[ၽႅၼ်ၵၢၼ်တႆးႁူမ်ႈသၢင်ႈ- The Noble plan of Tai Thai or Dai]
ၶႃႈႁဝ်းတေသိုပ်ႇတၢင်ႇလၢတ်ႈၼႄႁူဝ်ၶေႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ၵဵဝ်ႇတင်းထွႆႈၵႂၢမ်းတႆး ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်တႆး ႁူမ်ႈသၢင်ႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇလီၸွႆႈၵၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉ (ဢၼ်လူဝ်ႇၽိူမ်ႉသႂ်ႇထႅင်ႈၵေႃႈတေမီး)ၼၼ်ႉၶႃႈဢေႃႈ။
ထွႆႈၵႂၢမ်းဝေႃးႁႃႇရ ၸိုဝ်ႈသဵင်တင်းလူင်ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းၾိင်ႈၵူၼ်း/ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတႆး
Name of nouns as vocabularies used in cultures and each local Tai societies.
01. မႆႉၸိင် (မႆႉတၼ်)တင်းလူင် – the tree plants
02. မႆႉဝူဝ်ႇ (မႆႉၵူင်) တင်းလူင် – the bamboo plants (or) the grass plants
03. ၶိူဝ်း (ၸိူၵ်ႈၶိူဝ်း)တင်းလူင် – the creeper plants
04. ယၢင်(မဵၵ်ႈ)တင်းလူင် – All kind of glues
05. မၢၵ်ႇမႆႉတင်းလူင် – the fruits
06. မွၵ်ႇ(လွၵ်ႇမႆႉ)တင်းလူင် – the flowers
07. ယူၵ်းယႃထိူၼ်ႇ(ယႃပိင်းတေႃး)တင်းလူင် – the medicinal herbs
08. ယိူဝ်ႈယႃႈတင်းလူင် – the grass plants
09. ၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ်တင်းလူင် – the vegetables
10. ၸိုဝ်ႈလၢႆးႁဵတ်းတၢင်းၵိၼ်တင်းလူင် – the name of cookeries
11. ၽၵ်းၵပ်းၶဝ်ႈ(ဢၼ်ႁွင်ႉၸွမ်းၾိင်ႈမိုဝ်ႉၵႅင်)တင်းလူင် – the name of curies
12. ၶဝ်ႈမုၼ်းၶဝ်ႈပွင်းတင်းလူင် – Various cakes
13. ၶိူင်ႈမိုဝ်းမိုဝ်ႉၵႅင်ႁုင်တူမ်ႈ (ၶိူင်ႈၽီးၾႆး)တင်းလူင် – cooking utensils/kitchen utensils
14. ၶိူင်ႈၸႂ်ႉၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈတင်းလူင် – Agricultural implements
15. ၼူၵ်ႉ(သတ်းမီးပိၵ်ႇ)တင်းလူင် – Birds
16. ပႃ(သတ်းၼမ်ႉ)တင်းလူင် – Aquatic Animals
17. မူင်ႈမႅင်း(မူတ်ႉပူၵ်ႇ)တင်းလူင် – Insects
18. တူဝ်သီႇတိၼ်တင်းလူင် – Quadruped (Animals)
19. ဢင်ႇၵႃႇၶိူင်ႈပိူင်ၵူၼ်းလႄႈၶိူင်ႈပိူင်ၼႂ်းတူဝ်တင်းလူင် – Limbs (of human body)
20. ၵႂၢမ်းၽႃႇသႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇတင်းလူင် – Brattles
21. ၸိုဝ်ႈၽူႈမီးဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်း-ဝၢၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇ၊ မိူင်းတင်းလူင် – Official Position
22. ၵၢၼ်ငၢၼ်းလဵင်ႉတွင်ႉ(ဢႃးၸိပ်ႈ)ၵူၼ်းတင်းလူင် – Works/ Jobs
23. ၸိုဝ်ႈမႄႈလၢႆးၸိူင်းလၢႆးသႅၼ်ႉတင်းလူင် – Fencings
24. ၸိုဝ်ႈလၢႆးၵႃႈဝႅၼ်တင်းလူင် – the dancing
25. တၢင်းလဵၼ်ႈၾိင်ႈထုင်း(ၵိုၵ်းၶိူဝ်း)တင်းလူင် – Traditional Games
26. ၶိူင်ႈယူင်ႉၶၢပ်ႈႁိူၼ်းယေးတင်းလူင် – Household Affairs
27. ၶိူင်ႈလုၵ်ႈသိုၵ်းတင်းလူင် – Weapons/ Arms
28. ၶိူင်ႈလႃႈၼမ်ႉ(တမ်ႇငႃႈ)တင်းလူင် – Fishing nets
29. ၶိူင်ႈလႃႈထိူၼ်ႇ(မူးသိူဝ်း)တင်းလူင် – Weapons of Hunter
30. ၶိူင်ႈမိုဝ်းၸၢင်ႈၶမ်းတင်းလူင် – Accessories of goldsmith/ Goldsmith’s ware
31. ၶိူင်ႈမိုဝ်းၸၢင်ႈလဵၵ်းတင်းလူင် – Smith’s ware/ Carver’s ware
32. ၶိူင်ႈမိုဝ်းၸၢင်ႈမႆႉ(ၸၢင်ႈၶႅၵ်း)တင်းလူင် – Carpenter’s ware
33. ၶိူင်ႈမိုဝ်းၸၢင်ႈပုၼ်(ၸၢင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ)တင်းလူင် – Mason’s ware
34. ၶိူင်ႈမူၼ်ႈႁႆႇတွႆႇတိုင်ႈတင်းလူင် – Musical instruments
35. ၶိူင်ႈတေႃးႁုၵ်ႇတင်းလူင် – Weaving’s ware/ Loom’s ware
36. ၶိူင်ႈယိပ်း(ၶိူင်ႈယဵပ်ႉၶူဝ်း)တင်းလူင် – Personal goods
37. ၶိူင်ႈၵၢဝ်ႉတင်းလူင် – Crushing things
38. ႁိူဝ်းလႄႈၶိူင်ႈႁိူဝ်းတင်းလူင် – Boat and boat’s ware
39. ၶိူင်ႈလေႃႉဝူဝ်းတင်းလူင် – Bullock’s ware/ Cart’s ware
40. ၶိူင်ႈႁၢင်ႈၵႂၢႆးတင်းလူင် – Buffalo’s ware
41. ၶိူင်ႈဝူဝ်းတင်းလူင် – Bull’s ware
42. ၶိူင်ႈႁၢင်ႈမႃႉတၢင်ႇ၊ မႃႉၶီႇတင်းလူင် – A caparison
43. ၶိူင်ႈႁၢင်ႈၸၢင်ႉတၢင်ႇ၊ ၸၢင်ႉၶီႇတင်းလူင် – An elephant’s trappings
44. ၶိူင်ႈၶူဝ်းၸၵ်းသၢၼ်တင်းလူင် – Cane and bamboo products
45. ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉၸွမ်းၾၢင်ႁၢင်ႈလႄႈသီၶူၼ်မႃႉ ဝူဝ်း ၵႂၢႆး – Name of the horse, bull and buffalos
46. ၶိူင်ႈတူင်၊ ႁိဝ်ႈၸင်ႈ၊ တႅၵ်ႈ(လၢႆးႁွင်ႉတင်းၼမ်ဢေႇ)တင်းလူင် – Weights and quantities
47. လၢႆးၼပ်ႉဢၢၼ်ႇတၢင်းၼမ်(ငိုၼ်းၶမ်း) – Enumeration of money
48. လၢႆးၼပ်ႉသွၼ်ႇၼႃႈလိၼ် ႁႆႈ ၼႃး သူၼ်ႁိူၵ်ႈ – Name of farms
49. ပၵ်းၾၢင်ႁၢင်ႈပိူင် – Shapes/ figures/features
50. ၶိူင်ႈၵၢင်ႁၢဝ် လိူၼ် လၢဝ်တင်းလူင် – A constellation, lunar mansion
51. ၶၼ်ႈတွၼ်ႈၽွင်းယၢမ်း ဝၼ်းၶမ်ႈတင်းလူင် – Times in one day
52. ၶၢဝ်းယၢမ်းရႃႇသီႇဢုတု – Climates/ Season
53. ၸိုဝ်ႈၾိင်ႈပိူင်ၵႂၢမ်းၵပ်းထုၵ်ႇ၊ ၵႂၢမ်းဝွၵ်းတင်းလူင် – Songs/ different kinds of songs
54. ၸိုဝ်ႈၽိုၼ်လိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ်(လိၵ်ႈလူင်၊ ပပ်ႉသႃ)တင်းလူင် – Names of books in cultures
55. ၶိူင်ႈတႅမ်ႈဝၢတ်ႈတင်းလူင် – Stationeries
56. သီတင်းလူင် – Colours
57. ပွႆးလၢမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းဝၼ်းလိူၼ်(ၾိင်ႈထုင်းၸွမ်းဢွင်ႈတီႈ) – Periodical Ceremonies
58. ၸိုဝ်ႈၽြႃး၊ ထၢတ်ႈ(ၸေႇတီႇ)ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇၼႂ်းမိူင်း(ၸၢဝ်းၶိူဝ်း)တႆး – the famous pagodas in Tai regional Society
59. ႁၢင်ႈၾၢင်ၶိူင်ႈပိူင်ၼႃႈလိၼ်တင်းလူင် – Configuration of land
60. ပၵ်းၾၢင်လိၼ်ၼမ်ႉလူမ်းၾႆးတင်းလူင် – Feature of four elements/ Appearances
61. မႄႈၼမ်ႉ(ဢၼ်တႆးႁူႉၸၵ်း)တင်းလူင် – Rivers in Tai regional Society
62. လွႆသုင်ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇတင်းလူင် – the famous mountain in Tai regional Soicety
63. ပၵ်းၾၢင်ႁၢင်ႈပႃႇထိူၼ်ႇတင်းလူင် – Features of forests
64. ႁဵပ်း(ႁဵတ်း)တင်းလူင် – Fungus/ mushrooms
65. ပၵ်းၾၢင်ႁၢင်ႈပိူင်ၼမ်ႉတင်းလူင် – Feature of water
66. ၸိုဝ်ႈသႅင်ၵႃႈယႂ်ႇတင်းလူင် – Diamonds
67. ၸိုဝ်ႈၶူဝ်းႁႄႈတင်းလူင် – Irons/ hardware
68. မၢၵ်ႇႁိၼ်တင်းလူင် – All kinds of stones
69. ၶိူင်ႈပၼ်ႈလိၼ်ၽဝ်တင်းလူင် – Potteries
70. ဢီႈယႃပွင်းတင်းလူင် – Herbal medicine
71. ၵႂၢမ်းပူႇမွၼ်ႇသွၼ်လၢၼ် – Proverbs
72. ၵူၺ်ႈတင်းလူင် – All kinds of Bananas
73. တွင်တင်းလူင် – Banana leafs
74. ႁၢၵ်ႈႁူဝ်တင်းလူင် – Roots and root stocts
[တေသိုပ်ႇထႅင်ႈၽိုၼ်ၼႃႈ မၢႆ Issue 021 September 2019]
ၶူၼ်ႉၶႂႃႉလူၺ်ႈ – မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 20, August 2019
