ၸွင်ႇလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉၸၢင်ႈဢဝ်တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸူႉၵျီႇ ယဵတ်ႈၶွၵ်ႈ

မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႇ ၸႅင်ႈၵႂၢမ်းၸွႆးတြႃး တေႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈ လူၺ်ႈၵၢၼ်ၵႂၢတ်ႇလၢင်ႉၶႃႈႁႅမ် ၶိူဝ်းၵူၼ်း ၼႆသေ ၼႂ်းဝူင်ႈဝၢင်ႈၼႆႉ ၽူႈၵိူဝ်းၵုမ်ၸိုင်ႈမိူင်း တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸူႉၵျီႇ ယူႇတီႈ ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်းသေ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ICJ တီႈမိူင်းၼႄႊထိူဝ်ႊ လႅၼ်ႊ။ ဝဵင်းယႂ်ႇဝဵင်းလူင်လၢႆလၢႆၸႄႈဝဵင်း တူင်ႉတိုၼ်ႇၼႄၵၢင်ၸႂ်ၵမ်ႉထႅမ်မၼ်းၼၢင်း။ ၸိူဝ်းပဵၼ် ဢူၺ်း လီၵၼ်တင်းပႃႇတီႇ NLD ၊ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ် တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈဢွၼ်ၵၼ် ၼႄ ၾၢင်ႁၢင်ႈၸုၵ်းၾၢႆႇ မၼ်းၼၢင်း။

ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၸိူဝ်းလႆႈတေႃႇသူႈသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ ဢွၵ်ႇၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ပေႃးလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉလူဝ်ႇၶေႃႈမုလ်း ယင်းတေၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၼႆလူးၵွၼ်ႇ။

ၵူၺ်းၵႃႈၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႄ ၵၢင်ၸႂ်ၵမ်ႉထႅမ် တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းသူႉၵျီႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈ ႁွင်ႉပၢဝ်ႇ ၸုၵ်းၾၢႆႇ မၼ်းၼၢင်းၼႆသေတႃႉ ယင်းတေပႆႇႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်မိူင်းလႂ် ၸႅင်ႈၵႂၢမ်းၸွႆးတြႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ၊ ယွၼ်ႉသင်လႄႈ ထိုင်တီႈတူဝ်မၼ်းၼၢင်း ပေႃးလႆႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃး – ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဢိင်ၼိူဝ်မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႊ ဢဝ်လိူင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတေႃႇမိူင်း လူၺ်ႈၼႄးဝႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မၢၼ်ႈ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ပင်ႊၵႃႊလီႊ ဢၼ်ႁွင်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းရူဝ်ႊႁိၼ်ႊၵျႃႊ ၸိူဝ်းယူႇ ၼႂ်း ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ တွၼ်ႈၼိူဝ်ႈလႄႈ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းသူႉၵျီႇၸင်ႇလႆႈၵႂႃႇ။ လွင်ႈၼႆႉမၼ်းပဵၼ်လွင်ႈ  ၸိုင်ႈမိူင်း တေႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်း ၸႅင်ႈၵႂၢမ်းတေႃႇၵၼ်ၵူၺ်း။ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈလွင်ႈသုၼ်ႇတူဝ် ပူၵ်ႉၵူဝ်ႇ တေႃႇ ဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ဢမ်ႇၼၼ် သုၼ်ႇတူဝ် ၸွမ်ၸိၵ်းသိုၵ်း မိၼ်းဢွင်ႇလႅင်ႇ။

ယွၼ်ႉဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းလႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းဝႆႉ  Geneva Convention  သေ သမ်ႉပူၼ်ႉ ပႅၼ်ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းလႄႈ လုမ်ႈၾႃႉၸင်ႇလႆႈဢဝ်လိူင်ႈ။

မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႊ ဢၼ်ဢဝ်လိူင်ႈၸွႆးတြႃးမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မီးၼႂ်းၵုၼ်တိူၵ်ႈ ဢႅပ်ႉၾရိၵ တွၼ်ႈတူၵ်း ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီးမွၵ်ႈ 4000 လွၵ်းလၵ်း။ ႁူဝ်ၵူၼ်းမီးမွၵ်ႈ သွင်လၢၼ်ႉၵူၺ်း။

ၵူၺ်းၵႃႈယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပဵၼ်မိူင်း ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းဢိတ်ႉသလမ်းမိၵ်ႉ OIC  (Organization of Islamic Cooperation) မူႇၸုမ်းမိူင်းမူႇသလိမ်ႊႁူမ်ႈသၢင်ႈ 57 မိူင်း လႄႈ ၸင်ႇလႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈ ပဵၼ် မိူင်းတူဝ်တႅၼ်း OIC သေ ၸႅင်ႈၵႂၢမ်းတီႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ တႃႇဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၽႅဝ်လုမ်းတႃးလုမ်ႈၾႃႉ၊ လူၺ်ႈၶေႃႈႁႃၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ရူဝ်ႊႁိၼ်ႊၵျႃႊ ၸိူဝ်းယူႇၼႂ်း မိူင်းရၶႅင်ႇ။

ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ Geneva Convention  ပႃးဝႆႉဝႃႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶႃႈႁႅမ် ၽဵဝ်ႈလၢင်ႉၽဝ်ႇၽၼ်းၶိူဝ်းၵူၼ်း Genocide ၼႆႉ ပေႃးမီးမႃးလိူင်ႈမႃး ၸၼ်ႉမိူင်းတေႃႇမိူင်း လူဝ်ႇလႆႈ ၸွႆးတြႃးၵၼ် ။ လိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅꧣ်ႇ ၼႆႉ ၸွမ်ၽွင်းလူင် မိူင်းမၢၼ်ႈ ဢူးၼူႉ တၢင်တူဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သေ ၵႂႃႇလူင်းလၢႆးမိုဝ်းဝႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1948။

State ၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ တေလႆႈမီး ဢႃႇၼႃႇပၢၼ်ႇပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း၊  ဢႃႇၼႃႇပွင်မၢႆမီႈ ဢႃႇၼႃႇ တႅပ်းတတ်းတြႃး။ ပူၵ်ႉၵူဝ်ႇလႄႈသင် မူႇၸုမ်းလႄႈသင် ဢၼ်ယိပ်းတိုဝ်းဢႃႇၼႃႇ သၢမ်ဢၼ်ၼႆႉပဵၼ် ၸိုင်ႈမိူင်း State ။ ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 2008  ၊ မၢႆမတ်ႉတႃ/ၶေႃႈ 47  ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈပႃးလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်း ၼႆႉဝႆႉလီငၢမ်း ။ ၵူၺ်းၵႃႈၵဵဝ်ႇၵပ်း ဢႃႇၼႃႇတႅပ်းတတ်းတြႃးသမ်ႉ ဢမ်ႇတႅမ်ႈပႃးလႄႈ ပွင်ႇဝႃႈ  မိူင်းႁဝ်းၼႆႉ ဢႃႇၼႃႇတႅပ်း တတ်းတြႃး  ၼႆႉဢမ်ႇပေႃးဝႆႉပိူင်ယႂ်ႇႁိုဝ်ၼႆၵေႃႈပဵၼ်ဢၼ်လီဝူၼ်ႉ။

ပေႃးၺႃးဢဝ်လိူင်ႈၸိူင်ႉၼႆယဝ်ႉၸိုင် ၽႂ်ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈမၼ်းတေလႆႈၵႂႃႇၵႄႈ။ ပေႃးပဵၼ်ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တၢၼ်းသူၺ်ႇၼႆၵေႃႈ ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ၶိၼ်ႇၺုၼ်ႉတေလႆႈၵႂႃႇၵႄႈ။ ပေႃးပဵၼ်ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တဵင်းၸဵင်ႇၼႆၵေႃႈတူဝ်တဵင်းၸဵင်ႇတေလႆႈၵႂႃႇၵႄႈ။

တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းသူႉၵျီႇၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်းၼႆသမ်ႉတေလႆႈၵႂႃႇႁဵတ်းသင်လႃႇၼႆၸိုင် ၸွမ်းၼင်ႇၶုၼ်ႇဢူၵ်ႉ ၵႃႇ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၾၢႆႇမႆမီႈ တႅမ်ႈႉဝႆႉဝႃႈ – “ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈၼႆႉ 1- တၢင်းသၢၼ်(လုမ်းတြႃး ICJ ) တေလၢတ်ႈဝႃႈ ၶႃႈလၢင်ႉၽဝ်ႇၽၼ်းၼႆႉ ပေႃးမိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈႁဵတ်းတႄႉ ပေႃးမီးတႄႉၼႆၵေႃႈ ႁႂ်ႈၵိုတ်း ၊ ယႃႇပေႁဵတ်းထႅင်ႈ။ 2- ၾၢႆႇမိူင်းမၢၼ်ႈ တေလႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းတေတူၵ်း ၵိုတ်းလွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်း၊ ႁဝ်းတေ ႁဵတ်းၸွမ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်း ၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵျီႇၼီႇပႃႇ။ 3- ပေႃးမီးၽႂ်ပူၼ်ႉပႅၼ်ၶေႃႈ တူၵ်းလူင်း ႁဝ်းတေဢဝ်လိူင်ႈ ” – ၶႃႈၼႆႉၵူၺ်း  ဝႃႈၼႆ။

ပေႃးတူၺ်းၼႂ်းပိုၼ်း လွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း Genocidal Intent ၼႆၸိုင် မီးပၼ်ႁႃတႃႇၼႄလၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ)  ၶေႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်း ဢၼ်လႆႈၶႃႈႁႅမ်ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ။ ပေႃးပႆႇၼႄလႆႈၼႆၸိုင် ပိူၼ်ႈၸွႆးတြႃး လၢႆလၢႆၵူၺ်း ပႆႇၸၢင်ႈပၼ်တၢင်းၽိတ်းသင်။  မိူဝ်ႈပႆႇတႅပ်းတတ်းတြႃးၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ တိုၼ်းတေ လႆႈသွၼ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းပႆႇမီးတၢင်းၽိတ်း။ ဢၼ်ပိူၼ်ႈယိပ်းတိုဝ်းယူႇ ၼႂ်းလုမ်းတြႃးၵူႈတီႈတီႈ ၼႆႉပဵၼ် ၼႆ။ ၵႃႈၶႂ်ႈဢဝ်ၵူၼ်းတၢႆၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈလုမ်းတြႃးပႆႇတႅပ်းတတ်းၼႆႉ မၼ်းပႆႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်။ မၼ်းဢမ်ႇမီးတၢင်းၽိတ်း။

ၵွပ်ႈၼႆ  ယူႇတီႈတေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈၵူဝ်သင်ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး မၼ်းၼၢင်းယင်း တေလႆႈၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီတႃႇမၼ်းၼၢင်းလူးၵွၼ်ႇ။ ၵွပ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႈၼမ် ဢမ်ႇႁူႉလွင်ႈၼႆႉလႄႈ  ယင်းတေႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ မၼ်းၼၢင်းႁတ်းၵႂႃႇတေႃႇသူႈ တီႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ မၼ်းၼၢင်းၼႆႉမီးၼမ်ႉ ၵတ်ႉ ႁတ်းႁၢၼ်ၼႃႇ လီဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်မၼ်းၼၢင်းတႄႉ ၼႆသေ ထုၵ်ႇယွင်ႈယေႃးထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။

ၵွပ်ႈၼၼ် ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ပီ 2020 ၵေႃႈ မၼ်း မၼ်းၼၢင်းတိုၼ်းတေလႆႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ် ၵမ်ႉထႅမ်ၸွမ်းထႅင်ႈ ၼမ်တႄႉတႄႉ။ ၶွၵ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈတေဢမ်ႇလႆႈတူၵ်း သမ်ႉတေလႆႈ ၶႅမ်းၵၢင်ၸႂ်ထႅင်ႈလႄႈ လႆႈဝႃႈမီးတႃႇလႆႈၵူၺ်း ။

ဢၼ်မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႇ ၸႅင်ႈၵႂၢမ်း လူၺ်ႈၶေႃႈႁႃ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း Genocidal Intent ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ တႃႇၼႄလၵ်းထၢၼ်(သၢၵ်ႈသေႇ)မၼ်းယၢပ်ႇတႄႉတႄႉ ။ တူၺ်းတူဝ်ႇယၢင်ႇ မၼ်းယၢမ်ႈမီးမႃး တီႈၵမ်ႇ ပူးၶျႃး(ၵမ်ႉပေႃးတီးယႃး) ပၼ်ႁႃၶမဵၼ်လႅင်  ၶႃႈႁႅမ်ၵူၼ်းတၢႆ ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၽုင်ၼၼ်ႉ တႃႇတေလႆႈတႅပ်း တတ်းတြႃးပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇ ၽူႈမီးတၢင်းၽိတ်း ၼူၼ်းၵျေႊယႃႊ တင်း ၶဵဝ်သမ်ႊၽၼ်ႊ လႆႈၼၼ်ႉ  လႆႈဢဝ်ၶၢဝ်းယၢမ်း 21 ပီ။ ပီၵၢႆၼႆႉ ၸင်ႇၵွႆႈတႅပ်းတတ်းပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇၶဝ်လႆႈ ၶဝ်ၵေႃႈထဝ်ႈသေ တၢႆၵႂႃႇယဝ်ႉ။

မိူၼ်ၵၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ တီႈယူႊၵူဝ်ႊသလႃးဝီးယႃႊၼႆၵေႃႈမီးလိူင်ႈၸိူင်ႉၼႆ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈႁွင်ႈ မႄႊလူဝ်ႊသႄးဝိၵ်ႉ ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ  ပိူၼ်ႈယင်းပႆႇလႆႈတႅပ်းတတ်းတင်းၽိတ်း မၼ်းပေႃးတၢႆယဝ်ႉ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ဢၼ်ပိူၼ်ႈဢဝ်လိူင်ႈဝႆႉသေ ဢမ်ႇတီႉလႆႈ ယူႇၵျေႃႇယူႇ ၵိၼ်ၵျေႃႇယူႇ မီး 2 ၵေႃႉ။ ၵေႃႉ႞ပဵၼ် Omar al- Bashir ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်း Sudan ။ မၼ်းၼႆႉဢဝ်တၢႆ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်းပဵၼ် သၢမ်ၶိူဝ်း။  မိူင်းဢၼ်တွၼ်ႈႁပ်ႉမၼ်းသေ ပၼ်ၵႂႃႇပၼ်ပႆ မီးယူႇလၢႆလၢႆမိူင်း။

ထႅင်ႈၵေႃႉ႞သမ်ႉပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ Bashir al-Assad မိူင်း Syria ။ မၼ်းၵေႃႈႁႅမ်ၵူၼ်း တၢႆၵူၼ်းၼမ် တႄႉ တႄႉ သေတႃႉ ဢမ်ႇပဵၼ်သင် ပိူၼ်ႈဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းသင်မၼ်း။ ယွၼ်ႉသင်ၼႆ (1) – တႃႇတေၼႄလၵ်း ထၢၼ် ၶႃႈႁႅမ်ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းဢၼ်ဝႃႈ Genocidal Intent ၼႆႉမၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈငၢႆႈ။  (2) ၸိုင်ႈမိူင်း   မႁႃ ဢမ်းၼၢတ်ႈၶဝ်ႁႄႉၵင်ႈပၼ်။ ပၼ်ႁႃ ၸႅင်ႈၵႂၢမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉတႅပ်းတတ်းယဝ်ႉ တႃႇဢဝ်လိူင်ႈပၼ် လႆႈၽႅဝ်ၵႂႃႇ ၶွင်ႊသီႊႁူမ်ႇလူမ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UN-SC)။

မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်း Sudan ၼႆႉ ယွၼ်ႉ မိူင်း USA ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ ၼႂ်း ၶွင်ႊသီႊႁူမ်ႇလူမ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UN-SC) လႄႈ ပေႃး လိူင်ႈထိုင်မႃး မၼ်းပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ၊  မိူင်း USA ပဵၼ်ၵေႃႉၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် ၵမ်းသိုဝ်ႈ။ ယွၼ်ႉမၼ်းၸွႆႈထႅမ်ပၼ် ဢမေႊရီၵၼ်ႊ ၵဵဝ်ႇၵပ်းပၼ်ႁႃ Al Qaeda  ။  မိူၼ်ၼင်ႇ ပၼ်ႁႃ မိူင်း Syrea သမ်ႉ Russia ၸွႆႈပၼ်ဝႆႉၼႃႇ။  Russia ၵေႃႈ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်း ၾၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ UN -SU ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ (မိူင်းဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶွင်ႊသီႊႁူမ်ႇလူမ်ႈလုမ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ မီးမိူင်း ဢမေႊရီႊၵၼ်၊ မိူင်းၾရင်ႊသဵတ်ႈ၊ မိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ မိူင်းရတ်ႉသျႃႊ တင်း မိူင်းၶႄႇ)

ပေႃးၼၼ် မိူင်းမၢၼ်ႈလူး ၽႂ်သမ်ႉတေယူႇၾၢႆႇၶဝ်လႃႇ။   မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 7 လႄႈ 8 ဝၢႆးဝၼ်းၼႆႉ ၽွင်းတၢင် လူင်မိူင်းၶႄႇ မိတ်ႉသတိူဝ်ႊ ဝင်ႊယီႊ Wang Yi  ၵႂႃႇ ႁူပ်ႉထူပ်း တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ လႄႈ ၸွမ်ၸိၵ်း သိုၵ်းမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ သေ လၢတ်ႈဝႃႈ – “ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈ ပၼ်ႁႃလူင် ဢၼ်ပဵၼ်မႃးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ပၼ်ႁႃ သွင်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ ပင်ႊၵလႃႊထဵတ်ႉၵူၺ်း။ ဢၼ်ယူႇတီႈလုမ်ႈၾႃႉသေ မႃးၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼႆႉ ႁဝ်းဢမ်ႇႁၼ်လီ ။ ႁဝ်းတေၸုၵ်းမၼ်ႈၾၢႆႇမိူင်းမၢၼ်ႈဝႆႉ ” – မၼ်းလၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။

ၸွမ်ၸိၵ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မိၼ်းဢွင်ႇလႅင်ႇ ၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ – “ မိူင်းၶႄႇၼႆႉပဵၼ်ဢူၺ်းလီ ထႃဝရ တွၼ်ႈတႃႇမိူင်းမၢၼ်ႈႁဝ်း” – ဝႃႈၼႆ။

သင်ဝႃႈ ၶႄႇဢမ်ႇမႃးၸွႆႈမိူင်းမၢၼ်ႈသမ်ႉၸၢင်ႈပဵၼ်ႁိုဝ်မႃးလႃႇပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင်ႈ – (1) – လုမ်ႈၾႃႉ တေပိၵ်ႉ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလႄႈ လွင်ႈၵႂႃႇတႃႈပႆတၢင်းၶဝ်။ (2) ယူႇတီႈ UN Security Council  ၼႆႉမီးဝႆႉဢမ်းၼၢတ်ႈ R2P Responsibility to Protect ၼႃႈတီႈပုၼ်ႈၽွၼ်းတႃႇတေၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈ ၼႆလႄႈ UN ၸၢင်ႈသူင်ႇႁႅင်းသိုၵ်း Peace Keeping Force  ႁူမ်ႇလူမ်ႈမႃးယူႇမိူင်းမၢၼ်ႈ (ပိုၼ်ႉတီႈမီးပၼ်ႁႃ) ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉတႄႉ ၸၢင်ႈမီးမႃးဝႃႈ – ၵူၼ်းၵေႃႉၼႆႉမီး တၢင်းၽိတ်းဢိူဝ်ႈ  ၼႆသေ ပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇၶွၵ်ႈ တီႈၽူႈပူၼ်ႉပႅၼ်သင်ႇၶႃႈႁႅမ်ၵႂၢတ်ႇလၢင်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ၼၼ်ႉ မီးၸိူင်ႉၼႆၵူၺ်း၊ ဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ သမ်ႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၽူႈသင်ႇႁႂ်ႈၶႃႈႁႅမ်လႄႈ မၼ်းၼၢင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတႃႇတေလႆႈၵူဝ်ႁႄသင်။

မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးလိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ႁူပ်ႉထူပ်းၸုမ်း EAO 10 ၸုမ်းတီႈဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈယင်းတုၵ်းယွၼ်းဝႃႈ  ႁႂ်ႈလႆႈၵမ်ႉၸွႆႈပၼ်ၶဝ်ယႂ်ႇယႂ်ႇၼမ်ၼမ် ၼႆ။

ၵွပ်ႈၼၼ် ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ PPST ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉၵႂႃႇ ဝၼ်းတီႈ 2-4/12/2019 ၼႆႉၵေႃႈ  လႆႈ ဢုပ်ႇၵၼ်လွင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တႄႉပဵၼ်ဝႃႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။

ငဝ်းလၢႆးၼႂ်းၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၵေႃႈ လွၵ်းၸုၵ်း ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ဢၼ်ပဵၼ်ၸုမ်း ဢူၺ်းလီပွတ်းႁွင်ႇ သၢမ်ၸုမ်းတႄႉလၢတ်ႈဝႃႈ  ၵမ်ႉထႅမ်ဢၼ် ICJ ၶဝ်ႁွင်ႉၽူႈၼမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇ။ သင်ဝႃႈလူဝ်ႇၶေႃႈမုၼ်း ယင်းတေၸွႆႈထႅမ်ပၼ်လႆႈယူႇ။ ထႅင်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈသမ်ႉဝႃႈ – လွင်ႈၼႆႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇၵမ်ႉထႅမ်ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ။ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶၵ်ႉၵၢၼ်ငမ်း ယဵၼ်တေ လႆႈၵႂႃႇငၢႆႈငၢႆႈလူမ်လူမ်- ၼႆလူးၵွၼ်ႇ။ ထႅင်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈတႄႉဝႃႈ – ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇႁဝ်း။ ႁဝ်းဢမ်ႇလူဝ်ႇတၵ်းသဵင်ၸွမ်း -ၼႆ။

ၵွပ်ႈၼၼ်ပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵေႃႈ ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇမႃးဝႃႈ – ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ႁႅင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃး။ ပဵၼ်လွင်ႈမၼ်း ႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်းမၼ်းၵူၺ်းဝႃႈၼႆ။

ဢီသင်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးဝႃႈႁဵတ်းၸွမ်းၶေႃႈ တူၵ်းလူင်း ပဵၼ်ၵၢၼ်လီ။  မိူၼ်ၼင်ႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်း လႆႈလူင်းလၢႆမိုဝ်းဝႆႉၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ (အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေများ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ) ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ဢူးၼူႉ၊  ၽူႈၼမ်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈလႆႈၵႂႃႇႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း။

ၵွပ်ႈၼၼ် သင်ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ပဵၼ်မႃးၸွမ်းသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈတူၵ်းလူင်း ၵၼ်ၵႂႃႇသေ တႄႇတင်ႈပူၵ်းပွင်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႆႈၸိုင် ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်းၵေႃႈတေမီးႁၢင်ႈၾၢင် ဢၼ်မူတ်း သႂ်ၶိုၼ်ႈမႃး ၸုမ်းၵိုတ်းသိုၵ်းယုမ်ႇယမ်ၼင်ႇၼႆ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၸုမ်းၵိုတ်းသိုၵ်း 10 ၸုမ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပႃးၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ႁပ်ႉတွၼ်ႈ”။ လႆႈဢုပ်ႇၵၼ်ထဵင်ၵၼ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈသေ ဢဝ်ဢွၵ်ႇပႅတ်ႈ။

ၵွပ်ႈထုၵ်ႇလႆႈၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်လႆႈႁူပ်ႉႁၼ်မႃး ဢၼိတ်ႉထႃႇရူင်ႇႁၢႆႉၸႃႉ မိူဝ်ႈပီ  1996-98 ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၺႃးၵႂၢတ်ႇလၢင်ႉၶႃႈႁႅမ်ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၽုင်၊ ၼႂ်း 11 ၸေႈဝဵင်း 1500 ဝၢၼ်ႈ ႁူဝ်ၵူၼ်း  3 သႅၼ်ထိုင် 5 သႅၼ် လႆႈပၢႆႈယၢၼ်ႁိူၼ်းယေးတီႈယူႇ။ ၵမ်ႈၼမ်ပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး။ ၵူၼ်းၺႃးၶႃႈတၢႆ 600 ဢၼ်ယိုၼ်ယၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈသဵင် 664 ၵေႃႉ။ ဢၼ်ဢမ်ႇယိုၼ်ယၼ်လႆႈၼႆႉ ၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်။

ၽွင်းၼၼ်ႉ ယူႇတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇမၢၼ်ႈ MI ၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ  – ၶေႃႈၸီႉသင်ႇတီႈၸွမ်ၸိၵ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈ တၢၼ်းသူၺ်ႇမီးဝႆႉဝႃႈ – “အစိပ်သားလေးတောင်မထားနဲ့” (ပွင်ႇဝႃႈ 1 ၼႂ်း 4) ၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ မီးၼႂ်းတွင်ႉၵူၺ်းၵေႃႈဢမ်ႇလူဝ်ႇဝႆႉ”- ဝႃႈၼႆ လူးၵွၼ်ႇ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉဢမ်ႇပေႃးႁိုင် ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ၸိုင်ႈတႆး ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်း လွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၵၼ်ႉၸၼ် “License to Rape” ။ ပပ်ႉၼၼ်ႉ ပိူင်းၼႄ ၾၢင်ႁၢင်ႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး ထုၵ်ႇပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈ၊ ၺႃး ၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆ ၶႃႈႁႅမ်တၢႆ ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၽုင်။

ၵွပ်ႈၼၼ်ၵွၼ်ႇတေၵမ်ႉထႅမ်ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလႆႈၶုၵ်းၸႂ်လႆႈလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉ လူးၵွၼ်ႇ။

ၵွပ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး လႆႈၺႃးလွင်ႈႁုၵ်ႉႁၢႆႉမႃးလႄႈ ပေႃးၵဵဝ်ႇလွင်ႈၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵမ်ႈၼမ်၊ ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း၊ တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၊ ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း ပႃးၸဵမ်တပ်ႉသိုၵ်း ၽႂ်ၵေႃႈတိုၼ်းဢမ်ႇၵမ်ႉထႅမ် ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း ၸိူဝ်းၵႂႃႇတေႃႇသူႈလိူင်ႈလၢဝ်း ဢမု ၶတီးတီႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ။

(ဢိင်ဢဝ်ၶေႃႈမုၼ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ်ၸႂ်ယဵၼ် ဢုပ်ႇၶႆႈၼေသေ  ၵဵပ်းႁွမ်တွမ်တႅမ်ႈဝႆႉၶႃႈဢေႃႈ)