မိူင်းၵဵင်းတုင် ပဵၼ်ၼိုင်ႈၼႂ်းမိူင်းတႆးလႄႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်လီသူၼ်ၸႂ်လွင်ႈပဵၼ်မႃး လူၺ်ႈမီးတီႈမၼ်ႈပၵ်းယူႇ ၼႂ်း ၵႄႈၵၢင်မႄႈၼမ်ႉၶူင်း ဢၼ်မီးၾၢႆႇဝၼ်းတူၵ်း လႄႈၾၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ မီးၼမ်ႉၶွင်ၶႅၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်တင်း လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ (မိူင်းလၢဝ်း) ပွတ်းႁွင်ႇမီး မိူင်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၵဵင်းႁုင်ႈ ၾၢႆႇၸၢၼ်းတိတ်းၸပ်းလႅၼ်လိၼ် လၢၼ်ႉၼႃး (သယၢမ်) မိူင်းထႆး။
မိူင်းၵဵင်းတုင် ပဵၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းတႆးၶိုၼ်ၽွင်းငမ်းလႄႈ မိူဝ်ႈပီ 1410 ၼၼ်ႉ ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁႅင်ႈလႅင်ႉ ၾူၼ်ဢမ်ႇတူၵ်းမႃးတင်းႁိုင်ယဝ်ႉလႄႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႆႈၼႃးသူၼ် ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႃၵိၼ် လဵင်ႉတွင်ႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဢဝ်ႁူၼ်လူင်(ၵႃလႃးမေႃလူင်) မႃးတၵ်ႉၼၢႆ တူၺ်း သႃႁဵတ်ႇ (လွင်ႈတၢင်း) ဢုတုၾႃႉၾူၼ်။
ႁူၼ်လူင်(ၵႃလႃးမေႃလူင်)ၸင်ႇမႃးတၵ်ႉၼၢႆဝႃႈ မိူင်းၵဵင်းတုင်ပဵၼ်မိူင်းၼၢမ်းၸၼ် ၸဝ်ႈၽူႈၽွင်းမိူင်းပဵၼ် ၸၢဝ်းတႆး ၶိုၼ်/တႆးယူၼ်း ပဵၼ်ၼၢမ်းရႃးႁူ။ ၼၢမ်းၸၼ် လႄႈၼၢမ်းရႃးႁူ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၵၼ် ယွၼ်ႉၼၼ်ၸင်ႇလႆႈႁႃတၢင်းၵႄႈ ၸႃးတႃ(ၸႃႇတႃႇ) ၼႆလႄႈ ၸင်ႇႁႂ်ႈမီးၵၢၼ်ၵႅၼ်ၵွင် ဢွၼ်ၼႃႈၶုၼ်သင်ၶၢၼ်တေလူင်းဝၼ်းၼိုင်ႈ တီႈႁေႃၸဝ်ႈလူင် ႁူဝ်ၵၢတ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ႁႅင်ႇၸႆးၸၼ (ဢွင်ႇပေႉ) ၼၼ်ႉသေ ၶိုၼ်းၼၼ်ႉၸင်ႇလႆႈၼိမၼ်တၼ ဢဝ်သင်ၶ ၸဝ်ႈ တီႈဝတ်ႉၽရႃႉထၢတ်ႈၸွမ်ၶမ်း(ၸွမ်တွင်း) မႃးသူတ်ႇမူၼ်း ပိူဝ်ႈၵႄႈၸႃးတႃဝၢၼ်ႈမိူင်း။
ၶိုၼ်းၼၼ်ႉၼႂ်းၽွင်းယၢမ်းဢၼ်သင်ၶၸဝ်ႈၶဝ်တိုၵ်ႉသူတ်ႇမူၼ်းယူႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင်သင်ၵေႃႈၾူၼ်လေႃႇလူင်း တူၵ်းမႃးလႄႈ လႆႈယိၼ်းသဵင်ၸၢဝ်းဝၢၼ်ႈၸၢဝ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်ဢွၼ်ၵၼ်ႁုၼ်ႉႁူဝ်ႇလီၸႂ်။ ထိုင်မႃးထႅင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈ ၵေႃႈသူင်ႇၵႅၼ်ၵႅၼ်ၵွင်ၵႂႃႇတီႈတႃႈလွင်ႉၵူပ်း ႁိမ်းမႄႈၼမ်ႉၶိုၼ်။
ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်ယၢမ်းၼၼ်ႉၵေႃႈႁႂ်ႈသိုပ်ႇသၢၼ်ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးမႃးၵူႈပီပီ ထိုင်ပီ 2023 ၼႆႉၵေႃႈ ၶူပ်းႁွပ်ႈ 612 ပီတဵမ်ယဝ်ႉလႄႈၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးဢၼ်ၼႆႉတိုၵ်ႉၵိုၵ်းမႃးတေႃႇပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်။
