မိူင်းတႆး လီမီးၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းၼမ်ၼမ်

ဝၼ်းတီႈ 3/5/2020 ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်း လွတ်ႈလႅဝ်းသိုဝ်ႇလုမ်ႈၾႃႉ  World Press Freedom Day လႄႈ ၶုၵ်းၸႂ်ထိုင်ဝႃႈ မိူင်းႁဝ်းၶႃႈလူး သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၸွင်ႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸွင်ႇပႃႈလႆႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းႁိုဝ်။

တီႈဝဵင်းယႂ်ႇဝဵင်းလူင် တၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႈတူင်ႈပဵင်းတႄႉ ၵူၼ်းမိူင်း ပိုတ်ႇၸႂ်ၶဝ်ႈၸမ် ႁဵတ်းၵေႃႉ မိုတ်ႈ ၵိုဝ်း ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ Journalism ယူႇလႄႈ ယူႇတီႈၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈလီ ယူႇတီႈၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးလႆႈၵူဝ်ႁႄ ဢမ်ႇပေႃးလႆႈမႆႈၸႂ်သင် တႃႇလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ – ႁတ်းတႅမ်ႈ ႁတ်းလၢတ်ႈ ႁတ်းၸႃ – မီးပၼ်ႁႃ မႃးၵေႃႈ ႁတ်းတေႃႇသူႈ ၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇၶဝ်ၶိုၼ်း။

ပေႃးမႃးတူၺ်းၶိုၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵေႃႈလီ တၢင်ႇၸႄႈမိူင်းၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ၶၢဝ်ႇ ၼႆ လႆႈၾၢင်ႉတူဝ် ၵူဝ်ႁႄလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇယူႇတႃႇသေႇ။

မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းယင်းပႆႇပွင်ႇၸႂ်၊ ယင်းပႆႇ ႁတ်းႁပ်ႉဝႃႈ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တႃႇၵူၼ်းမိူင်းၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵၢၼ်တိုၵ်းတေႃး လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းပဵၼ်ထမ်း။ လိူဝ်ၼၼ်ႉယင်းႁၼ်ၽိတ်းႁၼ်ပိူင်ႈၼိူဝ် မၢႆၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ပဵၼ်ၽူႈၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီး။

ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႃႈ  ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈယူႇတႂ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းၽွင်းငမ်းမႃးၶၢဝ်းတၢင်း 70 ပီလႄႈ ယင်းပႆႇၽၢင်ႈဢွၵ်ႇ၊ ၽိုတ်ႉဢွၵ်ႇတၢင်းၶီႈယၢၼ်ႈၵူဝ်ႁႄ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ တေႃႈၼင်ႇၼၼ် မီးလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ် ၊မီးၾိင်ႈယဵၼ်ႇငႄႈ  လႄႈ ၽႃသႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းယူႇသေတႃႉ ယင်းဢမ်ႇမီးလွင်ႈၸမ်ၸႂ်/ၵွင်ႉၵၢႆႇ မိုတ်ႈၵိုဝ်း တင်း တူင်ႇဝူင်းသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ Media ၵႃႈႁိုဝ်။ ယွၼ်ႉယူႇသဝ်းၼႂ်းၵႄႈတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ၊ ယႂ်ႇမႃႈၵႃႈ သုင်မႃးၼႂ်းၵႄႈလီယုပ်းၽၢၼ်ႈၵူဝ်ႁႄလႄႈ  လွင်ႈပၼ်ႁႅင်း ၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ၊ ၵမ်ႉယၼ် ၸွႆႈထႅမ်ဝူင်း ၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉႁႅင်းဢေႇ၊  ၽူႈပႃးၸႂ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးမီး။

တီႈတႄႉမၼ်း  ၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ Journalism ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ယူႇၵႄႈၵၢင် သိုဝ်ႇသၢၼ်ပၼ် ၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း ၊ ယႃႇႁႂ်ႈၶုၼ်မိူင်းၶီႇၼဵၵ်းတဵင်းတဵင်ၵူၼ်းမိူင်း၊ ပေႃးၶုၼ်မိူင်း ႁဵတ်းဢမ်ႇတူၵ်းထုၵ်ႇ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းမေႃ ၸီႉၸမ်ႈ ၼႄတၢင်း။ ယႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းၶီႇ ၼဵၵ်းတဵင်းတဵင် ။ ယႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းၸုမ်းယႂ်ႇပေႉၵိၼ် ၵူၼ်းၸုမ်းလဵၵ်ႉ။ ယႃႇႁႂ်ႈၽူႈမၢၵ်ႈမီး လူလၢႆၼိူဝ် ၽူႈယၢၵ်ႈၽၢၼ်ၵႅၼ်း။

ထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈဢၼ် လတ်းပၼ်ပိူင်ဢၼ်ၽိတ်းပိူင်ႈ ႁႂ်ႈပေႃး ပဵၼ်မႃး ပိူင်လီပိူင်ၶႅမ်ႉ၊၊ ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈလၢႆးၵူတ်ႉၵႅၵ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးပဵၼ်မႃး ၶုၼ်လီၶုၼ်ၵျႃႉ၊ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းဢမ်ႇမီးတၢင်းႁူႉ ႁႂ်ႈပေႃးမီးတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်မႃးသေဢမ်ႇၵႃး သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၼႆႉပဵၼ်ပၢၵ်ႇပဵၼ် သဵင်တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းထုၵ်ႇၶီႇၼဵၵ်းတဵင်းတဵင် ႁႂ်ႈပေႃး ပူၼ်ႉလွတ်ႈ သေ လႆႈႁပ်ႉပူၺ်း လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းပဵၼ်ထမ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢမ်ႇမီး ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ပဵင်းပေႃး ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈ တေၺႃး ၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇ ၽူႈမီးဢေႃးၸႃႇ ၽူႈမၢၵ်ႈငိုၼ်းသႃးၶဝ်ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင် ယူႇဢမ်ႇႁၢင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽူႈထတ်းလိၵ်ႈ ၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ သၶႁ ႁိုဝ် ၶူးၸၢႆးသႅင်ၸိုၼ်ႈ (1952-2010) ယၢမ်ႈ သင်ႇလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်မီးၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလီၼမ်ၼမ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼၼ်ႉ တေၸဵဝ်းပူတ်းပွႆႇ၊ တေၸဵဝ်းလႆႈလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း – ဝႃႈၼႆဝႆႉ။

ယၢမ်းလဵဝ် ၽူႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ ၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇ ပတ်းပိုၼ်ႉမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇ လႆႈတႅမ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်း၊ ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈ ၸုမ်းဢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ပဵၼ်ၸုမ်းၸိုဝ်ႈလူႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၺႃးတီႉလႆႈၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်း။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ပဵၼ်ႁႅဝ်ႉ(ႁဵဝ်ႉ)၊ ပဵၼ်ၶိုမ်း တေႃႇ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈမႃး။

ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇတွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်တီႈ ၵူၼ်းမိူင်း ပိုတ်ႇဢူၵ်း ပိုတ်ႇၸႂ် လွင်ႈၶွင်ႉၶမ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ လႄႈ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မေႃၵွင်ႉသၢၼ် သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇသေ ႁူမ်ႈၵၼ် ပိတ်းဢဝ်လူင်ႇမွၵ်ႈ ထၢင်ႇႁၢင်ႈလၢတ်ႈ၊ ထၢင်ႇႁၢင်ႈတႅမ်ႈ၊ ထၢင်ႇႁၢင်ႈပိုၼ်ၽႄႈၶၢဝ်ႇငၢဝ်း တွၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းမိူင်းၶိုၼ်းသေ ၵမ်း။

 သဵင်ၶဝ်ႇႁွၵ်ႈ