ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ တႃႇလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ သုတ်းတိူၵ်ႈလူမ်ႉလႅဝ် မူတ်းတိုဝ်ႉတၢင်း ပူၼ်ႉမႃး ယဝ်ႉလၢႆပွၵ်ႈလၢႆႁူၼ် ထိုင်ယွတ်ႈႁွတ်ႈပၢႆလိုၼ်းသုတ်း ၸွင်ႇမီးတိုဝ်ႉတၢင်းထႅင်ႈယူႇႁိုဝ်။ တႃႇတေၶိုၼ်းႁႃ တိုဝ်ႉတၢင်း လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈထႅင်ႈ ဝၢႆးၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မိူဝ်ႈ 1983 ၼၼ်ႉ ၸွင်ႈတေငၢႆႈ ၸွင်ႇတေ ၵိူတ်ႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်လႆႈထႅင်ႈ။
ၼႂ်းမိူဝ်ႈငဝ်းလၢႆးၸိူင်ႉၼင်ႇၼႆ ၸဵမ်ဢဵၼ်ႁႅင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းငိုၼ်းတွင်း ႁူမ်ႈတင်းသၢႆငၢႆၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၸွင်ႇပၼ်ဢမ်ႇပၼ် တိုဝ်ႉတၢင်းတႃႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃလူး ၸွင်ႇပူၼ်ႉၵၢပ်ႈပူၼ်ႉပၢၼ် ၸွင်ႇတိုၵ်ႉၶိုတ်း တိုၵ်ႉ မႅၼ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းယူႇထႅင်ႈ။
ဝၢႆးလင်ပီ 1996 တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းတႆး MTA ဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇသုတ်းလႄႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းထၢင်ႇယႂ်ႇၸႂ်ၵႂ်ႈ ယိုၼ်ႈမွပ်ႈၵမ်ႉထႅမ်ပူသိူဝ်ႇတၢင်းပၼ်တင်းႁႅင်းတူဝ် ႁႅင်းၸႂ် မူတ်းပိၵ်း တင်းၵႃႈဢၼ်မီး ဢမ်ႇဝႃႈ ၼမ်ႉၸႂ် ဢဵၼ်ႁႅင်း ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၽၢႆႉဝႂ်လိုၼ်းသုတ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈလူမ်ႉလႅဝ် ၵူၼ်ႇပင်းပိၼ်ႈငၢႆပႅတ်ႈမူတ်းသဵင်ႈမႃးယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ယႃႇဝႃႈတေမီးႁႅင်း မီးတၢင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းယိင်ႈၶႅၼ်းဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇလူင်း ငိုၼ်းတွင်းယၢပ်ႇၾိုတ်ႇ ၵၢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်ၽိတ်း ၵၢၼ်တႅၵ်ႇယႅၵ်ႈ ယိင်ႈလိူဝ်တိူဝ်းယႂ်ႇၶိုၼ်ႈ ထိုင်တီႈၽႂ်ႁႄႉၽႂ်ႁၢမ်ႈ ၽႂ်တၵ်ႉၽႂ်ဝွၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ် ၽူလ်လီဢွၵ်ႇမႃးၵွႆးဢမ်ႇၵႃး သဵင်ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈတႅၵ်ႇ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၸပ်းၾၢႆႇ ၸပ်းၿုၶ်ႇၶူလ်ႊ(ပူၵ်ႉၵူဝ်ႇ) ၽႄႈမၢၵ်ႈယႂ်ႇ ၵႂၢင်ႈ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ပၢႆးဝူၼ်ႉတၢင်းႁၼ် ယိင်ႈၶႅၼ်းႁၢင်ႇႁိူၼ်ၵၼ် ၵႂၢင်ႈၶႂၢင်လိုၵ်ႉယႂ်ႇၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း။
ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ တပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႈပွင်း SUA ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ လိူဝ်ယူႇတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး ၸၢၼ်းလႄႈႁွင်ႇ။ ဢဵၼ်းဢၢၼ်း ယိူင်းမၢႆဢၼ်ပၵ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉမၼ်ႈၵိုမ်းၵႅၼ်ႇၶႅင်မွၵ်ႈၵႃႈႁိုဝ်။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ တိုၵ်ႉမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ယူႇ ႁူမ်ႈဝႃႈၵၢဝ်ႉယၢင်ႈဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈႁူးၼွၵ်ႈတၢင်း ၼွၵ်ႈၶွပ်ႈၵႂႃႇယူႇၽွင်ႈၵေႃႈ ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆလူင်ၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉတိုဝ်း ၵမ်ၵၼ်ယူႇ ယုမ်ႇယမ်ၼင်ႇၼႆ။
ၵွႆးၵႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ငဝ်းလၢႆးလႅၵ်ႈလၢႆႈၵူႈလွင်ႈလႄႈပၼ်ႁႃလၢႆယၢင်ႇၼႂ်းၾၢႆႇလႂ်ၵေႃႈတေမီးလွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ယူႇ (ဢမ်ႇလႆႈ ၼႄးၽႂ်)။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ငဝ်းလၢႆးဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ႁတ်းလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵႃႈလႆႈယွမ်းလၼ်ႇတၢင်ႉ လူတ်း ၶၵ်ႉလူင်းမႃးယူႇတီႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႄႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ၵူႈၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ပတ်းပိုၼ်ႉ လႆႈမီးလွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ႁိၼ်ႉၼွၼ်းၼၼ်ႉ မီးသဵၼ်ႈယႃႈဢၼ်ယွႆႉငွႆး ၾင်ႇ သဵၼ်ႈသုတ်းထၢႆႉၵွႆးၵေႃႈ တၵ်းၵႃႈလႆႈယိုၼ်းမိုဝ်းဝၵ်ႉတၢဝ်းတိုတ်ႉ ပိူဝ်ႈႁႂ်ႈလွတ်ႈၸီးဝိတ်ႉ တႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။
မိူဝ်ႈၸုပ်ႈပၢၼ်လႄႈငဝ်းလၢႆးပၼ်မႃးၸိူင်ႉၼႆ မၢင်ၸိူဝ်းတေဢမ်ႇၶႂ်ႈယွမ်းႁပ်ႉ တေဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်လႄႈ တၵ်းၵိူတ်ႇ မီးမႃးၵၢၼ်တုမ်ႉတွပ်ႇ ၵၢၼ်တေႃႇဝႃႈတေႃႇထဵင် ၵၢၼ်ၵိူဝ်ႉ ၵၢၼ်သႄႉသွမ်း ယွၼ်ႉၵွပ်ႈၼႂ်းၸႂ်လႆႈၽုၵ်ႇၾၢင်မႃး မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ၶေႃႈလဵဝ် ပိူင်လဵဝ်။ ပေႃးထတ်းတူၺ်းဢဵၼ်ႁႅင်းလႄႈၼမ်ႉၵတ်ႉလွင်ႈပဵၼ်တႄႉ ဢိၵ်ႇတင်းငဝ်းလၢႆး ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မၼ်းပိူင်ႈၵၼ်တင်းမိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 30 – 40 ၼၼ်ႉယူႇ။
မိူဝ်ႈလူတ်းၸၼ်ႉထၢၼ် ၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃလူင်းမႃးပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ တေ မိုၼ်ႈငၢႆႈမိူၼ်ၸႂ် ၼင်ႇၸႂ်။ ၵွမ်ႉၵႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢၼ်ၸိုၼ်ႈၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇၸၢင်ႇၼႆႉၵွႆးၵေႃႈ ၼၵ်းၼႃလိူဝ်ဝႃႇၵႂႃႇႁႅင်း ႁဝ်းဢၼ်မီးဝႆႉၼႆႉယူႇ။ တင်းဢဵၼ်ႁႅင်းလႄႈပၺ်ၺႃၼမ်ႉၵတ်ႉ ဢၼ်ႁဝ်းမီးယင်းပႆႇၶႂ်ႈၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵၼ်။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၵေႃႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉႁဝ်းပႆႇၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈဝူၼ်ႉသုင်ပူၼ်ႉတီႈထိုင်ၾႃႉထိုင်မွၵ်ႇ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ဝူၼ်ႉဢွၵ်ႇ ၼွၵ်ႈဢွၵ်ႇပိူင် ဢၼ်ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ပေႃးပၢႆးဝူၼ်ႉႁဝ်းဢမ်ႇၽဵင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်လၢၵ်ႈထူင်ႇ ၼူင်ႇၼၢဝ်ႉ ႁၢဝ်ႉၼွင်ႇဢဝ်ၸွမ်းၸႂ်ဢၼ်ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်။ ပႅၵ်ႉသမ်ႉၵၢၼ်ဝၢႆႇသၢႆႉဝၢႆႇၵႂႃ ပႆႇမႅၼ်ႈတၢင်းလဵဝ်ၵၼ် ၵၢဝ်ႉယၢင်ႈႁွႆးတိၼ် ဢမ်ႇၽဵင်ႇၵၼ် ၵၢၼ်ယၢင်ႈထီႇယၢင်ႈႁၢင်ႇ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၵေႃႈလီ မိူဝ်းလၵ်းၼမ်းလႄႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းႁဝ်း ပဵၼ်ဢၼ် ၼိုင်ႈဢၼ်လဵဝ် တီႈလဵဝ်ၵၼ်ယူႇၼႆၸိုင် မၼ်းၵေႃႈတိုၼ်းပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈႁဝ်းယူႇ ၼပ်ႉသွၼ်ႇ ၼင်ႇၼႆ။
ႁူမ်ႈဝႃႈၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼၼ်ႉပဵၼ်သူၼ်ႇၼိုင်ႈတႃႇႁွတ်ႈထိုင်တီႈယွတ်ႈၸႆး(ပေႉ)လႆႈၼႆသေတႃႉၵၢၼ်ဝႆႉၼၵ်းပၵ်းၸႂ် တေႃႇဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင်တေႃႇၵၢၼ်ၶတ်းၸႂ် ဢၼ်မုင်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၶႅင် ႁၢဝ်ႈႁၢၼ် ၶွင်တူဝ်ၸႂ်ႁဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။ ၵၢၼ်သႄႉၼႄးလႄႈၵၢၼ်ၽိတ်းမေႃးၵၼ်သမ်ႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ တူဝ်ႁဝ်း ၵႆႇႁၢင်ႇ ယိူင်းမၢႆ ဢိၵ်ႇတင်းပဵၼ်ၵၢၼ်ထူင်ႇၶၢဝ်းယၢမ်း ပဵၼ်ၵၢၼ်တုမ်ႉတိူဝ်ႉၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈလႄႈၶိုၼ်းၵူၼ်ႇယႃႉလႅဝ် ဢဵၼ်း ဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇၶိုၼ်း ဢိၵ်ႇတင်း ပဵၼ်ၵၢၼ်မူမ်ႇမုၵ်ႉၾႆးလူင်ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်းၶိုၼ်း ၸိူင်ႉ ၼင်ႇယၢမ်ႈပဵၼ်မႃး တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ ၸင်ႇဝႃႈၵၢၼ်ႁဝ်းဢမ်ႇထိုင်လႂ်။
ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈလွင်ႈဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်ၵၼ် ၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပၼ်ႁႃလူင် ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်ၵၼ်ၵေႃႈႁဵတ်းမိူၼ်ၵၼ်တီႈၽႂ်တီႈမၼ်းလႆႈ ဢမ်ႇဝႃႈယူႇတီႈလႂ်တွၼ်ႈလႂ် ၽႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ပေႃးမီးၸႂ်ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼႆ ႁဵတ်းလႆႈၵူႈတီႈၵူႈမိူဝ်ႈတွၼ်ႈၽႂ်တွၼ်ႈမၼ်းယူႇ။ ပႅၵ်ႉသမ်ႉ ဢမ်ႇၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်လႆႈ ၵေႃႈ ပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းၵၼ် ပၼ်ႁႅင်းယူၵ်ႉယွင်ႈၵၼ် ၼႆႉပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ၽူႈမီးၸႂ်သုင် ၸႂ်ၵႂၢင်ႈ။
ၵဝ်ထုၵ်ႇမၼ်းၽိတ်း လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၽိူဝ်ႇတေလႃႇဝႃႈသႄႉၼႄး တႃႉႁဝ်းဝူၼ်ႉမႄးပၼ်ၵၼ်ဢမ်ႇလီႁိုဝ် တေဝႃႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၾၢႆႇလႂ် ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉၼႆၼၼ်ႉ ၸွင်ႇႁဝ်းမီးလၢႆးလၢတ်ႈလၢႆးၸႃ ထွႆႈၵႂၢမ်းလီလီလႄႈ မီးႁဵတ်းမီးၽူလ် ဢိၵ်ႇတင်းယွမ်းႁပ်ႉထွမ်ႇႁဵတ်ႇၽူလ်(ႁေတုၽလ)ၶေႃႈၸီႉၸႅင်ႈသပ်းလႅင်းႁႂ်ႈၾၢႆႇၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၼႆႉၶဝ်ႈၸႂ်ၸၢင်ႇၸႅင်ႈ။ ၽွမ်ႉၵၼ်ၼႆ ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတၵ်းလႆႈယူႇႁူမ်ႈၸွမ်းၵၼ် ႁဵတ်းၸွမ်းၵၼ်။ ပိူင်လူင်မၼ်း ဢမ်ႇဝႃႈယူႇတီႈလႂ်တွၼ်ႈလႂ် မိူဝ်ႈမီးပဝ်ႈမၢႆမိူၼ်ၵၼ်ၵေႃႈ တၵ်းမုင်ႈၸူး ယိူင်းၸူး တီႈလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆ ပဵၼ်ဢၼ် လဵဝ်တီႈလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၼႆႉၵေႃႈပဵၼ်လၢႆးၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ဢၼ်ဢိင်လူၺ်ႈငဝ်းလၢႆးပဵၼ်ယူႇ။
ယႃႇလိုမ်းဝႃႈ မိူဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းတိုဝ်ႉတၢင်းငဝ်းလၢႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ မီးလွင်ႈၶတ်းၶွင်ႈ လူၺ်ႈၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢပ်ႈပၢၼ် ၵႂႃႇသေၵေႃႈလီ ဢဵၼ်ႁႅင်းဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈၵေႃႈလီ ၼမ်ႉၵတ်ႉပႆႇပဵင်းပေႃးၵေႃႈလီ တိုဝ်ႉတၢင်းတႃႇလႆႈဢဝ်မိူင်းႁူမ်ႈ တုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ ဢၼ်မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႇၽဵင်ႇပဵင်းလႄႈ မီးတိုဝ်ႉတၢင်းလႆႈပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းၵမ်ႊၸႃးတႃႁဝ်း လူၺ်ႈၼမ်ႉမိုဝ်းႁဝ်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈလႆႈလူတ်းယွၼ်ႇၵႂႃႇၽွင်ႈၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီပိုၼ်ႉပွႆႇလွတ်ႈပူၼ်ႉတိၼ် ပူၼ်ႉ မိုဝ်းၽိတ်ႈၽၢတ်ႈထႅင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽူႈႁူႉလႄႈၵူၼ်းမိူင်းၵူႈၵေႃႉ တၵ်းထုၵ်ႇလႆႈဝႆႉၼၵ်းၼႅၼ်ႈ မိူၼ် ၶေႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းၵွၼ်းၶေႃၼၼ်ႉယူႇ။
