ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈဝႃႈဢမ်ႇၵႆႉၵႆႉမီးၵၢၼ်ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈပေႃးယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈယဝ်ႉ ၵေႃႈ ယူႇယိုၼ်းယူႇယၢဝ်းပေႃးလိုမ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွႆးၵႃႈ ပေႃးဢမ်းၼၢၸ်ႈလုတ်ႈမိုဝ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ တၵ်းလႆႈႁၼ် ၵၢၼ်ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈမိူဝ်ႈၼၼ်ႉသေယူႇလၢၵ်ႈယၢဝ်းၵႂႃႇၼပ်ႉသိပ်းသိပ်းပီ။ ဢမ်ႇဝႃႈၸုပ်ႈလႂ်ပၢၼ်လႂ် ပေႃးယိုတ်း ဢမ်းၼၢတ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ တႄႇမႂ်ႇတင်ႈပၵ်းမႂ်ႇပိူင်မႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးလႄႈ သိုၵ်းၵေႃႈတိုၼ်းယိပ်းၵုမ်းၵမ်ငမ်းၵၢၼ်မိူင်းယူႇၵူႈ မိူဝ်ႈၶိူဝ်းၶိူဝ်း။
ဝၢႆးမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈယဝ်ႉ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ဢမ်ႇပူၼ်ႉ 2 ပီ တေၸတ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၵွႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈတူဝ်ၽူႈယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈတေထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇပူၼ်ႉၵၢၼ်မိူင်းလႄႈဝၢင်းမိုဝ်းပွႆႇၽႃႈဢမ်းၼၢတ်ႈဝၢႆးၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ။
ၼႂ်းသၢႆတႃႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႁၼ်ဝႃႈ ၵၢၼ်ႉလိူၵ်ႈတင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၽိတ်းၽၢတ်ႈၽိတ်းၽူၼ် တေႃႇ ၵၢၼ်မူတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈ တႃႇတေလႆႈၵုမ်းၵမ်ငမ်ယွႆးၵူၼ်းမိူင်း။
ဝၢႆးသေၸွမ်သိုၵ်းမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၶွင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းသုၵျီႇ ဢၼ်ပေႉၵၢၼ်လိူၵ်ႈ တင်ႈမႃး 3 ဝၼ်းၵေႃႈ ပိုၼ်ပၢဝ်ႇႁၵ်ႉသႃ တင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ။ ၼႂ်းၵုမ်ႇဢႃႊသျဵၼ်ႊၵေႃႈ မီးၶေႃႈတႅပ်းတတ်း ႁပ်ႉႁွင်းၽွင်းလူင်ၼွၵ်ႈမိူင်းပရူႊၼႆႊ ၵေႃႉထူၼ်ႈ 2 ၻႃႊတူဝ်ႊ ဢေႊရီႊဝၢၼ်ႊ ယူႊသုပ်းၾ် (Dato Erywan Pehin Yusof) ပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊ ပိူဝ်ႈၸွႆႈၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်မေႃးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼပ်ႉပဵၼ်သိင်ႇဝွၵ်ႇႁဵတ်ႇၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈဝႃႈၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊမိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇၵႆႇပူၼ်ႉတီႈသေ တေၵူႈထွၼ် ၶိုၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈယဝ်ႉ။
ဝၼ်းဢၼ်မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇၶိုၼ်ႈသူႇတၼ်းႁဵင်းၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၶူပ်းထူၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း 6 လိူၼ် တႄႇဢဝ်ဝၼ်း ဢၼ်ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ 2021 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်တီႇထၢင်သဵၼ်ႈတၢင်းမႂ်ႇတႃႇမီး ဢႃယုယိုၼ်းယၢဝ်း ဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇထႅင်ႈတေႃႇတဝ်ႉႁိုင်သႅၼ်ႁိုင်။
ပိုၼ်းၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ သိုၵ်းယိုတ်းဢမ်ႇးၼၢၸ်ႈဢမ်ၵႆႉသူႈမီး ၵွႆးၵႃႈ ပေႃးယိုတ်းယဝ်ႉၵေႃႈ ယူႇႁိုင်သႅၼ်ႁိုင် ဢမ်ႇတွၼ်ႉၶိုၼ်းပွႆႇၽႃႈမိုဝ်း။
မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇပိုၼ်ပၢဝ်ႇဝႃႈ 2 ပီတၢင်းၼႃႈ တေမီးၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ။ ၵွႆးၵႃႈ ဢမ်ႇလႆႈလၢတ်ႈဝႃႈ တူဝ်မၼ်း တေပွႆႇၽႃႈဢမ်းၼၢၸ်ႈဝၢႆးၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ။ ႁူမ်ႈဝႃႈမီးၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈၵေႃႈ ၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈသမ်ႉၸွင်ႇတေမီး လွင်ႈတဵင်ႈထမ်း လိူဝ်ၼၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈယင်းၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈပၵ်းပိူင်ၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈဢွၵ်ႇမႃးမႂ်ႇထႅင်ႈလႄႈၸွင်ႇတေ ၸၢင်ႈလႆႈႁၼ်ၼၵ်ႉၵၢၼ်မိူင်းဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း(ဢမ်ႇၸႂ်ႈသိုၵ်း) ၼၼ်ႉတေလႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်းၸၢင်ႈၶဝ်ႈမႃးပူၵ်းပွင် ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းလႆႈထႅင်ႈယူႇႁိုဝ်။
ၵၢၼ်ယိုတ်းဢမ်း ၼၢတ်ႈၶွင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇဝႃႈၸုပ်ႈလႂ်ပၢၼ်လႂ် တိုၼ်းတေလႆႈႁၼ်ၵၢၼ်တႄႇငဝ်ႈမႂ်ႇ သၢင်ႈယူင်ႉ သၢင်ႈမႂ်ႇ ပၵ်းပိူင်မႂ်ႇ ဢၼ်သိုၵ်းပဵၼ်ၵဝ်ႉပဵၼ်ၵၼ်း ပဵၼ်ၵႅၼ်ၵၢင်မႃးယူႇၵူႈမိူဝ်ႈ။
ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1962 တင်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈဢမ်းၼၢတ်ႈ သိုၵ်း ပၢႆးတႂ်ႈၸိုဝ်ႈ မျၢၼ်ႇမႃႉသူဝ်ႇ သျႄႇလိတ်ႉလၢၼ်းသိၼ်ႇ မီးဢႃယုယိုၼ်းယၢဝ်းမႃးထိုင် 1988 ၽွင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်လႄႈၵူၼ်းမိူင်း လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇ ၶႂမ်ႈၶတ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းထုၵ်ႇၼမ်ႉမိုဝ်းလုၵ်ႈၼွင်ႉၼႂ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၶူၼ်ႉလူမ်ႉယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၵၼ်ၶိုၼ်းၼႂ်းၶဝ်။ ႁူမ်ႈဝႃႈႁႅင်းၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ဢူၼ်ႈယွမ်းသေၼေႇဝိၼ်းဢိတ်းၼိုင်ႈၵေႃႈ ၶိုၼ်းဢဝ်ဢမ်းၼၢတ်ႈသိုၵ်းမႃးယိပ်းၵမ် ပူၵ်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်း ပၢႆးတႂ်ႈၸိုဝ်ႈ “သၽႃးၾိုၼ်ႉၽူးၵူတ်းမၢႆလႄႈပၵ်းပိူင်ၸိုင်ႈမိူင်း” “နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည် ဆောက်ရေး အဖွဲ့-နဝတ” (State Law and Order Restoration Council: SLORC) ၵွႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ။
ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈပိၼ်ႇၸိုင်ႈပဵၼ်“သၽႃးငမ်းယဵၼ်လႄႈပၵ်းပိူင်ၸိုင်ႈမိူင်း”“နိုင်ငံတော်အေးချမ်းရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးကောင်စီ” (State Peace and Development Council: SPDC) သေပိုတ်ႇၸိုင်ႈမိူင်းလႄႈပိုတ်ႇၵႂၢင်ႈ တၢင်းၵၢၼ် မၢၵ်ႈမီးမႃးၽွင်ႈ။
တႃႇၶၢဝ်းယၢဝ်းၼၼ်ႉတေယူႇၵႂႃႇၼႂ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၸိူင်ႉၼႆဢမ်ႇငၢႆႈ တၵ်းတေလႆႈလၢႆႈလၢႆးဢၼ်မီးၾၢင်ႁၢင်ႈ ဢၼ် လီငၢမ်းၼႂ်းသၢႆတႃၸၢဝ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ၼႆလႄႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇမႃးဝၢင်းၽႅၼ်ၸတ်းႁဵတ်း တႄႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ဢွၵ်ႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း မိူဝ်ႈ1992 ယဝ်ႉတူဝ်ႈၼႂ်းပီ 2008 ၶၢဝ်းတၢင်း 16 ပီသေ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတေမီးၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ၼႂ်းပီ 2010 ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းၵေႃႇတင်ႈ ၸုမ်းပႃႊတီႊၵၢၼ်မိူင်း မႃးယဝ်ႉ။
တေႃႇမႃးထိုင် ပီ 2010 ၸုမ်း SPDC မႃးၸတ်းပၼ်ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၼင်ႇႁိုဝ်တေပေႉၼၼ်ႉၵေႃႈၶိုင်ၵူႈလၢႆးလၢႆး တဵၵ်းငႅၼ်ႉဢဝ်ပူႇၵႄႇပူႇၵၢင်ႉဝၢၼ်ႈ မႃးယွတ်ႇဝႂ်လိူၵ်ႈပၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၾၢႆႇသိုၵ်းပေႉ ၸင်ႇဝႃႈ ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ မိူဝ်ႈ 2010 ၵမ်းၼၼ်ႉၽၢၼ်ႇၵႂႃႇလူၺ်ႈမိူၼ်ၸႂ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈဢမ်ႇသၢင်ႈပၼ်ႁႃသင်။
ထိုင်မႃး 2015 ၾၢႆႇၼူၵ်ႉယုင်း NLD ၼၢင်းဢွင်ႇသၢၼ်း သုၵျီႇ ၶဝ်သမ်ႉပေႉၵႂႃႇ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ် ၵႃႈလႆႈ ယွမ်းႁပ်ႉ။ ထိုင်မႃး 2020 လိုၼ်းသုတ်းၼႆႉၵေႃႈ NLD ၶဝ်သမ်ႉပေႉထႅင်ႈၼမ်လူင်ၼမ်လၢင် ႁဵတ်းႁႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တူၵ်းၸႂ်ၵူဝ်ႁႄလႄႈပေႃးပွႆႇႁႂ်ႈ NLD ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵႂႃႇထႅင်ႈၸုမ်ႈတီႈ 2 ၼႆတႄႉ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းၵေႃႈတေ ၸၢင်ႈၵႄႈ လိတ်ႈပိၼ်ႇပႅင်လႆႈၼႆလႄႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈတေမူတ်းဢမ်းၼၢၸ်းၵႂႃႇပႅတ်ႈလုမ်းလုမ်ယဝ်ႉၼႆသေ မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ၸင်ႇမႃးဢၢင်ႈဝႃႈ NLD ၶဝ် ဝွၵ်း ၵူတ်ႉ ငေႃး ႁဵတ်းၽိတ်းၵူတ်းမၢႆၵၢၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈၼႆသေ ဢဝ်ပဵၼ် ၶေႃႈဢၢင်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 1/2/2021 ၵႂႃႇထႅင်ႈမိူဝ်ႈ 2 ပီပူၼ်ႉမႃး။ ဢဝ်ပဵၼ်လိူင်ႈယႂ်ႇ ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈ ပဵၼ်ၾိုၼ်းပဵၼ်ၾႆး လုၵ်ႉမႆႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်တူဝ်ႈဝၢၼ်ႈ တူဝ်ႈမိူင်းမႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ၵွပ်ႈဝႃႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်လူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ) ယၢမ်းလဵဝ် ၵၢၼ်ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်တူၵ်းလႃႈလိုၼ်းလင် လႄႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးတီႈလႂ်ယဝ်ႉ ၵွႆးၵႃႈၼႂ်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇပွတ်းတႂ်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉလူင်လိူဝ်ၵိုတ်းယူႇ 2 မိူင်းႁူမ်ႈ တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ လိုၼ်းသုတ်းၵေႃႈၵိုတ်းၶၢင်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းလဵဝ်ဢၼ်ယိုတ်းဢမ်းၼၢတ်ႈယဝ်ႉဢမ်ႇယွမ်းၶၢႆးၶိုၼ်း ယင်းပၢႆတေသၵ်ႉလွႆးလၢႆႈပိၼ်ႇသီႁႂ်ႈတူဝ်ၶၢဝ်မူတ်းသႂ်ယူႇ။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းပိူင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ဢၼ်တေပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇပႃႊတီႊသိုၵ်းမၢၼ်ႈ SPDC ၶဝ်တေပေႉၵၢၼ် လိူၵ်ႈတင်ႈ ႁူမ်ႈတင်းဝၢင်းပိူင်ပႃႊတီႊ တေလႆႈယူႇၼႂ်းၶွပ်ႉတူင်ႇဢၼ်ၶဝ်တမ်းဝၢင်းဝႆႉ ႁူမ်ႈတင်းတေထုၵ်ႇယႃႉ ပႅတ်ႈပႃႊတီႊ ဢၼ်ၽိတ်းၵူၼ်းမၢႆ ပႃႊတီႊဢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လႂ်လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈ လၢႆယၢင်ႇ။
