ပဵၼ်ပိုၼ့်တီႈႁဵတ်းၵၢၼ်လီၵုသူလ် မႅတ်ႇပႅင်းပႂ်ႉပႃးႁၵ့်သႃ သႃသၼႃလႄႈ တီႈၵိူဝ်းၵမ်ထိုဝ်ယမ် သိလ် ထမ်း ၵႂၢမ်းသွၼ်ပုတ့်ထၸဝ်ႈ လႄႈ ပဵၼ်ဝတ့်ၵဝ်ႇၵႄႇလင်ၼိုင်ႈၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇ ဢၼ်ယူႇၼွၵ်ႈၶူးမိူင်း ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇၾၢႆႇၽၵ်းတူၸၢင့်ၽိူၵ်ႇ တၢင်းဢွၵ်ႇၵႂႃႇမိူင်းႁႅင် မိူင်းၾၢင် တေႃႇသုတ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး – တိတ်းလႅၼ်လိၼ်တႆး ပွတ်းတၢင်းပူင်ႇပႃႇၶႅမ် မိူင်းႁၢင် မိူင်းတူၼ်။
ဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈမိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈႁဵၵ့်ၶၢၼ်ၼၢမ်းဝႃႈ ဝတ့်သေရုဝၼႃႊရၢမ်ႊ ႁူမ်ႈဝႃႈဢမ်ႇလႆႈဝွၵ်ႇထိုင်ပီသၢင်ႈမႃးၼႂ်းပီလႂ်ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ မီးပိုၼ်း (ဝွၵ်ႇလဝ်ႈၶၢၼ်) ၵၼ်မႃးဝႃႈ လႆႈသၢင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ်မၢၼ်ႈမႃးယိုတ်းၽွင်းငမ်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ ႁူမ်ႈပႃးထိုင်ဢႃၼႃၸၵ်ႈ လၢၼ့်ၼႃး တင်းမူတ်း ၼႂ်းပီပုတ်ထသႃသၼႃ 2156 (ပီၶရိသ့် 1613)။ ပၢၼ်ၼၼ့် မၢၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်လၢၼ့်ၼႃး ၽၢၵ်ႈၼိူဝ် မိူင်းထႆး သေ ၵုမ်းၵမ်ဝႆ့ႁိုင်ထိုင် 200 ပီ ။ ဝၢႆးၼၼ့်ၸဝ်ႈၽရႃႉၼရေးသူၼ် ၸင်ႇႁွမ်ၶွၼ်ႈႁႅင်းၶိုၼ်းလေႃႇတိုၵ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈထိုင်တီႈလႆႈယွမ်းၵၢၼ့် ၼွမ်းၵူမ်ႈၵွမ်းၸူးၸဝ်ႈၽရႃႉၼရေးသူၼ်။
ဝၢႆးသိုၵ်းယဝ့်ယႃႇၵိုတ်းယဵၼ် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ပၢႆႈၵႂႃႇၵူႈႁူးၵူႈတၢင်းၵေႃႈၶိုၼ်းမႃးၽွင်ႈ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈၵႂႃႇယူႇၸွမ်းပီႈၸွမ်းၼွင့် တၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇမိူင်းသေၽုၵ်ႇႁၢၵ်ႈၾင်ႁူဝ်ပၵ်းလၵ်းပၵ်းထၢၼ်ၵႂႃႇ ယဝ့်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈပွၵ်ႈမႃးယူႇၶိုၼ်းၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇၵေႃႈမီး။ ၽွင်းၼၼ့် တၢင်းမိူင်းလၢၼ့်ၼႃးႁွင့်ၸူဝ်းဢဝ်ပီႈၼွင့်တႆး ဢၼ်ယူႇၸွမ်းမိူင်းတိတ်းလႅၼ်လိၼ် ၸိူင့်ၼင်ႇ မိူင်းၵဵင်းတုင် မိူင်းမွၵ်ႇမႂ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆ့ မႃးယူႇ ပၵ်းသဝ်းၼႂ်ၵဵင်းမႂ်ႇလႄႈ ၸင်ႇမီးၵႂၢမ်းၶႂၼ်ဢၼ်ဝႃႈ “ၵဵပ်းၽၵ်းသႂ်ႇသႃႉ ၵဵပ်းၶႃႈသႂ်ႇမိူင်း” ၼႆၼၼ့်ယဝ့်။
ၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇလၢႆပိုၼ့်တီႈ ဢၼ်ပီႈၼွင့်တႆးမႃးပၵ်းလၵ်းပၵ်းထၢၼ်ယူႇသဝ်း ၸိူင့်ၼင်ႇ ၼႂ်းပိုၼ့်တီႈၸၢင့်ၽိူၵ်ႇ ဝူဝ်းလၢႆး မႄႈၵႃႉ မႄႈတႅင် ဢိၵ်ႇတင်းၼႂ်းဝဵင်း ၸွမ်းၶွပ်ႇဝဵင်းလႅၼ်ဝဵင်းလႄႈဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၼႃးပၢင်ႇၸိူဝ်းၼႆ့တင်းၼမ်တင်းလၢႆ။ ယွၼ့်ၼၼ့်ဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈၼႆ့ၵေႃႈ ဢွၼ် တၢင်းတိုၼ်းပဵၼ်သတ့်ထႃး (တၵ့်ၵႃႇ) တႆးမႃး။ ဝၢႆးၼႆ့ၵေႃႈသုၼ်သၢၼ်လေႃးလေးၵၼ်တင်းပီႈၼွင့်ၵူၼ်းမိူင်းလၢၼ့်ၼႃး ဢၼ်ၽႃးသႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမိူၼ်ၵၼ် ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးငၢႆးၵၼ် လွင်ႈယူႇလွင်ႈၵိၼ်ၶဝ်ႈၵၼ်တင်းဢၼ်ၼိူဝ့်လိူတ်ႈသၢႆၸိူဝ့်ႁိူဝ်ႇၶႆး ၶွင်ႈၵဵဝ်ႇၵၼ်သေ ယူႇၵိၼ် ႁူမ်ႈႁွမ်းၵူမ်ၵဵဝ်ၵၼ်မႃးတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်။
ဝၢႆးသေၵၢပ်ႈပၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ၵူၼ်းၵေႃႈယူၵ့်ယၢႆ့ၶၢႆ့ႁႃၸွမ်းလွင်ႈၵၢၼ်ႁဵတ်းႁႃၵိၼ်လဵင့်တွင့် ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇမႃးၵူမ်ၵဵဝ်ၵၼ်ဢမ်ႇလႆႈ ၼပ့်သွၼ်ႇသူၼ်ၸႂ်ၸိူဝ့်ၸၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း တင်းၸႃႇတိ ပုတိ ဢမ်ႇလႆႈတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈႁိမ်ၸိင်းၼႃႈတီႈၵဝ်မႂ်း။ ၵွပ်ႈဝႃႈႁူဝ်ၵူၼ်းဢေႇ ၼႃႈလိၼ် ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇ တီႈလႂ်ၵႃႉၶၢႆလီ တီႈလႂ်ၾုၼ်ႇငႂ်ႈမၼ်းလီၽုၵ်ႇသွမ်ႈလီ တီႈလႂ်သၢင်ႇထုၵ်ႇၸွမ်းၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵေႃႈလိူၵ်ႈႁႃ တီႇထၢင်ႇပတ်းၽဵဝ်ႈလိူမ်ႈလႆ ပၵ်းသဝ်းႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ၸွမ်းႁဵတ်ႇဝၢၼ်ႈပၢၼ်မိူင်းၽွင်းၼင်ႇၼၼ်။
မိူဝ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵမ်ႈပႃႈၼမ်ဢမ်ႇပေႃးသူၼ်ၸႂ်လွင်ႈၵၢၼ်သႃသၼႃ။ ဢမ်ႇပေႃး ၶဝ်ႈဝတ့် ၶဝ်ႈဝႃးသေ ၾၼ်ၸွမ်း ၵၢၼ် ထဵၵ့်ၼူဝ်ႊၵျီႊ Technology ဢၼ်ၶိုတ်းၵၢပ်ႈၼမ်းၼႃႈ ယုၵ့်ပၢၼ်ၵူၼ်း ယူႇ ၼၼ့်ၵွႆးလႄႈ ၸင်ႇလႆႈႁၢင်ႇႁိူၼ် ၵႆႇဝတ့်ၵႆဝႃးၵႂႃႇ တိၵ်းတိၵ်းသေ ယွင်ႇမဝ်းၸွမ်း ၶိူင်ႈယိပ်းတိုဝ်း ၶိုတ်းၵၢပ်ႈ ၼႂ်းၸၢတ်ႈပၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ့်ၵွႆး။
ထိုင်မႃးပီ 2003 ၵေႃႈလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆးၵဵင်းမႂ်ႇ လုၵ့်တီႈဝတ့်ပႃႇပဝ်ႈသေ ယူၵ့်ယၢႆ့ၶၢႆ့မႃးတင်ႈ ပၵ်းဝႆ့တီႈၼႂ်းဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈ၊ လူၺ်ႈ ဝတ့်ပႃႇပဝ်ႈ ၵွပ်ႈယူႇတိတ်းတၢင်းလဵပ်ႈၶူးမိူင်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵႂႃႇမႃးရူတ့်တိတ်း ၊ ၵူၼ်းတႆးႁဝ်းၵေႃႈၼမ်မႃးလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတီႈၸွတ်ႇ ၵိုတ်းဝႆ့ရူတ့်ၵႅပ်ႈ ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈမိူဝ်ႈတၢင်းႁူင်းႁဵၼ်း ၼႂ်းဝတ့်မီးၵၢၼ်ငၢၼ်းၵေႃႈလီ၊ တၢင်းဝတ့်မီးၵၢၼ်ငၢၼ်းလွင်ႈၵၢၼ်ၵိၼ်လူႇတၢၼ်းၵေႃႈ ၵူၼ်းပေႃးသတ့်ၼႅၼ့်ယူႇယဝ့်လႄႈတၢင်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၸင်ႇလႆႈမႄႇၶႂၢၵ်ႈတီႈယူႇမႃးတင်ႈၼႂ်းဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈ။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈတၢင်းဝတ့်ၵေႃႈတူၼ်ၸဝ်ႈၶူးၿႃးပရႃႊၽတ်းၸၼ်ႊတရင်ႊသီ ပဵၼ်ၸဝ်ႈဢၼ်ႁၵ့်လႄႈယူၵ့်ယွင်ႈသႃသၼႃ ၵေႃႇသၢင်ႈဝတ့်ဝႃး မႃးလၢႆတီႈ ၸိူင့်ၼင်ႇ ဝတ့်လဝ်ႇၸၼ်ႊတရင်ႊသီ ဝတ့်မႄႈဢွၼ်းတႂ်ႈ ဝတ့်မႂ်ႇၸၼ်ႊတရင်ႊသီ တီႈသၼ်ၵမ်ႊပႅင်း လႄႈထႅင်ႈလၢႆလၢႆဝတ့်။ လိူဝ်ၼၼ့်မၼ်းၸဝ်ႈယင်းႁၵ့်ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးတႆး သတ့်ထႃး(တၵ့်ၵႃႇ) ပိူၼ်ႈၼိမၼ်တၼၵႂႃႇတၢင်းလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၼဵင်ႈဢမ်ႇထဵင် ၵႂႃႇၵူႈတီႈ ဢမ်ႇဝႃႈၽၢၼ်မီး ၸၼ့်သုင်ၸၼ့်တႅမ်ႇ။ မိူဝ်ႈၵႂႃႇငၢၼ်း ပၢင်လူႇတၢၼ်းယႂ်ႇလူင် ဢမ်ႇဝႃႈ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇ ႁိုဝ် တၢင်ႇၸႄႈတွၼ်ႈ ၵေႃႈ ဢဝ်တင်းၵပ့်ပီႇ ႁႆႇၵွင်ႇၵွင်ႁႆႇမွင်းၵႂႃႇၼိူဝ်ရူတ့်တေႃႇပေႃးသုတ်းသၢႆတၢင်း ဝူင်ႇဝွၵ်ႇၼႄထိုင်လွင်ႈမႅတ်ႇပႅင်းပႂ်ႉပႃးႁၵ့်သႃ ၾိင်ႈတႆး ပိူင်ၼိုင်ႈ။ ၵႂၢမ်းဝႆႈၽြႃးၾၢႆႇတႆး ဢမ်ႇဝႃႈတီႈလႂ်ဝတ့်လႂ် ၸႂ်ႈဝတ့်တႆးဢမ်ႇၸႂ်ႈဝတ့်တႆး မၼ်းၸဝ်ႈတိုၼ်းဢွၼ်ဝႆႈၽႃးသႃၵႂၢမ်းတႆးၵူႈတီႈ။
ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈဢၼုၺၢတ်ႈပၼ်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆးၵဵင်းမႂ်ႇမႃးပၵ်းတင်ႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၶွင်ၵေႃယူႇၼႂ်းဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈၼႆ့ၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈတႃႇႁႂ်ႈပီႈၼွင့်တႆး မီးတီႈၵေႃႇၵုမ်ႁူမ်ႈတူဝ်ၵၼ်သၢင်ႈၵုၼ်းငၢမ်းၵႂၢမ်းလီ ဢမ်ႇဝႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်သႃသသၼႃး ၵၢၼ်ၵုသူလ် ၵၢၼ်ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးလႄႈၵၢၼ်တူင်ႇဝူင်ႇၵူၼ်း။
လိူဝ်သေၵၢၼ်ၸတ်းငၢၼ်း(ပွႆးၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆး) လိူၼ်ႁႃႈ သင်ၶၢၼ် (သၢင်းၵျၢၼ်ႇ) သၢင်ႇလွင်း ဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ ပီမႂ်ႇတႆး ဢိၵ်ႇတင်း ၸိူင့်ၼင်ႇ ပၢင်ၵုမ် ပၢင်သပ်းၸႅင်ႈ လႄႈၶႅၵ်ႇလီပၢင်ၸႃႉ ၽူႈၼမ်းတႆးႁဝ်း ဢၼ်လႆႈလူႇတၢၼ်း ၼိူဝ့်လိူတ်ႈသၢႆၸႂ် ႁိုဝ် ထုၵ်ႇပိူၼ်ႈဢဝ်တၢႆလူၺ်ႈ ဢမ်ႇတဵင်ႈထမ်း ႁိုဝ် ၵူၼ်းတၢႆဢမ်ႇမီးၺၢတ်ႈပီႈၼွင့် ၵၢၼ်ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၵူၼ်းတႆးႁဝ်း ဢွၼ်ၵၼ်မႃးၶွၼ်ႈတုမ်ဝူင်ႇဝွၵ်ႇၼႄလွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ၵူၼ်းတႆး ထုၵ်ႇပူၼ့်ပႅၼ်လူလၢႆ လႄႈ ႁဵၵ်ႈႁွင့်လႂ်ၸိူဝ်းၼႆ့ မိူဝ်ႈဢမ်ႇမီး NGO ၵမ့်ထႅမ်ၸွႆႈငိုၼ်းလႂ်ၸိူဝ်းၼႆ့ မႃးယွၼ်းၸတ်း ၼႂ်းပိုၼ့်တီႈၼႂ်းဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈမီးတင်းၼမ်တင်းလၢႆ။
ဢိင်လူၺ်ႈလွင်ႈလႆႈၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈထိုင် ၵၢၼ်ၶွင်ႈၵဵဝ်ႇ ဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈလႄႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႂ်ႇ ဢၼ်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႂ်ႇ လႆႈႁပ့်ဢၼုၺၢတ်ႈပၵ်းယူႇသဝ်းမႃးၼႂ်းဝတ့်ၵူႇတဝ်ႈ ႁူမ်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းၿုၼ်းၵုသူလ်တင်းဝတ့်တဝ်ႈ ၵုမ်ႇၸုမ်းၸူၼ်း(ၶျုမ်ႊၶျူၼ်ႊ) ဝၢၼ်ႈၵူႇတဝ်ႈ ပဵၼ်သၢမ်ၶႃၵဵင်း ဢမ်ႇဝႃႈငၢၼ်း(ပွႆး)သင် ဢၼ်ၸတ်းတီႈဝတ့်ၼႆ့ မီးတၢင်းၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၼ်တင်းသၢမ်ၾၢႆႇ။
ၸိူင့်ႁိုဝ်ၵေႃႈလီလူၺ်ႈတိုဝ့်တၢင်း ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 1 – 2 လိူၼ်ဢွၵ့်ထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊ October 2022 မႅၼ်ႈၶွပ်ႈငၢႆးဝၼ်းၵိူတ်ႇ တူၼ်ၸဝ်ႈၶူးၿႃး ပရႃႊၽတ်းၸၼ်ႊတရင်ႊသီ ၸဝ်ႈၽူႈၵွၼ်းဝတ့်ၵူႈတဝ်ႈလႄႈၸဝ်ႈၽူႈၵွၼ်းဢိူင်ႇသီၽုမ်း ဢိၵ်ႇတင်း(တၼ်းႁဵင်းၸၼ့်ၸဝ်ႈၵွၼ်းဝဵင်း) ၼႆလႄႈ တေမီးပၢင်သိုပ်ႇၸႃးတႃလူင် ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 02/10/2022 ၸွမ်းၼင်ႇၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးလၢၼ့်ၼႃးသေယၢတ်ႇၼမ့် ၶႂမ်ႈတဝ်ႈၼႆလႄႈ ထိုဝ်တိုဝ့်တၢင်းၼႆ့သေဝွၵ်ႇၵၢဝ်ႇ ၸိူၼ်းထိုင်ပီႈၼွင့်ႁဝ်းၶဝ်မႃးႁူမ်ႈပၢင်ၸွမ်းၵၼ်။
ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 01/10/2022 ၼၼ့်တေမီးၵၢၼ်လူႇတၢၼ်းၽႃးၿင်ႊၵုလ်း ပၼ်ပေႃႈမႄႈပူႇယႃႈ တႃၼၢႆးဢၼ်သုတ်းသဵင်ႈ သၢႆၸႂ်ၵႂႃႇ ၼၼ့် လႄႈၵၢင်ၶမ်ႈၵၢင်ၶိုၼ်းၵေႃႈ တေမီးတၢင်းၵႃႈတၢင်းဝႅၼ်ၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်းတႆးႁဝ်းၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇမႃးၾွၼ့်ၵႃႈၼွမ်းတၢၼ်း လူႇတၢၼ်း ၸဝ်ႈၶူးၿႃးသေ ဝၼ်းတီႈ 02/10/2022 တင်ႈတႄႇၵၢင်ၼႂ်တေမီးၵၢၼ်လူႇတၢၼ်းတုင်းငိုၼ်းတုင်းၶမ်း ပၼ်ၽူႈမီးၿုၼ်းၵုၼ်းလႄႈ ၶိူဝ်းၺၢတ်ႈၺႃတိဢၼ်သဵင်းသုတ်းသၢႆၸႂ်ၵႂႃႇၼၼ့်ယဝ့်လူႇတၢၼ်းယၢတ်ႇၼမ့်ၶႂမ်ႈတဝ်ႈသေယဝ့်တူဝ်ႈ။
ၼႂ်းၵၢင်ဝၼ်းၼၼ့်ၵေႃႈမီးႁူင်းထၢၼ်းၶဝ်ႈၼမ့်တၢင်းၵိၼ်မၢၵ်ႇဝၢၵ်ႈၶဝ်ႈမုၼ်ၶဝ်ႈပွင်း ဢၼ်ၸဝ်ႈသၸ့်ထႃးၶဝ်မႃးလူႇတၢၼ်းၸႃႇၵ လႄႈ မီးတၢင်းၵႃႈ တၢင်းဝႅၼ်ၾွၼ့်ၼွမ်းၻမ်ႊႁူဝ်တၢၼ်းမွပ်ႈပၼ်ၸဝ်ႈၶူးၿႃးၼႂ်းတိုဝ့်တၢင်းၶွပ်ႈဝၼ်းၵိူတ်ႇ 73 ပီ ၼႆ့။
