ၸဝ်ႈၾႃႉၼရေးသူၼ်မႁႃရၢတ်ႉၶျ်(ရႃႇၸႃႇ)

မိူဝ်ႈၼႆႉ ယွၼ်းမႃးတေႃႇတႆႇၶႆႈၶိုၼ်း ပိုၼ်းၵႅပ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ၼရေးသူၼ်မႁႃရႃးၸႃး(ရႃႇၸႃႇ) လူၺ်ႈၸီးဝိတ်ႉမၼ်း ၸဝ်ႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈတင်းတႆး။ ၵွပ်ႈသင်ၵူၼ်းတႆးမီးၸႂ်ၼပ်ႉယမ်သတ်ႉထႃးတေႃႇ ၸဝ်ႈၾႃႉၼရေးသူၼ် မႁႃရႃႇၸႃႇ။

ၸဝ်ႈၾႃႉၼရေးသူၼ်မႁႃရႃႇၸႃႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းထႆးလုၵ်ႉတေႃႇသူႈ ၵွပ်ႇၵူႈဢဝ်ၶိုၼ်း မိူင်းၸိုင်ႈထႆး ပိူဝ်ႈလႆႈပူတ်းဢႅၵ်ႇပူၼ်ႉဢွၵ်ႇတႂ်ႈမိုဝ်းမၢၼ်ႈလႄႈႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်တႅပ်းတတ်းပုတ်းၶၢတ်ႇ ယၢတ်ႇ ၼမ်ႉၶႂမ်ႈတဝ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပဵၼ်ၽူႈၶဵၼ်ၶႅင်ႇတႃႉတေႃႇမၢၼ်ႈ ဢဝ်ၸီးဝိတ်ႉသၢႆၸႂ်တေႃႇလွင်း ထိုင်တီႈၵူၼ်းမိူင်းထႆး ပေႃးယွမ်းႁပ်ႉမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၽူႈႁတ်းငၢၼ်။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းသိရိၵိတ်ႇ ၼၢင်းႁေႃၶမ်းမိူင်းထႆး ၸုပ်ႈပၢၼ်တီႈ 9  ၸဝ်ႈယူႇႁူဝ် လႆႈဢွၼ်ႁူဝ် ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ႁဵၵ်ႈၸိူၼ်းၿူးၸႃး ၼွမ်းဝႆႈဝၢၼ်းသႃထိုင်ၸဝ်ႈၾႃႉ ၼရေးသူၼ်မႁႃရႃႇၸႃႇ ဢၼ်ၼင်ႈၿၼ်ႊလင်ၵ် (ပလၢင်ႇႁူင်းသႅင်) မိူဝ်ႈ 1590 – 1605 ၼၼ်ႉၸိူၼ်းလုမ်ႇၽွင်တဝ်ႈ သၢၵ်ႈဢုတ်ႇၶဝ်ႈမႃးတင်ႈႁေႃၸဝ်ႈ ဝႆႉတီႈမိူင်းငၢႆး ၼႂ်းတူင်ႇဝဵင်းၵဵင်းလၢဝ် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ ၼႂ်းၸိုင်ႈထႆး ပူၼ်ႉမႃးသၢဝ်းပီပၢႆ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 25/01/1997 ဢၼ်ပဵၼ် (ဝၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းထႆး) ၼၼ်ႉ မီးတင်းပီႈၼွင်ႉထႆး တႆးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၿူးၸႃး ၵႃရဝ ဝႆႈသႃၼပ်ႉယမ်တင်းၼမ်တင်းလၢႆ။

ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်းၸဝ်ႈၼိုင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်မၢႆၵိုမ်းလႆႈၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈၼႄၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – လွင်ႈမိူင်းတႆးလႄႈမိူင်းထႆး ပဵၼ် မိူင်းပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈၵၢၼ်ၵၢဝ်ႇၶၢၼ်လူၺ်ႈသူပ်းပၢၵ်ႇလၢႆလၢႆ ယင်းမီးလၵ်းထၢၼ် ပဵၼ် ပိုၼ်းၼႄမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၵေႃႈလႆႈတူၵ်းပဵၼ်ၼႂ်းၵမ်မိုဝ်းမၢၼ်ႈဝႆႉ ယၢမ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၼရေးသူၼ် လႆႈၸွႆႈထႅမ် ၸဝ်ႈၶမ်ၵၢႆႇၼွႆႉ သႅၼ်ဝီမႃး။ မိူဝ်ႈပီၶရိသ်ႉ1600 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ တိုၵ်းဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းတႆးလႆႈမႃး ဢိၵ်ႇပႃးမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇ  မိူင်းသႅၼ်ဝီသေ ထိုင်မႃး 1604 ၶုၼ်ၺွင်ႇယၢၼ်း မၢၼ်ႈ  မႃးတိုၵ်းမိူင်းတႆးထႅင်ႈလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈယၼ်ႇသိုၵ်းၵႅတ်ႇၶႄဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇဢမ်ႇပေႉလႆႈ ၸင်ႇလႆႈယွၼ်း တၢင်း ၸွႆႈထႅမ်တီႈၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်ထႅင်ႈ။

ၽွင်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်ဢႃယု ယႂ်ႇထူၼ်ႈထိုင် 50 ပီသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉယွၼ်ႇၸႂ် ယွၼ်ႇႁႅင်း ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ ၸင်ႇဢွၼ်ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းမၼ်းၸဝ်ႈ ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းၸွႆႈၸဝ်ႈၶမ်းၵၢႆႇၼွႆႉ တီႈသႅၼ်ဝီထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ၼႆသေ ႁၢင်ႈသိုၵ်းၶိုၼ်ႈမႃးမိူင်းတႆး ၽွင်းၼၼ်ႉမိူဝ်ႈၶဝ်ႈၽႅဝ်ထိုင်မိူင်းႁၢင်(တူင်ႇဝဵင်းမိူင်းတူၼ်ယၢမ်းလဵဝ်) လိူၵ်ႈလိူၵ်ႈ သမ်ႉ ၵိုင်ႉၵင်ႉၵႂႃႇၸပ်းၸိူဝ်ႉရူၶ်ႈတၢင်းပဵၼ် တုမ်ႇဢွၵ်ႇၸွမ်းၼႃႈၸွမ်းတႃ ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၵွင်ႉၽိတ်းလူင်ႁၢႆႉႁႅင်း လႄႈယူတ်းယႃဢမ်ႇတၼ်း ၸင်ႇလႆႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈလိူၼ် 6 မႂ်ႇ 8 ၶမ်ႈ ပီ 1605 ၵႃႈတီႈမိူင်းႁၢင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူင်းတႆးၵေႃႈယၼ်ႇႁႅင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇပေႉလႆႈလႄႈလႆႈၶိုၼ်းတူၵ်းၵႂႃႇတႂ်ႈဢၼႃးၸၵ်ႇ(ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ) မၢၼ်ႈၵႂႃႇ ထႅင်ႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ပဵၼ်ပိုၼ်းသူပ်းၶႆႈသိုပ်ႇသိုပ်ႇၵၼ်မႃးတေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ဢဝ်ပဵၼ်လွင်ႈၼပ်ႉထိုဝ်လႄႈ ၶုၵ်းထူပ်းမုၼ်ၵုၼ်းၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်မႃးယူႇၵူႈမိူဝ်ႈ ဢမ်ႇဝႃႈသိုၵ်းတႆး တေဢွၵ်ႇသိုၵ်းၵေႃႈယင်းတိူင်ႇၵၢဝ်ႇဝႆႈသႃ ထိုင်ၸဝ်ႈၼရေးသူၼ် ဢဝ်ပဵၼ်ၶႂၼ်ၸႂ်ႁႅင်းၸႂ်ၵေႃႉသိုၵ်းတႆးမႃး။

လုင်းလႅင်းသႂ် ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး ၸဝ်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈၶႆႈၼႄဝႃႈ – တႃႇတေ ပဵၼ်မႃး ၵုတ်း(သထုပ်ႇ) (Memorial) မၼ်းၸဝ်ႈတီႈမိူင်းငၢႆးၼႆႉ တႆးႁဝ်းၵေႃႈမီးသူၼ်ႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွႆႈထႅမ်မႃးၸွမ်းယူႇ။ ဝၢႆးသေၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမီးမႃး ၵၢၼ်ၵူႈၸၢတ်ႈ ဢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် မိူဝ်ႈ 1958 ယဝ်ႉ တေဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇမႃးလႄႈသင် ဢွၵ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်းၽူႈၶဵၼ်ၶႂၢၵ်ႈမိူင်းလႄႈသင် တိုၼ်းၶဝ်ႈဝႄႉၵႃရဝၵၢဝ်ႇတိူင်ႇဝႆႈဝၢၼ်းတီႈၶုမ်ၵုတ်း(သထုပ်ႇ) ဢၼ်တင်ႈဝႆႉတီႈမိူင်းႁၢင်ဢမ်ႇၵၢတ်ႈ။

ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဝၢႆးသေသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁူႉၶၢဝ်ႇၵေႃႈ ထိုင်မႃးပီ 1960 သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ရူထ်ႉထႆ ၵႂႃႇထႆၶုတ်ႇထုၺ်လၢၵ်ႈ လူင်းပႅတ်ႈၼႂ်းၼမ်ႉႁၢင် ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်ၼၼ်ႉယူႇႁၢင်ႇၵၼ်တင်းၼမ်ႉႁၢင်မွၵ်ႈ 5 လၵ်းၵွႆး။ ၼင်ႇဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ယႃႉဝွတ်ႇပႅတ်ႈၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းသိင်ႇမီးၵႃႈၶွင်ႁဝ်းႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈပီ 1991 ၼၼ်ႉ။

ထိုင်မႃး 1969 ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းၸႄႈတွၼ်းၵဵင်းမႆႇ  ၼိရၼ်ႊၻွၼ်ႊ ၶျႆႊၼၢမ်ႊ    ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၸွႆႈထႅမ်ပၼ် တႃႇမႄး

ၵုမ်းၶုမ်ၵုတ်းမႂ်ႇ ၸဝ်ႈၼရေးသူၼ် လႄႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၸင်ႇလႆႈၸီႉသင်ႇၾၢႆႇၵၢၼ်သိုၵ်း ၵၢၼ်မိူင်းၶဝ် ယၢမ်းၼၼ်ႉ – မီးၸဝ်ႈၶုၼ်လိူၼ်ၸဝ်ႈလွၼ်ႉမွၼ်း ၸဝ်ႈပၢႆးမိူင်းၶဝ် ၸတ်းၵူၼ်းၼိုင်ႈတပ်ႉမူႇၵႂႃႇၵဵပ်းဢဝ်မၢၵ်ႇဢုတ်ႇ ၵေႃႇၵုတ်း သၢၵ်ႇၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၼရေးသူၼ် ဢၼ်ထုၵ်ႇမၢၼ်ႈယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉၶဝ်ႈမႃးမိူင်းထႆး။

ၼႂ်းၵူၼ်းၼိုင်ႈမူႇၼၼ်ႉ လုင်းလႅင်းသႂ်လႆႈတႅမ်ႈပၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၸိူဝ်းၵႂႃႇၸွႆႈတေႃႉဢဝ်မၢၵ်ႇဢုတ်ႇၵဝ်ႇ တီႈၵုတ်းၶုမ်ၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်ၼၼ်ႉ –

1. ၸၢႆးပၼ်(ဢွၼ်ႁူဝ်) 2. ပႃႉဢေး 3. ၵျေႃႇတိၼ်ႇ 4. ဢွင်ႇသႃႇ 5. မွင်ႇၸုင်ႇ 6. ၵျေႃႇလ 7. သၢင်ႇၽိတ်း 8. သၢႆဝၼ်း 9. သၢင်ႇဢွၼ်ႇ 10. ၶုၼ်ထူး 11. ၸၢႆးၸၢႆး(တိၼ်ႇသူၺ်ႇ) 12. ၸၢႆးၵူဝ်း 13. တဵင်းတၢၼ်ႇ 14. ပၼ်ႇတ 15. ၼေႇလ 16. တိုၼ်းတႆး 17. ၸၢမ်ႇမျႃႉ 18. ဢွင်ႇၼႅင်ႇ 19. ဢုတ်ႉတမ 20. သႅင်ၼေႃႇ 21. မေႃယႃဢိင်ႇတ(ၼမ်ႉဢွႆႈ) 22. ၸၼ်ႇတိမႃႇ 23. ဢၢႆႈဢိူဝ်ႇ 24. ၵၼ်ႇၼပွႆးၸႃး 25.  ဢၢႆႈၵေႃး 26. ႁၢၼ်သိုၵ်း 27. သႅင်ႁိူင်း 28. ၸေႃးၼွင်ႇ 29. ၵျေႃႇဝိၼ်း 30. ၵေႃးလီႇ  ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆးၶဝ်ဢဝ်သၢၵ်ႈမၢၵ်ႇဢုတ်ႇၶုမ်ၵုတ်းၸဝ်ႈၼရေးသူၼ် တီႈမိူင်းႁၢင်ဢၼ်သိုၵ်းတႆး တေႃႉမႃးပၼ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႃးၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းၵုတ်းၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်မႁႃရႃးၸႃး ထႅင်ႈမႂ်ႇ တီႈမိူင်းငၢႆး မိူဝ်ႈ 05/09/1969 သေ ယဝ်ႉတူဝ်ႈလီငၢမ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 19/09/1970 ။

မၢႆတွင်း *** ဝၼ်းတီႈ 25 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၼရေးသူၼ်မႁႃရႃႇၸႃႇ ၶိုၼ်ႈၶီႇၸၢင်ႉ ၶဝ်ႈပၢင်တိုၵ်း ၾၼ်းၵၼ်တင်းမႁႃဢုပရႃႇၸႃႇ (လုၵ်ႈၸၢႆးၼၼ်ႇတပယိၼ်ႇ – လၢၼ်ၸၢႆးပရိၼ်ႉၼွင်ႇ) သေ ဢဝ် “ႁွၵ်ႇငၢဝ်ႉ” တႅပ်းၶေႃး မႁႃဢုပရႃႇၸႃႇ တၢႆတူၵ်းၸၢင်ႉတမ်ႈတီႈ ဢိူင်ႇၼွင်သႃရၢႆႉ ၸႄႈဝဵင်းသုၽၼ်းၿုရီႊ (ႁိမ်းလႅၼ် လိၼ်ထႆး – မွၼ်း – မၢၼ်ႈ) ယၢမ်းလဵဝ် မိူဝ်ႈပီၶရိသ်ႉ 1592 ။

ဢၼ်လႆႈမၵ်းၵိုမ်းမၢႆဢဝ် ႁဵတ်းပဵၼ်ငဝ်ႈတႄႇဝၼ်းၼၼ်ႉသေ မိူင်းထႆးလႆႈဢဝ် ဝၼ်းတီႈ 25 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ ၵူႈပီ မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းထႆး (Thai Armed Forces Day) မႃးႁၢၼ်ႉတႃႇဝၼ်းၼႆႉ။ ထိုင်မႃးငဝ်းလၢႆး ယၢမ်းၼႆႉ   ၵွပ်ႈပီႈၼွင်ႉထႆးၶဝ် ထုၵ်ႇလႆႈပဵၼ်ဝၢၼ်ႈပီႈမိူင်းၼွင်ႉဢူၺ်းလီၵၼ်တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈလႆႈဢၢၼ်ၸႂ် ၵူဝ် ၼႃႈမႆႈတေႃႇၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ်လႄႈဢမ်ႇၶႂ်ႈတူၵ်ႇၶႆႈတီႈၵႂၢင်ႈပိုၼ်းယွၼ်ႉလင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။