ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ပီ 2018 ၼီႈၼႆႉ မႅၼ်ႈဝၼ်းလိူၼ်ၸဵတ်းမူၼ်း။ လိူၼ်ၸဵတ်းမူၼ်းပီၼႆႉ မႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 29 လိူၼ်ႈမေႊ။ မိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းမလေးသိယိူဝ်း မိူင်းသိင်ၵပူဝ်ႊ မိူင်းဢိၼ်ႊတူဝ်ႊၼီႊသိယိူဝ်း လႄႈမိူင်းၵႅဝ်(ဝႅတ်ႉၼၢမ်း) ၸတ်းႁဵတ်းလိူၼ်ၼႆႉမိူၼ်ၵၼ်။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၼေႃႇဢၼ်ၸဝ်ႈသိတ်ႉတတ်ႉထ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းၵူဝ်းတမ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈသႃၵိယ မိူင်းသၵ်ႉၵ ႁူပ်ႉႁၼ်သတ်ႉၸထမ်းသေ မူတ်းပႅတ်ႈလူဝ်းၽ တူဝ်းသ မူဝ်းႁ ႁူမ်ႈတင်းၵမ်မ-ၵမ်မဝိပႃၵ(ဢၼ်မီး ၸေတၼႃးပဵၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၼၼ်ႉ)ပုတ်းပုတ်း ၶၢတ်ႇၶၢတ်ႇ ဢမ်ႇမီးသင်လိူဝ်ဝႆႉၼႂ်းၸႂ်ၸဝ်ႈယဝ်ႉလႄႈ လႆႈၸိုဝ်ႈမႂ်ႇဝႃႈ- ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ-ၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ဝၼ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈမႃးမႅၼ်ႈဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမူၼ်းလႄႈ ဢဝ်ၸွမ်းၸိုဝ်ႈဝိသႃၶလႅင် လၢဝ်သေ ဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃး ႁိုဝ် ဝၼ်းဝေးသျၢၵ်ႉ (Visakha Puja Day or Veshak Day) ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉႁိၵ်ႈၵၼ်မႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ၽူႈႁူႉၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇပိုၼ်းပုတ်ႉထ ၸၢဝ်းထႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ(ဢႃးၸၢၼ် သထဵၼ်ၽူင်း ဝၼ်းၼပူၵ်ႇ၊ ရႃႇၸပၼ်ႇတိၸၢဝ်းထႆး) ၼပ်ႉသွၼ်ႇသေ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ- မႅၼ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 18 လိူၼ်မေႊ ဢွၼ်တၢင်းပီပုတ်ႉထ 45 ပီမိူင်း(BC. 588) ၼႆယူႇ။
ၼႂ်းပီ 2018 ၼႆႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်ပီဢထိၵမၢသ်ႈ(ပီဝႃႇထၢပ်ႈ- လိူၼ်ပႅတ်ႈမီး 2 လိူၼ်)လႄႈဝၼ်းဝိသႃၶပူး ၸႃးၵေႃႈ လႆႈႁၼ်ၸတ်းႁဵတ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ- မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းသီရိလင်းၵႃလႄႈ မိူင်းၵမ်ႊၽူႊၶိယိူဝ်း ၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 29 လိူၼ်ဢေႊပလိူဝ်ႊလ်၊ မိူင်းၵျပႅၼ်ႊ ၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ (8) လိူၼ်ဢေႊပလိူဝ်ႊလ်၊ မိူင်းၶႄႇလႅင် မိူင်းထႆဝၼ်း မိူင်းၽူႊ တၼ်ႈတင်းမိူင်းၵဝ်းလီ(ၵူဝ်ႊရိယိူဝ်းၸၢၼ်း) သမ်ႉၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ (22) လိူၼ် မေႊၼႆႉ။ မိူင်းထႆးသျၢမ် မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းသိင်ၵပူဝ်ႊ မိူင်းၵႅဝ်(ဝႅတ်ႉၼၢမ်း) မိူင်းမလေး သိယိူဝ်း တင်းမိူင်းဢိၼ်ႊတူဝ်ႊၼိသိူဝ်း လႆႈၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 29 လိူၼ်ဢေႊပ ရိူဝ်ႊလ်ၼႆႉမိူၼ်ၵၼ်။
မုၵ်ႉၸုမ်းၸိုင်ႈမိူင်းလုမ်ႈၾႃႉ(UN) တႄႉလႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢဝ်ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် ဝၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ်လုမ်ႈၾႃႉပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်သေ တႄႇၸတ်းႁဵတ်းဝၼ်းဝေးသျၢၵ်ႈ(Veshak Day) ၼႆႉတီႈၼႂ်းလုမ်းလူင်ယူႊဢဵၼ်ႊမႃးမိူဝ်ႈပီ 2000 လႄႈၸတ်းႁဵတ်းမႃးတေႃႇထိုင်ဝၼ်း မိူဝ်ႈၼႆႉ(Professor Dr. Khammai Dhammasami, Ph.D Oxford Buddhavihara, Oxford, England)။
ဝၼ်းပုတ်ႉထၸဝ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းဝိသႃၶပူးၸႃးၼႆႉ ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈၵူဝ်းတမ ဢွင်ႇ ပႄႉသိင်ႇလႂ် ? ၶေႃႈထၢမ်ၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်တေႁူႉၵၼ်ယူႇ။ တေဢွၼ်ၵၼ်တွပ်ႇဝႃႈ- ၶမ်းၸဝ်ႈ ဢွင်ႇပႄႇၵိလေႇသႃႇတင်းမူတ်းဢမ်ႇလိူဝ်သင်(ၸရေးတႆးႁဝ်းဝႃႈ- ၵိလေႇသႃႇမီး 1,500) ၼႆၵၼ်။ ၵွႆးလိုမ်းၼိုၵ်ႉထိုင်လွင်ႈဝႃႈ- ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈၵိလေႇသႃႇဢၼ်မီး လူဝ်းၽ တူဝ်းသ မူဝ်းႁ ပဵၼ်ၵႅၼ်ၼမ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ၶမ်းၸဝ်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈတင်းမူတ်းဢမ်ႇ ၵိုတ်းသင်သေဢိတ်း၊ ပေႃးပဵၼ်သိင်ႇၵမ်ႇသဝ်ႈဝဝ်းလမ်ၼႆ မွၵ်ႈပရမၼူး(atom)ၵွႆးၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇၵိုတ်းသင်ဢဝ်ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ႁူမ်ႈတင်းၵမ်ႇမ- ၵမ်မဝိပႃႇၵ၊ ၵမ်ၵဝ်ႇ-ၵမ်မႂ်ႇ (ဢၼ်တႆးႁဝ်းယုမ်ႇၵၼ်ဝႃႈ- ၵမ်ဝဵၼ်း၊ ဝူတ်ႈၵမ်၊ ၶုၼ်သၢင်ပြမ်ႇမႃႇတႅမ်ႈသႂ်ႇဝႆႉၼႃႈၽၢၵ်ႇ ဢွၼ်တၢင်းမိူဝ်ႈပႆႇၵိူတ်ႇယဝ်ႉ)၊ ႁူမ်ႈတင်းၶမ်းၸဝ်ႈပၢၵ်ႈပႅတ်ႈတင်းၸေႇတၼႃႇ- ဝႃႇသ ၼႃႇလႆႈတင်းမူတ်းဢမ်ႇၵိူတ်းၶၢင်ႉသင်ယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈၶမ်းၸဝ်ႈၵူဝ်းတမပုတ်ႉထဢွင်ႇပႄႉလႆႈ၊ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈတင်းမူတ်းယဝ်ႉဢမ်ႇလိူဝ်သင် ယဝ်ႉလႄႈၸင်ႇႁူပ်ႉႁၼ်သတ်ႉထမ်းမလႄႈလႆႈသပ်ႉပၺ်းၺုတၺၢၼ်း ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽႂ် တႅၵ်ႈမိူၼ်လႆႈ။ ၵွပ်ႈလႆႈသပ်ႉပၺ်းၺုတၺၢၼ်းဢၼ်သုင်သုတ်းယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈ ၼၢမ်း ဝႃႈ- ပုတ်ႉထၸဝ်ႈ(ၽူႈႁူႉ-ႁူႉသတ်ႉထမ်းမ၊ ၽူႈတိုၼ်ႇ-တိုၼ်ႇတူဝ်ဢွၵ်ႇပူၼ်ႉ ၸႂ်ဢတ်ႉတ၊ ၽူႈၸိုၼ်ႈသိူဝ်း- ယူႇၼိူဝ်ၵုသုလ် ဢၵုသုလ်ယဝ်ႉ)။
ႁူႉထိုင်ၶဝ်ႈၸႂ်ထိုင်ၸၼ်ႉ ၼႆႉယဝ်ႉ သုၼ်ႇၼမ်ယင်းတိုၵ်ႉယုမ်ႇယမ်ၸပ်းပႅၼ်းယူႇၼႂ်းၸႂ်ဝႃႈ- ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ ၵေႃႈမီးၵမ်ၵဝ်ႇ(ၵမ်ဝဵၼ်း- ၵမ်မဝိပႃႇၵ- ဝိဝၢၵ်ႇၵမ်- ဝူတ်ႈဝၼ်းလင်) မိူၼ်ၵူၼ်းပုထုၸူၼ်း (ပုထုၸၼ-ပုထုၸိၼ်ႇ) ၼင်ႇသူၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ႁူမ်ႈတင်းၽဢရႁၼ်တႃၶဝ်ၸဝ်ႈတင်းလၢႆ။ ၸင်ႇမီးမႃးၾိင်ႈဝိပႃႇၵသိပ်းသွင်(ၸိူင်းၸၢတ်ႈသႃႇထၵလွင်ႈဝူတ်ႈဝိပႃႇၵ 12 ၶွင်ပုတ်ႉထ ၶမ်းၸဝ်ႈ)ၼႆသေ သွၼ်ႁဵၼ်းၵၼ်မႃးတေႃႇပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉမိူၼ်ႁူႉႁူႉၵၼ်။ ၼႂ်းဝူတ်ႈ ဝိပႃႇၵ 12 ၼၼ်ႉမီးဝႃႈ- လွင်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈႁူဝ်ၸဵပ်း၊ ဢႅဝ်ၸဵပ်း၊ တွင်ႉႁေႈလိူတ်ႈလႄႈ ဢဝ်ပရိၼိပ်ႉပၢၼ်း(တၢႆ)တီႈၵႄႈၵၢင်တူၼ်ႈမႆႉပဝ်းသွင်တူၼ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈၵမ်ၵဝ်ႇ(ဝူတ်ႈ ဝၼ်းလင်)မႃးၸွမ်းတွပ်ႇတႅၼ်းၸိူင်ႉၼႆ။
ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈၵေႃႈမီးၵမ်ၵဝ်ႇ(ၵမ်ဝဵၼ်း-ၵမ်မဝိပႃႇၵ-ဝိဝၢၵ်ႇၵမ်-ဝူတ်ႈဝၼ်းလင်)ၼႆ ၼၼ်ႉ ၸွင်ႇၸႂ်ႈတႄႉ ? ဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ပေႃးဢဝ်လၵ်းၵၢၼ်- ၵၢၼ်ၽူႈလီ(ပႃႇရမီႇထမ်း)၊ ပုတ်ႉထဢႃသဝၵ်ႉၶယၺၢၼ်းလႄႈသပ်ႉပၺ်းၺုတၺၢၼ်းဝႃႈၼႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႄႉ။ ၵမ်ၵဝ်ႇ၊ ၵမ်ဝဵၼ်း၊ ဝိဝၢၵ်ႇၵမ်၊ ဝူတ်ႈဝၼ်းလင်ၼႆႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉၵုသလၵမ်- ဢၵုသလၵမ်လွၼ်ႉလွၼ်ႉလႄႈ ၶမ်းၸဝ်ႈၵူဝ်းတမပုတ်ႉထၼႆႉ ၶၢမ်ႈပူၼ်ႉၵုသလၵမ်-ဢၵုသလၵမ်(ဢၼ်ႁွမ်းပႃးၸေတၼႃး)၊ ႁူမ်ႈတင်းဝႃသၼႃမူတ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ် လႄႈသိင်ႇလဝ်ႇၼၼ်ႉ(ၵမ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ) ဢမ်ႇမီးႁႅင်းဢၼ်တေမႃးႁဵတ်းႁၢႆႉသင်တီႈပုတ်ႉထ ၶမ်းၸဝ်ႈလႆႈ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ပုတ်ႉထသႃႇဝၵ ၸိူင်ႉၼင်ႇၸဝ်ႈသႃရိပုတ်ႉတ၊ ၸဝ်ႈမူၵ်ႉၵ လႃႇၼ၊ ၸဝ်ႈသုၽူႇတိလႄႈၸဝ်ႈဢင်ႇၵုလိမႃႇလၶဝ်ၸဝ်ႈၵေႃႈမိူၼ်ၵၼ်။ ပဵၵ်ႉဝႃႈ-ဝႃသ ၼႃသုၼ်ႇတူဝ်ယင်းလိူဝ်ယူႇၵေႃႈယႃႇ ၵုသုလ်- ဢၵုသုလ်(ၵမ်မၸေတၼႃး)တႄႉဢမ်ႇ ၵိုတ်ႉ ၶၢင်ႉသင်မိူၼ်တင်းပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵမ်ၵဝ်ႇ၊ ၵမ်ဝဵၼ်း၊ ဝိဝၢၵ်ၵမ်၊ ၵမ်မဝိပႃႇပ၊ ဝူတ်ႉဝၼ်းလင်- ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁၢႆႉသင်တီႈၶဝ်ၸဝ်ႈလႆႈမိူၼ်ၵၼ်။
ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ ၵမ်-ၽွၼ်းၵမ်၊ ၵမ်မ-ၵမ်မၽလ-ၼႆႉမၼ်းပဵၼ်လွင်ႈဢၸိၼ်ႇတေယျ (ယူႇၼိူဝ်ၶွပ်ႇပၢႆးဝူၼ်ႉၵူၼ်းထမ်းမလႃး- ႁိုဝ်- ၵူၼ်းပုထုၸူၼ်း-ပုထုၸိၼ်ႇ)ၸိူင်ႉၼႆ။ ၼၼ် သေၵေႃႈ ၶွင်ႈၶီႈလူတ်းၵေႃႈ ၼႄးၵမ်ၵဝ်ႇ၊ တူၵ်းၼမ်ႉတူၵ်ႉတူၼ်ႈမႆႉၵေႃႈ ၵွပ်ႈမီးဝူတ်ႇၵဝ်ႇ၊ ထုၵ်ႇပိူၼ်ႈလၵ်ႉၶူဝ်းၶွင်-ၶူဝ်းၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇႁၢႆ၊ လူမ်ႉလႄႈမိုဝ်းႁၵ်းၶႃႁၵ်းၵေႃႈၼႄးဝႃႈဝူတ်ႉ ဝၼ်းလင်၊ လုၵ်ႈလၢင်းႁၢႆႉ၊ ၽူဝ်ႁၢႆႉမေးႁၢႆႉၵေႃႈၼႄးဝႃႈမီးဝူတ်ႈ(ဝူတ်ႇတွပ်ႇ)ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဢဝ်ထမ်းမၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထဝႃႈ- ၶဝ်ႈၶၢႆႇမိၸ်ႉသႃတိတ်ႉထိ(ပၢႆးဝူၼ်ႉၽိတ်း-ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼွၵ်ႈၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ)တေလႆႈဝႃႈၸိူင်ႉၼႆယူႇ။
မီးသတ်ႉထႃး(လွင်ႈယုမ်ႇ ယမ်) ဢၼ်ဢမ်ႇႁွမ်းပႃး- သတိ(ဝူၼ်ႉႁွပ်ႈၶွပ်ႈ)၊ ဝီရိယ(ၶတ်းၸႂ်ဝူၼ်ႉၸေးၸွတ်ႇ)၊ သမႃထိ(ဝူၼ်ႉလူၺ်ႈၸႂ်ႈတဵင်ႈၼိမ်မၼ်ႈၵိုမ်း) လႄႈပၺ်ၺႃ(ဝူၼ်ႉၵႃႈၼႂ်းၶွပ်ႇဝူင်းပၺ်ၺႃ)၊ ၸႂ်သတ်ႉထႃး ဢၼ်ဢမ်ႇႁွမ်းၽႃဝႆႉတင်းထမ်းမသီႇၶေႃႈပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸႂ်သတ်ႉထႃး (တၢင်းယုမ်ႇယမ်) ဢၼ်ၵႅၵ်းဢၼ်ပွမ်၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသတ်ႉထႃးတႄႉ။ သမ်ႉ သတ်ႉထႃး- ဢၼ် ႁွမ်းၽႃဝႆႉတင်းသတိ ဝီရိယ သမႃထိလႄႈပၺ်ၺႃ-ၼႆႉၸင်ႇပဵၼ်ၸႂ်သတ်ႉထႃး- ဢၼ်တႄႉ ဢၼ်ၸၢင်ႇၸႅတ်ႈ(ယူႇၼႂ်းၶွပ်ႇဝူင်းသမ်မႃတိတ်ႉထိ- ပၢႆဝူၼ်ႉမႅၼ်ႈ- ပၢႆးဝူၼ်ႉၼႂ်းၵႂၢမ်းသွၼ် ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ)- ၸိူင်ႉၼႆ။
မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)
