Tuesday, March 19, 2024

ၾိင်ႈပွႆးလိူၼ်သီႇ

Must read

မႁႃမုင်ႉ(မိူင်းၸႄႈ)

ပွႆးလိူၼ်သီႇၼႆႉ ၼႂ်းၾိင်ႈထုင်း 12 လိူၼ်တႆးႁဝ်း တိုဝ်းပဵၼ်ၾိင်ႈပွႆးၶိုၼ်ႈထၢတ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ်ပွႆးၵွင်းမူးပွႆးဝႆႈမူးၸႃးဢုတ်ႉတိသ်ႉသၸေတီ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ပွႆးၵွင်းမူးႁူဝ်လိုင်း(ဝဵင်းၵႃလိ)၊ ပွႆးၵွင်းမူးမေႃႇၵိူဝ်( မေႃႇၵိူဝ်-မေႃႇၵေႇ-ပေႃႇၵေႇ-ပေႃႇၵဵဝ်ႇ) ဝဵင်းသီႇပေႃႉ၊ ပွႆးၵွင်းမူးသႅမ်း (မူၺ်ႇတေႃႇ) ဝဵင်းမိူင်းၵိုင်၊ ပွႆးဝႆႈထၢတ်ႈၸွမ်းသီရိဝဵင်းၵဵင်းတုင်၊ ပွႆးဝႆႈၽထၢတ်ႈလွႆတုင်းဝဵင်းမႄႈၾႃႉလူင် မိူင်းထႆး၊ လႄႈပွႆးဝႆႈၽထၢတ်ႈလူင်ဝဵင်းၸၼ်(ဝီႊယၼ်ႊၵျဵၼ်ႊ) မိူင်းလၢဝ်း ဢဝ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ (ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းၶဝ်ၸိူဝ်းၼင်ႇၸၢဝ်းၵလႃးမိူင်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ၊ ၸၢဝ်းမၢၼ်ႈလႄႈၸၢဝ်းပုတ်ႉထတၢင်ႇၶိူဝ်းၶဝ်မၢင်တီႈၵေႃႈ လႆႈႁၼ်တိုဝ်းၸွမ်းၾိင်ႈၼႆႉယူႇမိူၼ်ၵၼ်)။

- Subscription -
ပွႆးလိူၼ်သီႇ ၵွင်းမူးမေႃႇၵိူဝ် ဝဵင်းသီႇပေႃႉ

ပွႆးထၢတ်ႈပွႆးၵွင်းမူးလိူၼ်သီႇၼႆႉ ၵွပ်ႈႁဵတ်းမိူဝ်ႈလိူၼ်သီႇမူၼ်းလႄႈႁွင်ႉဝႃႈဝၼ်းၽၵ်ႉၵုၼပူးၸႃး-ဝၼ်းၽၵ်ႉၵုၼပုၼ်ၼမီးပူးၸႃး-ၸိူင်ႉၼႆ။ ၾိင်ႈထုင်းၼႆႉ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဢမ်ႇလႆႈႁူႉတႅတ်ႈတေႃးဝႃႈ တႆးႁဝ်းတႄႇၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်မႃးမိူဝ်ႈလႂ်၊ ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတူၼ်လႂ်ၼႆသေၵေႃႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈတေတႄႇယိပ်းတိုဝ်းၵၼ်မႃး မိူဝ်ႈဝၢႆးသေတႆးႁဝ်းလႆႈႁပ်ႉၼပ်ႉယမ်ၾိင်ႈပုတ်ႉထသႃသၼႃ မႃးမွၵ်ႈႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 13-14 ၼၼ်ႉသေ တိုဝ်းသိုပ်ႇၵၼ်မႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼႆယူႇ။

ဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်းၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းပုတ်ႉထသႃသၼႃၵေႃႈပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼၼ်ႉဝၼ်းၼိုင်ႈ။ ဝၼ်းသင်ၼႆ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၵူဝ်းတမၶိုၼ်းသူႇယဝ်ႈ (ၶိုၼ်းပွၵ်ႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်)လႄႈၽူတ်ႇ(ၶျွတ်ႈ) ဢဝ်ပေႃႈမႄႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶမ်းၸဝ်ႈ လႆႈမီးတႃႁၼ်ထမ်းၵၼ်ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႈ။ ဝၼ်းၼႆႉတေႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈ ဝၼ်းပေႃႈ ၼႆၵေႃႈဢမ်ႇၽိတ်းယဝ်ႈ။

ပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးၸဝ်ႈၵူဝ်းတမႁဝ်းၶိုၼ်းမိူဝ်းသူႇၸႂ်း ၽူတ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈ ထိုင်မိူင်းၵပိလ ၼႂ်းရတ်ႉသၵ်ႉၵမိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်း

ၼႂ်းပိတၵၸဝ်ႈမီးဝႃႈ – မိူဝ်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးၸဝ်ႈၵူဝ်းတမႁဝ်းလႆႈ 4 ဝႃသႃ(မွၵ်ႈ 584-583 BC-ၼပ်ႉၸွမ်းလၢႆးၵူၼ်းမိူင်းတူၵ်း)ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃဢုတႃယီ (ၽူႈပဵၼ်လုၵ်ႈၼွင်ႉဢူၺ်းလီၶမ်းၸဝ်ႈ) ဝႆႈလဝ်ႈလၢတ်ႈၼႄၵႂၢမ်း ၽိတ်ႈပၢင်းပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉၸဝ်ႈႁႂ်ႈၸဝ်ႈၶိုၼ်းသူႇယဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ဢွင်ႈၵိူတ်ႇၸဝ်ႈၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၵေႃႈႁပ်ႉဢဝ်သေလႆႈၶိုၼ်းမိူဝ်းသူႇၸႂ်း ၽူတ်ႇၸိူဝ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈ ထိုင်မိူင်းၵပိလၼႂ်းရတ်ႉသၵ်ႉၵမိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်းၼႆႉၼႆ (ဝသ်ႉသႃဝလိ၊ မူလမႁႃပုတ်ႉထဝံသ၊ ၽတ်ႉတၼ်တထမ်မသႃမီဝံသ – 1997)။ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈႁဝ်း ဢထိထၢၼ်ၶိုၼ်းတွပ်ႇၵုၼ်းမုၼ်ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉ လူၺ်ႈထမ်းမတြႃးၼႆၼၼ်ႉယူႇ။

ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးၸဝ်ႈၵူဝ်းတမ ၽူတ်ႇ/ၶျွတ်ႈပေႃႈၸဝ်ႈ

(ၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇၵွင်းမူးၶမ်း)

ၼိူဝ်လွႆတီႈႁိမ်းဝဵင်း၊
ယူႇၾၢႆႇပႃႈလႂ်ယဵင်း-ႁၼ်ၸႅင်ႈၸေးလီ၊
ထီးတၢင်ႇတႃႈမၢၼ်းပီ-သုပ်းသၢင်ႉၶွင်းလွင်း၊
သဵင်ႁိင်ႇၼၼ်ႉၶြိင်းၶြွင်း-ပၼ်းႁူၼ်ႈၸွမ်းၵၼ်။
ႁၢၼ်လုပ်ႈပိူၵ်ႉပိင်း – တဵၵ်းၶျႃႉၶမ်းသိူင်း၊
ငဝ်းဢွၵ်ႇႁိူဝ်ႈလိူင်ႁိူင်း – ၵူၼ်းဝႆႈၵွမ်းငွမ်။
ဢူးမၢင်ႇထမ်းပဵၼ်ၸွမ် – ၸွမ်းၼႃႈၵွင်းမူး၊
ၵူၼ်းသူႇၶိုၼ်ႈလႆၸူး – မိူဝ်းဝႆႈၽြႃးလူင်။
(ဢဝ်မႃးတီႈဝွၵ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်း)

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၶဝ်တိုၵ်ႉႁိူင်းဢမ်ႇၼၢၸတ်ႈၼၼ်ႉ ပွႆးလိူၼ်သီႇၼႆႉ ၵွပ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၸဝ်ႈၼမ်းႁူဝ်ႁဵတ်းလႄႈပွႆးၵိုၼ်းတႄႉတႄႉ။ သမ်ႉပဵၼ်ပွႆးၽီပၢင်း ၸိူင်ႉၼင်ႇၵူၼ်းတႆးႁဝ်းယုမ်ႇယမ်ၵၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းမီးသတ်ႉထႃႇတြႃးႁႅင်းယႂ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇဝႃႈတီႈၸမ်ဢိၵ်ႇတီႈၵႆၵမ်ႈၼမ်ဢဝ်ၵၼ်ပႆတိၼ်၊ မၢင်ၸိူဝ်းၶီႇလေႃႉဝူဝ်းသေမိူဝ်းၼွၼ်းတီႈၵွင်းမူး (ထၢတ်ႈထမ်း – ၸေးတီယ)ၵၼ်ၸဵမ်မိူဝ်ႈဝၼ်းတုမ်း ဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်း။

မၢင်တီႈၸိူင်ႉၼင်ႇပွႆးလိူၼ်သီႇမိူင်းၸဵင်းတုင် (ၸတ်းႁဵတ်းတီႈထၢတ်ႈၸွမ်သရီ)။ ပွႆးလိူၼ်သီႇမိူင်းၵိုင် (ၸတ်းႁဵတ်းတီႈၵွင်းမူးသႅမ်း)ၸိူဝ်ႉၼႆႉ မီးပႃးၸၢတ်ႈသႅင်းတႆးလိုဝ်ၸိုဝ်ႈ(ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ) မႃးၵႃႈဝႅၼ်မူၼ်ႈၸႂ်ပၼ်ပီႈၼွင်ႉ ၸိူဝ်းမႃးပွႆးထၢတ်ႈႁဵတ်းၼႆလႄႈ ၼပ်ႉဝႃႈပဵၼ်ၵၢၼ်ယုၵ်ႉယွင်ႈၾိင်ႈငႄႈၼၼ်ႉထႅင်ႈယူႇ။

မီးပႃးပၢင်ႁေႃးလိၵ်ႈလင်ႇၵႃႇလူင်လႄႈ ၼႆႉၵေႃႈလႆႈဝႃႈပဵၼ်ၵၢၼ်ယုၵ်ႉယွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇ ၼႆထႅင်ႈမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႈ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်မၢဝ်ႇသၢဝ်ၶဝ်ၵေႃႈၵႂႃႇၸွမ်းပေႃႈမႄႈၵူၼ်းထဝ်ႈ ႁဵတ်းတၢင်းလီဢဝ်မုၼ်လီမင်ၵလၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး လႆႈမၢႆႈၵၼ်၊ မၢႆတႃၵၼ်၊ ဢုပ်ႇလဵၼ်ႈၵၼ်တေႃႇပေႃးလႆႈပဵၼ်ၸူႉပဵၼ်ၸူဝ်းၵၼ် မိူဝ်ႈဝၢႆးပွႆးၵေႃႈမီးတင်းၼမ်ယဝ်ႈ။

ထိုင်မႃးပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵွပ်ႈၵေႃပွင်ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးမီးဢွၵ်းၶိုတ်းၸွမ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်မႃးလႄႈ ပွႆးၶိုၼ်ႈထၢတ်ႈမၢင်ပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉမီးပႃးႁွင်ႈၼႄပိုၼ်း ဢၼ်ပၼ်တၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ် ၵဵဝ်ႇတင်းၵၢၼ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃၼၼ်ႉထႅင်ႈႁဵတ်းၼႆ။ ႁွင်ႈၼႄပိုၼ်းၼႆႉ ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၼုမ်ႇသၢဝ်ၶဝ်ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ မီးၽွၼ်းလီတႄႉတႄႉ ႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ။

(ၵႂၢမ်းဝၢၵ်ႇပွႆးလိူၼ်သီႇ)

လိူၼ်သီႇလုၵ်ႈလႅင်းၶိုၼ်ႈၸမ်မူၼ်း၊
မွၵ်ႇသဵဝ်ႈလွၼ်ႉၽိူၵ်ႇၵီႈတဵမ်တူၼ်ႈ- လွႆထၢၼ်ႈပေႃးၶၢဝ်၊
လိူၼ်သီႇၼႆႉမၢဝ်ႇလႄႈတင်းသၢဝ် – ၶဝ်မူၼ်ႈၸႂ်သိူဝ်း၊
ၸူဝ်းၵၼ်ထၢၼ်ႈပဵၼ်ၸုပ်ႈပဵၼ်ၸိူဝ်း- မိူဝ်းၶဝ်ႈပွႆးပၢင်၊
ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵႆႉႁဵတ်းႁၢင်ႈႁဵတ်းၾၢင်- ဝၢင်းပူၺ်ႈၽိုၼ်ၶူဝ်း၊
ႁႃလႄႇၶဝ်ႈပွႆးၼူၵ်ႉပွႆးတူဝ်း- တူၺ်းမႄႈၼၢင်းဝႅၼ်၊
ၵမ်ႈၽွင်ႈၵႃႈယွပ်ႇယွၼ်ႈၽႅတ်းၶႅၼ် – မေႃႁွင်ႉႁဵတ်းၵႂၢမ်း၊
ၵမ်းၽွင်ႈၵေႃႈလႄႇၵႃႈလၢႆးၵျၢမ်း – ဝႅၼ်ၶိုၼ်ႈၵျွၵ်းမဝ်၊
လၢႆးႁွၵ်ႇၶွၼ်ႉလႅဝ်းလိုင်ႈၸိူင်းၽဝ်- ဢဝ်မႄႈလၢႆးတႅၼ်း၊
ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈလႄႇႁၢင်ႈပွင်ႁႅၼ်း – ႁၢမ်တူၼ်ႈတၢင်းလူႇ၊
ၵမ်ႈၽွင်ႈႁွင်ႉၶဵတ်ႇလႄႈတင်းမူ- ၸွမ်ႈၵႄႈပၢင်လွင်း၊
ၵူၼ်းဢုမ်ႇၽိုတ်ႉၽိုင်းယိုင်ႈၼမ်ၼွင်း – လွမ်ငွၵ်ႈတူၺ်းၸမ်၊
လိူၼ်သီႇပီၶူပ်ႇၼႆႉပွႆးၵိုၼ်း – ငိုၼ်းၵေႃႈမူတ်းၼမ်။

(ဢဝ်မႃးတီႈပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးၸၼ်ႉသၢမ်)

လိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ ၶႂ်ႈယွၼ်းၾၢၵ်ႇထမ်းမ ဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထၵူဝ်းတမႁဝ်းသွၼ်ဝႆႉ မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမူၼ်းၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉ –
ယေးထမ်းမႃးႁေတုပ်ႉပၽဝႃး၊ တေသံႁေတုံတထႃၵတူဝ်ဢႃႁ။
တေသံၸယူဝ်းၼိရူဝ်းထူဝ်း၊ ဢေဝံဝႃးတီးမႁႃသမၼူဝ်း။

What Life’s course and cause sustain, These Tathagato made plain;
What delivers from life’s woe. That our lord hath made us know;
-The light of Asia; Sir Edwin Arnold, 1879

ၽႄတႆး – ထမ်းမသိင်ႇလႂ်ဢၼ်ၵိူတ်ႇယွၼ်ႉႁဵတ်ႇ၊ တထႃၵတၸဝ်ႈလႆႈၸီႉၼႄႁဵတ်ႇၶွင်ထမ်းၼၼ်ႉ၊ လႄႈတီႈမွတ်ႇႁၢႆႁဵတ်ႇၶွင်ထမ်းၼၼ်ႉ(ဝႆႉလီယဝ်ႉ)။

(တီႈပွင်ႇ – ဢမ်ႇဝႃႈၵၢၼ်သိူဝ်းမူၼ်ႈ/ ၵိၼ်းၸႂ်- ပိူင်လႂ်ၵေႃႈမၼ်းပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်းမၼ်းလွၼ်ႉလွၼ်ႉ၊ ပေႃးမွတ်ႇႁၢႆလႆႈလွင်ႈတၢင်းမၼ်း(ႁဵတ်ႇဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ၽုလ်မႃးၼၼ်ႉ) ယဝ်ႉၵေႃႈၵတ်းယဵၼ်ထႃဝရ (ဢမ်ႇမီးသုၵ်းၶ/ ဢမ်ႇမီးတုၵ်ႉၶယဝ်ႉလႄႈ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆၵၢင်မၸ်ႉသိမပတိပတႃ)ယဝ်ႈ။ ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈတင်းလၢႆသွၼ်သင်ႇဝႆႉၼင်ႇၼႆ)။

(ထမ်မပတ-ၶုတ်ႉတၵၼိၵၢႆ)

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း