တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ တိတ်းၸပ်းၵၼ်လႆႈ တၢင်းလူမ်းထူၺ်ႈၸႂ်၊ ယွၼ်ႉသုတ်ႇၺႃးဢၢႆလူမ်း ဢၼ်မီးၸိူဝ်ႉမႅင်း တၢင်းပဵၼ်။ မိူဝ်ႈ 20 ပီပူၼ်ႉမႃး ၵူၼ်းလူႉတၢႆယွၼ်ႉတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉၼမ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ယူတ်းယႃၸိုၼ်ႈၶႅၼ်းႁၢႆလႆႈယူႇလႄႈ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၵူၼ်းတၢႆယွၼ်ႉမၼ်း ဢမ်ႇပေႃးၼမ်ယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈလဵဝ် တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ၾၢႆႇပၢႆးယူႇလီလုမ်ႈၾႃႉသူၼ်ၸႂ်မႃးတႄႉတႄႉ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈမီးၵူၼ်းၸပ်း တၢင်းပဵၼ်ၼႆႉၼမ်မႃးၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉၵေႃႈ သမ်ႉတိုဝ်ယႃႈယႃ (ၵိၼ်ယႃႈယႃဢမ်ႇပေႃးတိူဝ်ႉ) မႃးလိူဝ်ႇၵဝ်ႇ၊ ၼိုင်ႈပီလႂ်မီးၵူၼ်းၸပ်းမွၵ်ႈ 8 လၢၼ်ႉသေ တၢႆယွၼ်ႉမၼ်းမွၵ်ႈ 3 လၢၼ်ႉ။
တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ-
-တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ (TB) ၊ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်တိတ်းၸပ်းၵၼ်ငၢႆႈ၊ လုၵ်ႉမႃးတီႈမႅင်းဝႆႊရတ်ႊ Mycobacterium Tuberculosis ၊ ၵူၼ်းပဵၼ်ၵမ်ႈၼမ်တေၸဵပ်းတီႈႁိမ်းပွတ်ႇ ဢွၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မွင်ၶေႃႈပွတ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸွမ်းတူဝ်ၶိင်းၵူၼ်းႁဝ်းတၢင်ႇတီႈ မိူၼ်ၼင်ႇတွမ်ႇၼမ်ႉလိူင်၊ တပ်း၊ မၢမ်ႉ၊ ဢွၵ်းဢေႃးလႄႈလမ်းသႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈလႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈပၢႆးၶူးမေႃယႃဢမ်ႇၶိုတ်းၵၢပ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းတၢႆယွၼ်ႉမၼ်းၼမ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈပၢႆးယူတ်းယႃၶိုတ်းၵၢပ်ႈမႃးလႄႈ ၵူၼ်းပဵၼ်ႁၢႆၶႅၼ်းလႆႈယူႇ။
ၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်တၢင်ႇပိူင်၊ ၵွပ်ႈဝႃႈၸိူဝ်ႉမႅင်း တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ယူႇၼႂ်းတူဝ်ၶိင်းၵူၼ်းပဵၼ်လႆႈႁိုင်ႁိုင်သေ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇၾၢင်ႁၢင်ႈသင်၊ ၽွင်းၼၼ်ႉႁိၵ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ”ငွမ်း”။ တူဝ်ႈလူၵ်ႈမီးၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ ငွမ်း မွၵ်ႈ 2,000 လၢၼ်ႉၵေႃႉ။ ၽတ်ႉၽဵင်ႇ 10% တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈမူၵ်းၼႆႉ ယဵၼ်းပဵၼ်မႃးတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈပွတ်ႇပၢႆးၼႂ်း 10 ပီ။
ၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ပႃးၼႂ်းၸုမ်းဢၼ်ပဵၼ်တႅင်ႈ (Bacilli)သေ လွင်ႈလွႆးယူႇၼႂ်းမွၵ်ႇၵႂၼ်းၾုၼ်ႇ လႆႈႁိုင်။ ၸိူဝ်ႉတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈပွတ်ႇၶဝ် လုၵ်ႉၼႂ်းတူဝ်ၶိင်းၵူၼ်းပဵၼ် ဢွၵ်ႇၵႂႃႇလႆႈ တၢင်းၶီႈမုၵ်ႈၶီႈၶၢၵ်ႇ၊ ၼမ်ႉလၢႆး ယွၼ်ႉၵူၼ်းပဵၼ်ဢႆ ႁိုဝ်ၶီႈၸၢမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပေႃးၵူၼ်းပဵၼ် ၸပ်းတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈတွမ်ႇၼမ်ႉလိူင်သမ်ႉ ၸိူဝ်ႉတၢင်းပဵၼ်တေဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်းၼမ်ႉၼွင် မိူဝ်ႈမီးၸဵပ်းမီးယဵၼ်း လႄႈၸွမ်းၽိဝ်ၼင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။
တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ တိတ်းၸပ်းၵၼ်လႆႈၸိူင်ႉႁိုဝ်?။
-တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ တိတ်းၸပ်းၵၼ်လႆႈတၢင်းလူမ်းထူၺ်ႈၸႂ်ႁၢႆၸႂ်။ လၵ်းလၵ်းမၼ်း ၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် မွင်ၶေႃႈပွတ်ႇၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၸပ်းတၢင်ႇၵေႃႉလႆႈငၢႆႈငၢႆႈ။ ၵူၼ်းပဵၼ်ဢႆ ဢမ်ႇၼၼ်ၶီႈၸၢမ်သေ တၢင်ႇၵေႃႉၸပ်း မႅၼ်ႈတၢင်း ဢၢႆမွၵ်ႇၵႂၼ်းၶီႈမုၵ်ႈၶီႈၶၢၵ်ႇ၊ ဢၢႆမွၵ်ႇၵႂၼ်းၶီႈမုၵ်ႈၶၢၵ်ႇၼႆႉ လွင်ႈလွႆးယူႇၼႂ်းလူမ်းလႆႈလၢႆလၢႆ ၸူဝ်ႈမူင်းသေ မိူဝ်ႈမီးၵူၼ်းသုတ်ႇမႅၼ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၵေႃႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇထိုင်ထူင်လူမ်းပွတ်ႇ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပွတ်းၸဵပ်းလႆႈ။ ၾၢႆႇမေႃယႃလႆႈထူပ်းဝႃႈ ဢႆၼိုင်ႈပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈၵိူတ်ႇတွမ်ႇမွၵ်ႇၵႂၼ်းၶီႈၶၢၵ်ႇထိုင် 3,000 တွမ်ႇ။
ၾၢင်ႁၢင်ႈဝၢႆးသေၸိူဝ်ႉမႅင်းမွင်ၶေႃႈၶဝ်ႈထူင်လူမ်းပွတ်ႇ-
ၵမ်းႁႅၵ်ႈသုတ်း မိူဝ်ႈၸိူဝ်ႉတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ ၶဝ်ႈၸူးတူဝ်ၶိင်းႁဝ်းယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၵူၼ်းပဵၼ်တေဢမ်ႇဢွၵ်ႇ ၾၢင်ႁၢင်ႈသင်၊ ၵူတ်ႇထတ်းပၢႆးယူႇလီၵေႃႈဢမ်ႇၺႃးသင်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးသေၸပ်းမႃးလႆႈ 4 ဝူင်ႈပၢႆယဝ်ႉ ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ်ၸင်ႇဢွၵ်ႇမႃး။ ၵူၼ်းၸိူဝ်းတူဝ်ၶိင်းၶႅင်ႁႅင်း မီးႁႅင်းၵမ်ႉတူဝ်လီၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈယဵၼ်သီႇၵႂႃႇလႆႈ၊ ၸူဝ်ႈၸႃႈၽွင်းၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈၽွင်းၸိူဝ်ႉတၢင်းပဵၼ် “ငွမ်း” ဢမ်ႇၽႄႈၸပ်းပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းႁႅင်းၵမ်ႉတူဝ်ဢေႇလႄႈသင်၊ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႄႈသင်၊ ဢမ်ႇၵုမ်းလႆႈၸိူဝ်ႉမႅင်းတၢင်းပဵၼ်ႁႂ်ႈယဵၼ်သီႇၵႂႃႇလႆႈလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၾၢင်ႁၢင်ႈမၼ်းဢွၵ်ႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇႁႅၵ်ႈၸပ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်ႈမွင်ၶေႃႈပွတ်ႇ-
ၵမ်းႁႅၵ်ႈၵူၼ်းပဵၼ်တေဢႆႁႅင်ႈႁႅင်ႈႁိူတ်ႇႁိူတ်ႇဝႆႉ၊ မိူဝ်ႈၼိူဝ်ႉပွတ်ႇၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼမ်မႃးၼၼ်ႉ တေဢႆလိူဝ်ႁႅင်းမႃး၊ သိုပ်ႇတေႃႇမႃးပေႃးဢႆတေမီးၶီႈၶၢၵ်ႇဢွၵ်ႇမႃးလႄႈ မီးလူမ်းၼၢဝ်ဢိတ်းဢွတ်း ပိူင်လူင်မၼ်း ၶၢဝ်းႁူဝ်ၶမ်ႈလႄႈၵၢင်ၶမ်ႈၵၢင်ၶိုၼ်း၊ ပေႃးပဵၼ်ႁႅင်းမႃး တေဢႆၶိူဝ်းယႂ်းလႄႈ ဢႆမီးၶီႈၶၢၵ်ႇ လေႃးလိူတ်ႈဢွၵ်ႇမႃးၸွမ်း၊ တေႃႇထိုင်ၸၼ်ႉဢႆဢွၵ်ႇလိူတ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပေႃးဝႃႈၸိူဝ်ႉမႅင်းလၢမ်းၵႂႃႇၸပ်းတီႈ ယႂ်းၼင်ႁေႃႇပွတ်ႇ ၸၢင်ႈမီးၼမ်ႉၶဝ်ႈၼႂ်းပွတ်ႇလႄႈ ပဵၼ်ဢူၵ်းၸဵပ်း။ ၼမ်ႉဢၼ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းပွတ်ႇၼႆႉ တေၶႅၼ်းထႅင်ႈႁႅင်းႁဵတ်းႁႂ်ႈတိူဝ်းဢႆၶိူဝ်းယႂ်း။
ၾၢင်ႁၢင်ႈလၵ်းလၵ်းၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈပွတ်ႇ-
ဢႆၶိူဝ်းယႂ်း၊ ပိူင်လူင်မၼ်း ဢႆထပ်းၵၼ်ၶၢဝ်းတၢင်း 3 ဝူင်ႈပၢႆ။ မိူဝ်ႈတႄႇႁႅၵ်ႈဢႆၼၼ်ႉဢႆႁႅင်ႈႁႅင်ႈ ႁိူတ်ႇႁိူတ်ႇၵွၼ်ႇ၊ သိုပ်ႇတေႃႇမႃးတေဢႆမီးၶီႈၶၢၵ်ႇလႄႈ ၸၢင်ႈထိုင်တီႈပေႃးဢႆဢွၵ်ႇလိူတ်ႈ။ ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်ႇပိူင် ဢၼ်လႆႈႁၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ ဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇႁိူဝ်ႉမွႆႈ၊ မိူဝ်ႇတၢင်းၵိၼ်၊ ၼမ်ႉၼၵ်းတူဝ်လူတ်းယွမ်းလႄႈ မီးႁိူဝ်ႇဢွၵ်ႇၸွမ်းတူဝ်ၶိင်း ၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၶိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၾၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၸွမ်းတူဝ်ၶိင်းတၢင်ႇတီႈ။
ပေႃးပဵၼ်တီႈတွမ်ႇၼမ်ႉလိူင် ၵႆႉမီးလူမ်းၼၢဝ်လႄႈမီးၵွၼ်ႈ (တွမ်ႇၼမ်ႉလိူင်)။ ဢၼ်ၵႆႉလႆႈႁၼ် ပဵၼ်တီႈတွမ်ႇၼမ်ႉလိူင်ႁိမ်းၶေႃး၊ တွမ်ႇၼမ်ႉလိူင်တေယႂ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးသေယဵၼ်းပဵၼ်ၾီ လႄႈတႅၵ်ႇမီးၼမ်ႉၼွင် ၸိုမ်းဢွၵ်ႇမႃး။ ပေႃးပဵၼ်တီႈယႂ်းၼင်ႁေႃႇဢွၵ်းဢေႃၸိုင် ၵွၵ်းႁူဝ်တေၸဵပ်းၶိုၼ်ႈ၊ မီးလူမ်းၼၢဝ်ၶေႃးၶႅင်၊ လူးလႃး၊ ဢွၵ်းဢေႃဢမ်ႇပဵၼ်ၼင်ႇပၵ်းၵဝ်ႇပိူင်ၵဝ်ႇ။
ၵၢၼ်ယူတ်းယႃမၼ်းၸမ်း- တေလႆႈယူတ်းယႃၸွမ်းလၢႆးၶူးမေႃယႃၵၢပ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၵူၺ်း၊ ၵႂႃႇၵိူဝ်းၵုမ်တင်း မေႃယႃလူင် တီႈႁွင်ႈၵၢၼ်တၢင်းပဵၼ်ပွတ်ႇတီႈႁူင်းယႃ ဢမ်ႇၼၼ် ၶလီႊၼိၵ်ႊသေယူတ်းယႃၵႂႃႇ။ တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်ယူတ်းယႃႁၢႆၶႅၼ်းလႆႈ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ တေလႆႈၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်းဢမ်ႇယွမ်း မွၵ်ႈ 2 ပီ။ ၵူၼ်းပဵၼ်တေလႆႈမီးတၢင်းဢူတ်းယိူၼ်ႉၵၼ်ႈလႄႈ ႁဵတ်းၸွမ်းမေႃယႃသင်ႇလၢတ်ႈ။
ၶေႃႈတိုဝ်းၵမ်ၵူၼ်းပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ-
1)-ၵိၼ်ယႃႈယႃၸွမ်းၼင်ႇမေႃယႃၶဝ်ပၼ်ၵိၼ်။ ပေႃးဝႃႈပဵၼ်ၶီႈႁၢၵ်ႈသွင်ႁူၼ်၊ ၶိုၼ်ႈမူၺ်ႈၸွမ်းလုပ်ႇၵပ်း လုပ်ႇတေႃႇ၊ ပဵၼ်တုမ်ႇၶူမ်းၵၢႆးၸွမ်းၽိဝ်ၼင်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈႁိပ်ႈၼႅတ်ႈၵႂႃႇႁႃမေႃယႃ။
2)ၽွင်းယူတ်းယႃဝူင်ႈႁႅၵ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်းၸိူဝ်ႉမႅင်းၽႄႈလၢမ်း၊ ၵူၼ်းပဵၼ်တေလႆႈယူႇၼႂ်းႁိူၼ်း ယူႇၼႂ်းႁွင်ႈ ဢၼ်မီးသၢႆလႅတ်ႇထွင်ႇထိုင်၊ မီးလူမ်းၶဝ်ႈဢွၵ်ႇလီ၊ တေလႆႈၼွၼ်းႁွင်ႈၵေႃႉလဵဝ်။ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီဢွၵ်ႇၵႂႃႇ တၢင်းၼွၵ်ႈ တီႈဢၼ်ၵူၼ်းၼမ်ၵူၼ်းၵိုၼ်း။ ပေႃးဝႃႈမီးလွင်ႈၸမ်ပဵၼ်တၵ်းလႆႈၵႂႃႇၵေႃႈ ႁႂ်ႈသုပ်းၽႃႈပူၵ်ႉသူပ်းပူၵ်ႉပၢၵ်ႇ။
3)မိူဝ်ႈဢႆၼၼ်ႉပိၵ်ႉသူပ်းပိၵ်ႉပၢၵ်ႇၸွမ်းၵူႈၵမ်း။
4)တေဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်လဝ်ႈ၊ သူႇလႅၼ်းယႃႈ ဢိၵ်ႇယႃႈမဝ်းၵမ်ၵူႈလွင်ႈ၊ တေလႆႈၵိၼ်တၢင်းၵိၼ် 5 မူႇ ဢၼ်ထုၵ်ႇပၢႆးယူႇလီတူဝ်ၶိင်းၵူၼ်း မိူၼ်ၼင်ႇၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ်၊ မၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႇ၊ ၶႆႇလႄႈၼိူဝ်ႉသတ်း၊ သမ်ႉႁႂ်ႈယင်ႉလိုဝ်ႈပၼ်ႁႂ်ႈပဵင်းပေႃးၵုမ်ႇထူၼ်ႈ။
လၢႆးႁႄႉၵင်ႈတၢင်းပဵၼ်မွင်ၶေႃႈ-
1)ပႂ်ႉပႃးပၢႆးယူႇလီတူဝ်ၵဝ်ႇႁႂ်ႈၶႅင်ႁႅင်း လူၺ်ႈၵႆႉလဵၼ်ႈႁႅင်း၊ ဢွၵ်ႇဢဵၼ်ဢွၵ်ႇႁႅင်း။ ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်ဢၼ်မီးၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီတေႃႇတူဝ်ၶိင်း၊ ယင်ႉလိုဝ်ႈႁႂ်ႈပဵင်းပေႃး၊ ဢမ်ႇၵိၼ်လဝ်ႈ သူႇလႅၼ်းယႃႈ ၸႂ်ႉသူႇသမ်းယႃႈမဝ်းၵမ်ၵူႈလွင်ႈ လႄႈ ထုၵ်ႇလီၵူတ်ႇထတ်း (Exray) ပွတ်ႇၵူႈပီ။
2)ပုၼ်ႈတႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႅင် ႁႂ်ႈသမ်းဝၵ်ႊသိၼ်ႊ (BCG) ပၼ် တႃႇႁႄႉၵင်ႈတၢင်းပဵၼ်။
3)ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ သင်ဝႃႈဢႆၶိူဝ်းယႂ်းလႆႈၶၢဝ်းတၢင်း 3 ဝူင်ႈပၢႆ၊ မီးလူမ်းၼၢဝ်၊ ၼႃႈဢူၵ်းၸဵပ်း၊ ႁိူဝ်ႇဢွၵ်ႇၽွင်းၵၢင်ၶိုၼ်း၊ မိူဝ်ႇတၢင်းၵိၼ်ၶဝ်ႈၽၵ်း၊ ၼမ်ႉၼၵ်းလူတ်းယွမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ထုၵ်ႇလီၵႂႃႇထူပ်းမေႃယႃ။
ၸၢႆးၽွၼ်းလီ သၢႆၼမ်ႉမွင်း
ပိုင်ႈဢိင်ၶေႃႈမုလ်းတီႈ honestdocs
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 005 June, 2018
