ၵႄႇယႃႈလူင် ၵေႃႉမၢႆ 5 ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵႃႊ ၶႂ်ႈလႆႈတူဝ်၊ တမ်းၵႃႈႁူဝ်ထိုင် 70 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ (ငိုၼ်းထႆး) ၼၼ်ႉပဵၼ် ဝိူၺ်ႉသႅဝ်ႇၵင်း။
ဝိူၺ်ႉသႅဝ်ႇၵင်းၼႆႉ ၵိူတ်ႇၼႂ်းၸႄႈမိူင်းယုၼ်ၼၢၼ် မိူင်းၶႄႇ။ ၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈၸုမ်းၵႃႉယႃႈဢၼ်ၶုၼ်သႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ်သေ တႄႇၵႃႉယႃႈ မႃး။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လႆႈလၵ်ႉဢဝ်ငိုၼ်းတီႈၶုၼ်သႃႇမွၵ်ႈ 50 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇယဝ်ႉ ပၢႆႈၵႂႃႇယူႇတီႈမိူင်းဢမေႊရိၵႃႊ၊ ဝၢႆးမႃးၶိုၼ်းမႃးၶဝ်ႈ ႁူမ်ႈၵႃႉယႃႈၸွမ်းၸုမ်းသိုၵ်းၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၵူၵ်းမိၼ်းတင်။ ၸႂ်ႉငိုၼ်းတိုတ်ႉတၢႆးဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းဝႃႉ လႄႈၸုမ်းၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ မႃးပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉၸုမ်းၸိူဝ်းတူဝ်ူၵဝ်ႇသေ ၵႃႉၶၢႆယႃႈမႃး။
မိူဝ်ႈလဵဝ် ဝိူၺ်ႉသႅဝ်ႇၵင်း ပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းဝႃႉ တီႈမိူင်းယွၼ်း မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း၊ မီးႁႅင်းၵူၼ်းမွၵ်ႈ 10,000 ၵေႃႉ၊ မီးပိုၼ်ႉ တီႈၵုမ်းၵမ်ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်တႆး-ထႆး တင်ႈတႄႇတႃႈၶီႈလဵၵ်း (ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၸႄႈဝဵင်းမႄႈသၢႆ ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းႁၢႆး) ၵႂႃႇတေႃႇထိုင် တၢင်းႁူဝ်မိူင်း (ဢၼ်တေႃႇၼႃႈမိူင်းထႆး ၸႄႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၽႃႈ ၸႄႈတွၼ်ႈမႄႈႁွင်ႈသွၼ်)။ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈမီးငိုၼ်းမွၵ်ႈ 2 လၢၼ်ႉ လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။
—————————————————————————————————
ၵႄႇယႃႈလူင် ၵေႃႉမၢႆ 4 ဢၼ်လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းယႃႈၽိူၵ်ႇ ႁေႊရူဝ်ႊဢိၼ်ႊ “ၶုၼ်သႃႇ”။
ၶုၼ်သႃႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၸၢင်းသျီးၾူး ထိုဝ်ဝႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈမဝ်းၵမ်ၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉ၊ လႆႈထုၵ်ႇယုၵ်ႉယွင်ႈ ဝႃႈပဵၼ်ၶုၼ် ႁေႃ ၶမ်းယႃႈၾိၼ်ႇ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈၵုမ်းၵမ်လႆႈ ပိုၼ်ႉတီႈၽုၵ်ႇၾိၼ်ႇ 1 ပုၼ်ႈၼႂ်း 3 ပုၼ်ႈၶွင်လုမ်ႈၾႃႉ။ မီးငဝ်ႈငုၼ်းၵုမ်းၵွၼ်းသင်ႇ ၵၢၼ်ယူႇတီႈ သၢမ်ၸဵင်ႇၶမ်း။ ၶုၼ်သႃႇ ဢိင်ဢၢင်ႈဝႃႈ လွင်ႈတၢင်းဢၼ်လႆႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵႃႉၶၢႆၾိၼ်ႇ-ႁေႊရူဝ်ႊဢိၼ်ႊၸိူဝ်းၼႆႉ ပိူဝ်ႈတႃႇမီးငိုၼ်းသိုဝ်ႉၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ လႄႈ လဵင်ႉလူတပ်ႉသိုၵ်း တႃႇၵွပ်ႈၵူႈဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းတႆး။
ၶုၼ်သႃႇၼႆႉ သူင်ႇႁေႊရူဝ်ႊဢိၼ်ႊၵႂႃႇၶၢႆၸွတ်ႇတူဝ်ႈလူၵ်ႈ၊ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵႃႊ တင်ႈၵႃႈႁူဝ် 2 လၢၼ်ႉတေႃႊလိူဝ်ႊ၊ မွၵ်ႈ ငိုၼ်းထႆး 72 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။ မိူဝ်ႈလဵဝ် ၶုၼ်သႃႇလူႉသဵင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ၊ လူႉၵႂႃႇမိူဝ်ႈၽွင်းဢႃႇယု 73 ပီ တီႈႁိူၼ်းမၼ်းၼႂ်း ဝဵင်းလူင် တႃႈၵုင်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ။ လွင်ႈၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းတွင်းၶုၼ်သႃႇၼၼ်ႉ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈမီးမွၵ်ႈ 5 ႁဵင်လၢၼ်ႉၻေႃႊလိူဝ်ႊ၊ တူၵ်းငိုၼ်းထႆးမွၵ်ႈ 180,000 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။
—————————————————————————————————
ၵႄႇယႃႈလူင် ၵေႃႉမၢႆ 3 ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၾၢႆႇၵၢၼ်ၵႃႉယႃႈ၊ ၸိုဝ်ႈ “ႁူဝ်ႊသေႊ ၵွၼ်ႊသႃႊလူဝ်ႊ ရူတ်ႊရီႊၵဵတ်ႊ ၵႃႊသႃႊ” ။
မၼ်းၸၢႆး ၵိူတ်ႇတီႈမိူင်းၶူဝ်ႊလမ်ႊၿီႊယိူဝ်ႊ၊ မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉပဵၼ်ၵူၼ်းၵွတ်းၵူၼ်းၽၢၼ်၊ ၽိူဝ်ႇယႂ်ႇမႃး ပိုင်ႈဢိင်ၸုမ်း Medellin Cartel သေ လႆႈလီလႆႈပဵၼ်မႃးလႄႈမီးဢႃႇၼႃႇဢမ်းၼၢတ်ႈမႃး၊ တေႃႇထိုင်တၢင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးမီးၽႂ်ႁတ်းမႃးယုင်ႈၸွမ်း။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မၼ်းၸၢႆးယင်းၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸွမ်း ၵၢၼ်လၵ်ႉလွမ်ႉၶႃႈႁႅမ်တၢႆ ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇၵၢၼ်ထမ်းတြႃးထႅင်ႈ။
မၼ်းၸၢႆး မီးတၢင်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႂ်းၵၢၼ်ၵႃႉယႃႈမဝ်းၵမ်သေ ထိုင်တီႈႁူမ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း ၵႄႇယႃႈလူင်ၽူႈၵိုၵ်းပိုၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇ Pablo Escobar ၊ မိူဝ်ႈၼႂ်းပီ 1088 ၼၼ်ႉ ပပ်ႉၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇၾွၼ်ႊ ယင်းဢွၵ်ႇယုၵ်ႉယွင်ႈဝႃႈ မၼ်းၸၢႆးပဵၼ်ၽူႈမၢၵ်ႈမီး သထေး လူင်ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉၵေႃႉၼိုင်ႈ။
လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈ ၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းတွင်းမီးမွၵ်ႈ 5,000 လၢၼ်ႉၻေႃႊလိူဝ်ႊ၊ တူၵ်းငိုၼ်းထႆးမွၵ်ႈ 180,000 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။ ပဵၵ်ႉသမ်ႉ ဝႃႈ မၢၵ်ႈမီးသေတႃႉၵေႃႈ ၸူဝ်ႈပၢၼ်လိုၼ်းသုတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇတႄႉ လႆႈတိုတ်ႉမၢၵ်ႇပွမ်းၶႃႈတူဝ်တၢႆၵႂႃႇ ၽွင်းၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ်ႈဝႅတ်ႉ လွမ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇတီႉၺွပ်းမၼ်းၸၢႆးၼၼ်ႉ-ၼႆယဝ်ႉ။
—————————————————————————————————
ၵႄႇယႃႈလူင် မၢႆ 2 ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဢေႊလ် ၶႃႊပူဝ်ႊ၊ ၸိုဝ်ႈတဵမ်ဝႃႈ ၸူဝ်ႊၶႃႊဢိၼ်ႊ ၵုသ်ႊမၼ်ႊ လူဝ်ႊရႃႊ။
ဢေႊလ် ၶႃႊပူဝ်ႊ ႁိုဝ် ၸဝ်ႈပွၵ်း ပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈၸုမ်းၵႃႉယႃႈမဝ်းၵမ် “သိၼႃႊလူဝ်ႊဢႃႊ” ၼႂ်းမိူင်းမႅၵ်ႊသိၵူဝ်ႊ။ မၼ်းၸၢႆးၼႆႉ ဢမေႊရိၵႃႊပၼ်ၵႃႈႁူဝ်ဝႆႉတီႈ 5 လၢၼ်ႉၻေႃႊလိူဝ်ႊ၊ တူၵ်းငိုၼ်းထႆးမွၵ်ႈ 180 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။ ပဵၼ်ၽူႈၵႃႉယႃႈမၢႆၼိုင်ႈ ၼႂ်းလုမ်ႈ ၾႃႉ ဢၼ်ဢမေႊရိၵႃႊ ၶႂ်ႈလႆႈတူဝ်တီႈသုတ်း၊ ၵွပ်ႈဝႃႈမၼ်းၸၢႆး တေႃႉသူင်ႇယႃႈမဝ်းၵမ် ၵႂႃႇၶၢႆၸွတ်ႇတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းဢမေႊရိၵႃႊ၊ ယူရူပ်ႊ၊ ဢေႊသျိူဝ်ႊၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၼႂ်းပီ 2009 ၼၼ်ႉ ပပ်ႉၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇၾွၼ်ႊ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈ- ၸုမ်းၵႃႉယႃႈသိၼႃႊလူဝ်ႊဢႃႊၼႆႉ ၼိုင်ႈပီလႂ်မီးငိုၼ်းတႃလႆႈ 3,000 လၢၼ်ႉၻေႃႊလိူဝ်ႊပၢႆ၊ တူၵ်းငိုၼ်းထႆးမွၵ်ႈ 108,000 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ။
ဢေႊလ် ၶႃႊပူဝ်ႊ ထုၵ်ႇတီႉၺွပ်းတီႈမိူင်းၵူဝ်ႊတေႊမႃႊလႃႊၼႂ်းပီ 1993 သေ ထုၵ်ႇသူင်ႇတူဝ်ၵႂႃႇ တႅပ်းတတ်းတြႃးတီႈမိူင်းမႅၵ်ႊ သီႊၵူဝ်ႊ၊ ၺႃးတူတ်ႈတၢမ်ႇတူၵ်းၶွၵ်ႈ 20 ပီ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉမၼ်းၸၢႆး ဢဝ်ငိုၼ်းယဵတ်ႈမွၼ်ႈတီႈၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ၵူၼ်းပႂ်ႉၵုမ်းၶွၵ်ႈ သေ ပၢႆႈပူၼ်ႉဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၼႂ်းပီ 2001 ။ ၵူၺ်းၵႃႈပူၼ်ႉဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈလႆႈၶၢဝ်းတၢင်း 13 ပီၵူၺ်း ထိုင်ႇမႃးပီ 2014 ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇတီႉၺွပ်း ထႅင်ႈ။
—————————————————————————————————
ၵႄႇယႃႈလူင်မၢႆ 1 လုမ်ႈၾႃႉ ၿႃႊပူဝ်ႊလ် ဢဵသ်ႊၵူဝ်ႊၿႃႊ။
ၿႃႊပူဝ်ႊလ် ဢဵသ်ႊၵူဝ်ႊၿႃႊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈၵိုၵ်းပိုၼ်း၊ ၵႃႉၶူဝ်ႊၶဵၼ်ႊ 4 ပုၼ်ႈ ၼႂ်း 5 ပုၼ်ႈတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် 80% ။ သမ်ႉယင်းမီးမုၵ်ႉၸုမ်းလၢႆလၢႆၸုမ်း ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ႁႅင်းတင်းၼမ် လႄႈ ထိုင်တီႈပေႃးမီးၵၢၼ်သၢင်ႈၸိူင်းငဝ်းတူင်ႉလူင် ၵဵဝ်ႇၵပ်း မၼ်းၸၢႆးထႅင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။
လိူဝ်သေၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈမဝ်းၵမ်ယဝ်ႉ ယင်းလႆႈယၢင်ႈၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းဝူင်းၵၢၼ်မိူင်းထႅင်ႈသေ မီးဢႃႇၼႃႇဢေႃးၸႃႇမႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇထႅင်ႈ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမူႇၸုမ်းၵႃႉယႃႈမဝ်းၵမ်ငၢႆႈလိူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၽႂ်ပဵၼ်ၵူႈၶႅင်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် သၢၼ်ၶတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၵေႃႈ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉပႅတ်ႈ။
ၾၢႆႇႁဵတ်းၵၢၼ်ႁၢႆႉၵေႃႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းတၢင်းလီ ဢဝ်ၼႃႈဢဝ်တႃၸွမ်း မိူၼ်ၼင်ႇၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းယၢၵ်ႈ ၵူၼ်းၽၢၼ်၊ ၸႃႇၵ ယိုၼ်ႈလူႇဝၢင်းတၢၼ်းငိုၼ်း တႃႇသၢင်ႈႁူင်းယႃ၊ ႁူင်းႁဵၼ်း၊ ၵျွင်းၶရိတ်ႉယၼ်ႇ လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၼႂ်းပီ 1989 ပပ်ႉၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ Forbe ယုၵ်ႉယွင်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းမၢၵ်ႈမီးၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၵေႃႉမၢႆ 7 ၊ လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈမီးၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းၶမ်း မွၵ်ႈ 30,000 လၢၼ်ႉၻေႃႊလိူဝ်ႊ၊ တူၵ်းငိုၼ်းထႆးမွၵ်ႈ 1,080,000 လၢၼ်ႉဝၢတ်ႇ၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉယႃႈဢၼ်မၢၵ်ႈမီးသုတ်းၼႂ်းလုမ်ႈ ၾႃႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸၢတ်ႈပၢၼ်လိုၼ်းသုတ်းတႄႉ ဢိင်ၼိူဝ်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၸွမ်းသွၵ်ႈတီႉၺွပ်းသေ မၼ်းၸၢႆးထုၵ်ႇယိုဝ်း လူႉတၢႆၵႂႃႇ။
ဢိင်ၶေႃႈမုလ်းတီႈ www.noozup.news
Photo: www.noozup.news
ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 007, 2018
