“ပိူင်ၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ” ဢၼ်ပိုတ်ႇၸႅင်ႈၼႄဝႆႉ ၼႂ်းလၵ်းမိူင်း (ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း)ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ မၢႆထိုင် ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်ယိပ်းၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇၾၢႆႇၽွင်းငမ်းယူႇၼၼ်ႉၵူၺ်း။ မၼ်းၸီႉၸႅင်ႈၼႄဢၼ်ဝႃႈ ၾၢႆႇႁႅၼ်းၾိင်ႈမိူင်း၊ ၾၢႆႇၽွင်းငမ်းလႄႈ ၾၢႆႇတွၼ်ႇၾိင်ႈ(လုမ်းတြႃး)ၶဝ် တင်းသၢမ်ဢၼ်သၢမ်ၾၢႆႇ ႁဵတ်းႁိုဝ်ယိပ်းၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉတင်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။
တီႈပိူင်ၸဝ်ႈပိူင်ႇၾႃႉငမ်းလိၼ် လႄႈ ပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၶဝ်တႄႉ ဢႃႇၼႃႇႁႅင်းပွင်တင်းသၢမ်ၾၢႆႇၼႆႉ ႁုပ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းမိုဝ်း ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းလႄႈ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၶဝ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ။ တီႈပၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇၸင်ႇၼႆႉတႄႉ လႆႈၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇသၢမ်ၾၢႆႇၼၼ်ႉသေ ယိပ်းၸႂ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႆႉၸမ်း ႁွင်ႉဝႃႈလွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇ (Separation of Power) ၼႆယဝ်ႉ။
တီႈပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၼႆႉ ၸႅၵ်ႇၽႄဢႃႇၼႃႇႁႅင်းပွင်သၢမ်ၾၢႆႇ ဝႆႉပဵၼ်ႁင်းၽႂ်မၼ်းၶေႃၶေႃ ၸႅင်ႈၸႅင်ႈလႅင်းလႅင်းသေ ႁႂ်ႈၶဝ်ၼင်ႇၵၼ်ၵွၼ်းၵိူင်ႈၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၼႆႉၸမ်း ႁွင်ႉဝႃႈလွင်ႈၵွၼ်းၵိူင်ႈတေႃႇၵၼ် (Check and Balance) ၼႆယဝ်ႉ။ ပိူဝ်ႈဝႃႈ ၵွၼ်းၵိူင်ႈဝႆႉ ဢႃႇၼႃႇႁႅင်းပွင်တင်းသၢမ်ၾၢႆႇသိုဝ်ႈသိုဝ်ႈ ၽဵင်ႇၽဵင်ႇလႄႈ ၾၢႆႇၽႂ်လႂ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်ႁူမ်ႇငမ်းတေႃႇၽႂ်လႂ်။ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ တေဢဝ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႇရိၵ ႁဵတ်းပဵၼ်တီႈတႅၵ်ႈသေ ၸႅင်ႈၼႄၵွၼ်ႇ။
(1)လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း (တႅၼ်းၽွင်းၼိူဝ်လႄႈ တႅၼ်းၽွင်းတႂ်ႈ)ၼႆႉ လႆႈႁႅၼ်းၾိင်ႈမိူင်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ သင်ၸိူဝ်ႉထၢင်ႇႁၼ်ဝႃႈ ၾိင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇသၢင်ႇထုၵ်ႇတႃႇၸိုင်ႈမိူင်းၼႆၸိုင် ၸွမ်ၸိုင်ႈ ၸၢင်ႈၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇဝီႇတူဝ်ႇ (Veto) သေ ပၢႆႇပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈယဝ်ႉ။
(2)ၸွမ်ၸိုင်ႈၼႆႉ လိူၵ်ႈတင်ႈ ၸုမ်းၽွင်းလူင်လႆႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈၶေႃႈယိုၼ်ယၼ် လုမ်းတႅၼ်းၽွင်းၸိုင် ၽူႈလႂ်ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈပဵၼ်ၽွင်းလူင်လႆႈ။ ဢွင်ႈတီႈတၼ်းႁဵင်းထၢၼ်ႈသုင် မိူၼ်ၼင်ႇ ၸွမ်ပွင်သိုၵ်း (Joint Chief of Staff) ၼႆႉၵေႃႈ ပေႃးဢမ်ႇပႃးၶေႃႈယိုၼ်ယၼ်တႅၼ်းၽွင်းၸိုင် ၸွမ်ၸိုင်ႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈ မၵ်းတမ်းပၼ်တၼ်းႁဵင်း။
(3)ၸွမ်ၸိုင်ႈၼႆႉ လိူၵ်ႈတင်ႈၽူႈတွၼ်ႇၾိင်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်တေႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း တီႈလုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈ ၸိုင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးၼႂ်းတႅၼ်းၽွင်းယိုၼ်ယၼ်ပၼ်ၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈ ၽူႈတွၼ်ႇၾိင်ႈၶဝ် တႃႇလုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈၸိုင်ႈမိူင်း (Supreme Court Judges) ၸွမ်းလူၺ်ႈၾိင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ။
(5)လုမ်းတႅၼ်းၽွင်းၼႆႉ ၸၢင်ႈႁႅၼ်းၾိင်ႈမိူင်းလႆႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးလုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈၸိုင်ႈမိူင်း (Supreme Court) သမ်ႉထၢင်ႇႁၼ်ဝႃႈ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းၾိင်ႈမိူင်းၼႆၸိုင် ၸၢင်ႈပၢႆႇပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈယဝ်ႉ။
ပိူင်ၾၢင်ၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ တေလႆႈၸႅင်ႈၼႄပႃး လွင်ႈဢၼ်လုမ်းတႅၼ်းၽွင်း၊ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ လုမ်းတွၼ်ႇၾိင်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ၸႅၵ်ႇမႅင်ႇဢႃႇၼႃႇႁႅင်းပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းသေ ယိပ်းၸႂ်ႉယူႇၶဝ် ၸွင်ႇသမ်ႉမီးလွင်ႈယိုၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈ လွင်ႈဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းတေႃႇဝၢၼ်ႈမိူင်း လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတင်းလၢႆယူႇႁိုဝ်ဢမ်ႇမီး၊ လွင်ႈႁဵတ်းလွင်ႈသၢင်ႈၶဝ် ၸွင်ႇသမ်ႉမီးလွင်ႈပိုတ်ႇပၢင်ႇထၢင်ႇၸႅင်ႈ ယူႇႁိုဝ်ဢမ်ႇမီး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၽွင်ႈယဝ်ႉ။ တီႈၸိုင်ႈမိူင်းၸိူဝ်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပိူင်တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ ၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးတူၺ်းပိူင်ၾၢင်ၽွတ်ႈႁႅၼ်း ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ၸိုင် တေၸၢင်ႈၸႅၵ်ႇႁၼ်လႆႈထႅင်ႈဝႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇ တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင်ၸွမ်ၸိုင်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပိူင်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇလႄႈ ပိူင်ၸွမ်ၸိုင်ႈၶူၼ်းၶဝ်းၵၼ်ဝႆႉ ၼႆထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူင်ပၢႆးမိူင်း ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းယူႇတီႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼိုင်ႈဢၼ်ၼၼ်ႉ ထၢင်ႇၸႅင်ႈမႃးၽွင်ႈယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼိုင်ႈဢၼ်ၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇပႃႇတီႇလဵဝ်ႁိုဝ်၊ ၸႂ်ႉတိုဝ်း ပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းႁိုဝ်၊ ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင် တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တူၺ်းဢဝ်ၾၢင်ႁၢင်ႈၽွတ်ႈႁႅၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ၼၼ်ႉသေၵေႃႈ ၸၢင်ႈႁူႉလႆႈယဝ်ႉ။ တီႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိူဝ်းဢၼ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင် တီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၸႅၵ်ႇႁူႉလႆႈထႅင်ႈဝႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းပိူင်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇတီႇမူဝ်ႇၶရေႇၸီႇ၊ ပိူင်ၸွမ်ၸိုင်ႈ၊ ပိူင်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇလႄႈ ပိူင်ၸွမ်ၸိုင်ႈၵိုၵ်းႁူမ်ႈၵၼ်ဝႆႉ ၼႆယဝ်ႉ။
ၶေႃႈမုလ်း ဢဝ်မႃးတီႈပပ်ႉ “ပိူင်ၾၢင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊၻရႄႊၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ” ဢၼ်သလၢႆးလျႅင်ႇမူင်း သႃၶူင်း တႅမ်ႈ။ ၵၢၼ်ႈသႅင်ဢၢႆႈၽွင်း ပိၼ်ႇတႅမ်ႈၾၢႆႇတႆး။
ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 009 September, 2018
