တႆး ၼႂ်းသၢႆတႃပိူၼ်ႈလႄႈႁဝ်း

ပေႃးတေလၢတ်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ တႆးၼႆၸိုင် လူဝ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈတႆးဢွၼ်တၢင်းယူႇ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတႆးၼႆႉၶုၼ်လူင် ပၢႆးပၺႃႇမိူင်းတႆး ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း လႆႈၵဵပ်းႁွမ်တွမ်ၸူႉ သေတႅမ်ႈဝႆႉ မီးၸိူင်ႉၼႆ။

မေႃၵႃႉမေႃၶၢႆ ၊ မေႃႁႃငိုၼ်း။ ပၢၼ်ၵူႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတင်းၼမ်ႁူႉၸၵ်းဝႃႈ တႆးၼႆႉ ပႃးဝူဝ်းတၢင်ႇသေ ၵႃႉလွင်ႈတွင်ႈတဵဝ်းတၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းထႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈၼႂ်း ၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉ ႁႂ်ႈပေႃးၶိုတ်းပိူၼ်ႈလႆႈၼၼ်ႉလူဝ်ႇမီးပိုၼ်ႉႁူႉ ၶိုတ်းၵၢပ်ႈ (education) ငိုၼ်းတိုၼ်း (capital) လႄႈတၢင်းၶတ်းၸႂ်ဢမ်ႇၽႃႈ ဢမ်ႇပွႆႇ (perseverance)။

မေႃၽုၵ်ႇသွမ်ႈ (good agriculturists)
မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း။ ၶိူင်ႈငိုၼ်းဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းၼႆႉႁၢင်ႈလီတႄႉ။
မေႃႁႃငိုၼ်းယဝ်ႉမေႃၵဵပ်းမေႃႁွမ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵွတ်းၽၢၼ်ယွၼ်ႉတၢင်းလွင်းၵေႃႈ မီးၼမ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈပၢၼ်ၵူႈပွၵ်ႈ ထၢင်ႇႁၢင်ႈတင်ႈပၢင်လွင်းလႆႈ။ (မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႃႇ ပဵၼ်ႁိုဝ်?)

ၶၢဝ်းယၢမ်းမိူင်းလီၼႆႉ မေႃယူႇမူၼ်ႈယူႇသိူဝ်း၊ မေႃၸူမ်းႁပ်ႉတွၼ်ႈၶႅၵ်ႇ၊ မေႃၸွႆႈ မေႃထႅမ်ပိူၼ်ႈ၊ ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈၼႆႉတေဢွၼ်ၵၼ်ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၾိင်ႈထုင်း ဢဝ်ဝၼ်းၵၼ်သွမ်ႈၼႃးပၢတ်ႇၶဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။

ၵူၺ်းၵႃႈပေႃးပဵၼ်သိုၵ်းသိူဝ်ယဝ်ႉ မီးၸႂ်ႁုၵ်းႁဵၼ်ႈ ႁဵတ်းလႆႈႁင်းပိူၼ်ႈ၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵေႃႈဢမ်ႇဝႆႉၵိုတ်း။
(တီႈၼႆႈၶုၵ်ႉၸႂ်လႆႈတၢင်းပီႈၼွင်ႉထႆးလၢတ်ႈလွင်ႈတႆး ဢၼ်ၶဝ်ႁွင်ႉမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဝႃႈ “ငဵဝ်ႉ”-

1-ယႃႇဢဝ်ၶႃးမႃးၸိမ်ႉၶဵဝ်ႈ (ၶႅၵ်းၶဵဝ်ႈ) ယႃႇဢဝ်ငဵဝ်ႉမႃးပဵၼ်ၽိူၼ်ႉ/ဢူၺ်း ၵေႃႉ ၼၼ်ႉလႂ်။
2-ဢူၺ်းၵေႃႉထႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၶိုင်ႈတႆးၼႆႉ ယၢမ်ႈၶႆႈဝႃႈ ပေႃး မႄႈမၼ်း ၽိတ်းၸႂ်ၼိူဝ်ပေႃႈမၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်တႆးၵဵင်းတုင်ၼႆ ၵႆႉပွင်ႉဝႃႈ “ငူးငဵဝ်ႉၶဵဝ်း ၶေႃ ၼႆႉလတ်းႁႂ်ႈသိုဝ်ႈဢမ်ႇလႆႈ” ဝႃႈၼႆ။)

ဢၼ်တေၶႆႈထႅင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပိူၼ်ႈထတ်းသၢင်တႆး။ ပဵၼ်တူဝ်ၸဝ်ႈသၢႆမိူင်း ၵေႃႉဝႃႈယဝ်ႈ။ ပေႃးမီးၽေးၶဵၼ်လူင် (disaster) ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆ တႆးၼႆႉတေဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႂ်းမိူင်းႁဝ်း။ ပေႃးမႃးပဵၼ်ၼႂ်း မိူင်းႁဝ်းသမ်ႉတေ ဝႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႂ်းဝၢၼ်ႈႁဝ်း။ ပေႃးပဵၼ် တီႈဝၢၼ်ႈႁဝ်းၼႆ ၵႆႉဝႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႂ်း ႁိူၼ်းႁဝ်း။

မၼ်းၸဝ်ႈလႅပ်ႈၶႂ်ႈတိူၼ်း သတိတႆးဝႃႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်သင်မႃး ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ တႆးႁဝ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈၵွတ်ႇၵႆႇတူၺ်းဝႆႉ။ လူဝ်ႇတူဝ်ႈတၼ်းတႃႇ ၶႄတူဝ် ၶႄၼႃႈႁိူၼ်း ၼႃႈဝၢၼ်ႈ ၼႃႈမိူင်းတႃႇသေႇ။ မိူၼ်ႁႃႈလူင် ၶူဝ်းဝိတ်ႉ 19 (Covid 19) ဢၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃးၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉသေၽႅဝ်မႃးဢမ်ႇလွတ်ႈဝၢၼ်ႈ လွတ်ႈ ႁိူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢၼ်တေသိုပ်ႇထႅင်ႈၼႆႉသမ်ႉ ပဵၼ်ၶေႃႈထတ်းႁၼ်တူဝ်ၵဝ်ၶႃႈ ၶႄႇတူၵ်းႁၢႆ တႆးၵဵပ်းလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

1-တႆးၼႆႉၺၢၼ်ႇလႅတ်း။ ပိူၼ်ႈႁဵၼ်း 2-3 ပီမၼ်းႁဵၼ်းပီလဵဝ်ၵေႃႈၶိုတ်းလႆႈ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶႃႈႁဵတ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဢမ်ႇႁူႉလိၵ်ႈႁူႉလၢႆး ၶီႇၶေႃးလင်ၵႂၢႆး သေမႃးၼၼ်ႉ မႃးသွၼ်ပၼ်လိၵ်ႈတႆးယဝ်ႉၸႂ်ႉႁဵတ်းၵၢၼ်လုမ်း ဢိၵ်ႇၵၢၼ် ၵူႈပိူင်ပိူင်လႆႈ။
ႁူႉ ABCD ၵူၺ်းၵေႃႈ သွၼ်မႄးၶိူင်ႈမႄးၸၢၵ်ႈလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ပေႃးတေသူင်ႇၵႂႃႇႁဵၼ်းပဵၼ်ၸၼ်ႉ 5-6 ပီၼႆ ၸႂ်ဢမ်ႇၸပ်းယဝ်ႉ။ ပႃးတင်းတူဝ်ၵဝ်ၶႃႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ၶႂ်ႈၼႄႉၼမ်းတီႈၾၢႆႇပၢႆးပၺႃႇဝႃႈတႃႇ သွၼ်တႆးၼႆႉလီဝႆႉသွင် လွၵ်းပိူင် –

ၼိုင်ႈ -လွၵ်းပိူင်ၶၢဝ်းယၢဝ်းၵႂႃႇပဵၼ်ၸၼ်ႉ။
သွင် -လွၵ်းပိူင်ၶၢဝ်းပွတ်းလၢႆးလတ်း။
ပေႃးၸူးဢဝ်ပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်းဢမ်ႇၶိုတ်းပိူၼ်ႈလႆႈ။

2-ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈတႄႉမီးဝႃႈ “ၶုၼ်မၵ်ႉပွႆး” (Kings love feasts” တူဝ်ၽူႈတႅမ်ႈ ယူႇမႃးၸွမ်းတႆးၸဵမ်လဵၵ်ႉတႄႉ ႁၼ်ဝႃႈ “ၶုၼ်လႄႈတႆး မၵ်ႉပွႆးသေပိူၼ်ႈ” ယူႇ။ ထိုင်တီႈ ပီႈၼွင်ႉၶႄႇမိူင်းတႆးပေႃးဝႃႈ “တႆးၼႆႉယေႈပီ ႁဵတ်းၵၢၼ် 4 လိူၼ်ၵူၺ်း ႁဵတ်းပွႆးသမ်ႉ 8 လိူၼ်၊ ဢမ်ႇမိူၼ်ၶႄႇႁဝ်းၵမ်ႈၼမ်ႁဵတ်းၵၢၼ် 11 လိူၼ်ႁဵတ်းပွႆးလိူၼ်လဵဝ်”
ၵွပ်ႈၼၼ်လွင်ႈၼႆႉ တႆးႁဝ်းလီဝူၼ်ႉယူႇ။

3-လွင်ႈဢမ်ႇမေႃၽွမ်ႉၵၼ်တႄႉ တၢင်းၼႃႈတေလၢတ်ႈထႅင်ႈယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်တေပၼ်ၸိမ်းဝႆႉဢၼ်ၵူၼ်းလူင် ၸၢင်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈ-
“ၶိူဝ်းႁဝ်းၼႆႉၸဵမ်မိုၼ်ႉၵွၼ်ႇ ပၢၼ်ပူႇပၢၼ်မွၼ်ႇယူႇၸွမ်းတႆးမႃး ၊ ၶႂ်ႈပိုင်ႈတႆးသိုပ်ႇယူႇၸွမ်းတႆးၵႂႃ။ မီးၵူၼ်းတင်းၼမ်ၵႆႉၼႄးႁဝ်းဝႃႈ ၵွပ်ႈသင်ၵႂႃႇ ၵွတ်ႇၶႃပိူၼ်ႈယူႇ။ ၵႂၢမ်းတွပ်ႇ မၼ်းတႄႉ ၵွပ်ႈတႆးဢမ်ႇမေႃၽွမ်ႉ ၵၼ်ယိုင်။ ၶႂ်ႈၸႂ်ယႂ်ႇတႆးယူႇဢမ်ႇပၼ်ၸႂ်ယႂ်ႇလႄႈပဵၵ်ႉသမ်ႉႁူႉဝႃႈ ပိူၼ်ႈဢမ်ႇလီၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈၵွတ်ႇၶႃပိူၼ်ႈဢိူဝ်ႈ။ ၶွင်ႁဝ်းပဵၼ်ၶိူဝ်ႈဢွၼ်ႇဢမ်ႇ ၸၢင်ႈယူႇႁင်းၵူၺ်း လႆႈလူး” ၵႂၢမ်းၶေႃႈၼႆႉၵေႃႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းႁဝ်းလီသႂ်ႇၸႂ်တႄႉတႄႉယဝ်ႈ။

ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈတႄႉ ႁုပ်ႈဝႆႉၵမ်းလိုၼ်းဝႃႈ –
“လွၵ်းဢူၼ်ႈတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးဝႃႈမီးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢၼ်ႁူႉႁၼ်ၵႂၢင်ႈၵႆ (wise) လႄႈမီး လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၼႆၸိုင် တေဝွတ်ႇႁၢႆၵႂႃႇလႆႈယူႇ”

ၵွပ်ႈၼၼ်မုင်ႈမွင်းဝႃႈၼႂ်း မိူင်းတႆး တေမီးၸုမ်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ဢၼ်ႁူႉၶႄႇတူၵ်းႁၢႆတႆးၵဵပ်းလႆႈႁၼ်ၵႂၢင်ႈၵႆ လႄႈ မေႃဢဝ်လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် မႃးပၼ်သေပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၼႂ်း ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇၼၢၼ်း ၼႆႉၶႃႈဢေႃႈ။

ၶႄႇတူၵ်းႁၢႆတႆးၵဵပ်းလႆႈ
27/3/23