိူမ်ၼိူဝ်သင်။

ပေႃးၼၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသမ်ႉ ယွၼ်ႉသင်လႄႈယွမ်းႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈလႃႇ? ၶဝ်ၸဝ်ႈဢမ်ႇထဵင်လႆႈႁႃႉ?။

ပေႃးတူၺ်းလိၵ်ႈဢၼ်ၾၢႆႇၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉ (ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ၶိူဝ်းယွင်ႁူၺ်ႈ)ၸိုင် တေႁၼ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵမ်ႈၼမ် (ဢမ်ႇၸႂ်ႈတင်းသဵင်ႈ) လူဢၢၼ်ႇၶေႃႈတူၵ်းလူင်းဢွင်ႇသၢၼ်း-ဢႅတ်ႇတလီႇ ယဝ်ႉႁုပ်ႈ (conclude) ဝႃႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢဝ်ႁဝ်းတင်းသဵင်ႈ ယုၵ်ႉမွပ်ႈပၼ်မၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဝ်းၵေႃႈပႆႇမီးဢဵၼ်ႁႅင်းၶဵင်ႇတႃႉလႆႈၵၢင်ၸႂ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ မီးတၢင်းလဵဝ် ဢၼ်ႁဵတ်းလႆႈၼႆႉ လူဝ်ႇတေႃႇၵႃႈတေႃႇၶၼ်ၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ ႁႂ်ႈပေႃးလႆႈၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ တီႈမၢၼ်ႈ၊ ဢဝ်လႆႈၵႃႈႁိုဝ်ဢဝ်ၵႃႈၼၼ်ႉ။

ၸင်ႇလႆႈပဵၼ်မႃးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်လႄႈ မိူင်းဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ “ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်” ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ယွၼ်ႉၼၼ် ပေႃးဝႃႈႁဝ်းႁူမ်ႈမၢၼ်ႈၼႆႉၽိတ်းၼႆၸိုင် ၼႄးၾၢႆႇလဵဝ်ၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ၊ လူဝ်ႇၼႄးတင်း သွင်ၾၢႆႇ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈၽိတ်းၾၢႆႇလဵဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။

သင်ဝႃႈၵတ်ႉၵႃႈယင်းမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် တႃႇတႆးႁဝ်းတေၶဵင်ႇတႃႉတေႃႇသူႈၵႂႃႇၼႆၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီလႆႈဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်တင်းသွင်ၾၢႆႇ၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်ၾၢႆႇလဵဝ်။

ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ တႆးႁဝ်း ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း လူဝ်ႇၼႃႇၼႃႇၵေႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် လီၵိုတ်းယင်ႉၵၢၼ်ၼႄၸင်းတႅၵ်ႇယႃႉၵၼ်သေ မႄးႁၵ်ႉၽွမ်ႉၸွႆႈၵႂႃႇသေၵမ်း ၶႂ်ႈတုၵ်းယွၼ်းၼင်ႇၼႆ။

ၶိုၼ်းသႂ် ၸႂ်ယဵၼ်

2/6/2020