ယွၼ်ႉမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ပီ 1947 လႄႈ ၸင်ႇမီးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ပီ 1948 ၊ ယွၼ်ႉမီးဝၼ်းမိူင်းတႆး မိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊလႄႈ ၸင်ႇမီးဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈမၢၼ်ႈ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 12 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ။ ၼႆႉ ပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇ တၢင်းၵၢၼ်မိူင်း ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇၸဵင်ပီတီႈ 20 တမ်းဝၢင်းဝႆႉ ပၼ် ပုၼ်ႈတႃႇလုၵ်ႈလၢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ယိပ်းၵမ်ၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ ၵၢၼ်မိူင်း ၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈၼႆ ၼၼ်ႉ ၸုမ်းႁဝ်းၸိူဝ်းပဵၼ်လုၵ်ႈလၢၼ် မီးပုၼ်ႈၽွၼ်းဝႆႉ ၼိူဝ်မႃႇမိူၼ်ၵၼ်ၵူႈၵေႃႉလႄႈ ထုၵ်ႇလီၸုၵ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်ၼမ်ႉ ၸႂ်ပၢင်လူင်သေ သိုပ်ႇယၢင်ႈၶိုၼ်ႈၼႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႂ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ လႆႈမီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ၼႄၵၢင်ၸႂ်/ လၢတ်ႈ/ တႅမ်ႈ/ ပိုၼ်ၽႄႈလႄႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈ/ ပႂ်ႉပႃးၽႃးသႃ (ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ – လိၵ်ႈလၢႆး) ၾိင်ႈငႄႈတူဝ်ၵဝ်ႇ၊ ယႃႇပၼ်ႁႂ်ႈ ယုပ်ႈယွမ်းၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇ ၼႂ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉၼႆယူႇ။
ၼႆႉပဵၼ် ၶေႃႈသူးဝၢၼ်း ၼႂ်းၸႂ်ၸိူဝ်းႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၶဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ၵူႈၵေႃႉၵူႈၸဝ်ႈ တေဝူၼ်ႉမႅၼ်ႈၵၼ် ယူႇႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ။
မိူဝ်ႈ 76 ပီ ပူၼ်ႉမႃး ၽိတ်းႁိုဝ်ထုၵ်ႇၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်ဢတိတ်ႈ /မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ (ပူၼ်ႉမႃး) ယဝ်ႉလႄႈ ႁဝ်းႁဵတ်းသင် ဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉ လိူဝ် သေဢဝ်ႁဵတ်းတွၼ်ႈသွၼ်။ တင်ႈဢဝ် 76 ၵႂႃႇၸူး 77 လႄႈ သိုပ်ႇၵႂႃႇတေႃႇလုမ်ႈၾႃႉလူင် ပေႃးသုတ်းသဵင်ႈလူႉပင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၸိူဝ်းႁဝ်းႁႃးထုၵ်ႇ လီဝူၼ်ႉလိုၵ်ႉၼႆႉ – ဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ ႁဝ်းတေၸၢင်ႈႁဵတ်းသင်၊ ႁဝ်းတေႁဵတ်းဢီႈသင်လႆႈ၊ တေႁဵတ်း လႆႈမွၵ်ႈႁိုဝ် ဢၼ်ႁဵတ်းလႆႈၼၼ်ႉ တေပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇၽႂ်။
ၵမ်ႈၼမ် တေၸၢင်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်မိူင်း၊ ပေႃးၵၢၼ်မိူင်းထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ၊ ၵၢၼ်မိူင်းမၼ်ႈၵိုမ်း၊ ၵၢၼ်မိူင်းတဵင်ႈၼိမ် ၸင်ႇၸၢင်ႈ သိုပ်ႇႁဵတ်းလႆႈၵၢၼ်တၢင်ႇပိူင် ၸိူင်ႉၼင်ႇၵၢၼ်သိုၵ်း၊ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵၢၼ်ပၺ်ၺႃ၊ ၵၢၼ်ယူႇလီလႄႈ ၵၢၼ်ၾိင်ႈၵူၼ်း ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၼႂ်းဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ပီ 2023 ၼႆႉ တႆးႁဝ်း၊ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ထုၵ်ႇလီၸုၵ်း ၼိူဝ်ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၵၢၼ်မိူင်း မၼ်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵႅၼ်ႇသေ လီႁူမ်ႈပၢႆးဝူၼ်ႉ၊ ႁူမ်ႈဢွၵ်းႁူဝ်၊ ႁူမ်ႈၼမ်ႉၵတ်ႉၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ တႆးႁဝ်း ႁူမ်ႈတင်း ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပတ်းပိုၼ်ႉၼၼ်ႉ ၵၼ်ယူႇ။ ပိုၼ်ႉထၢၼ်ၵၢၼ်မိူင်း ဢၼ်တႆးႁဝ်း၊ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း တေၸၢင်ႈဢဝ်ပဵၼ်တီႈၸုၵ်းမၼ်ႈ တႃႇဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈၼႆႉ ထုၵ်ႇလီပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 1 မိူဝ်ႈ 1947 ၼၼ်ႉ ႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ။
ၸိူင်ႉၼင်ႇ – 1) ၽွင်းတႅၼ်းမိူင်းတႆး ၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။ 2) ၽွင်းတႅၼ်းမိူင်းတႆး ၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး။ 3) ၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈ လၵ်းပိူင်ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉ။ 4) ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးမိူင်းတႆး မီးၼႂ်းၵမ်မိုဝ်းၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ။ (4) ၶေႃႈၼႆႉ ၼပ်ႉလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ မိူဝ်ႈပီ 1947 (Spirit of Panglong 1947) ၼႆယူႇ။ မိူဝ်ႈပိုၼ်ႉထၢၼ်ၼႆႉ မၼ်ႈၵိုမ်းတဵင်ႈၼိမ်ယဝ်ႉၼႆ မိူင်းတႆးႁဝ်း တေလႆႈသိုပ်ႇတိုၵ်းသူၼ်း တုၵ်းယွၼ်း တိုၵ်းတေႃး တေႃႇသူႈ ႁႂ်ႈမီးမႃးပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆ ၽွင်းငမ်းၸႄႈမိူင်းတႆး ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈလႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းဢဝ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸႄႈမိူင်းတႆးၶေႃၶေႃ ဢၼ်မီးပႃႈတႂ်ႈၶေႃႈၸီႉသင်ႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး ၼႆၼၼ်ႉထႅင်ႈ။
ဢၼ်လီတင်ႈၶေႃႈထၢမ်သေ ႁူမ်ႈၵၼ်ပၼ်ၶေႃႈတွပ်ႇၼႂ်းဝၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပီ 2023 ၼႆႉ ၸမ်ႉ – 1) ၸၼ်ႉ/ ဢႃႇၼႃႇ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် တေဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်? ။ 2) ၸၼ်ႉ/ ဢႃႇၼႃႇ ၸႄႈမိူင်း/ တိူင်း တေဝႆႉမွၵ်ႈႁိုဝ်? ။ 3) ပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆၸႄႈမိူင်း/ တိူင်း တေၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈလၵ်းပိူင်သင်? ။ 4) တပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႇလူမ်ႈၸႄႈမိူင်း/ တိူင်း တေႁႂ်ႈယူႇၼႂ်းၾၢင်ႁၢင်ႈသႅၼ်းလႂ်? ဢဝ် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ပေႃးႁႃၶေႃႈတွပ်ႇၵႄႈလႆႈ ၶေႃႈထၢမ်ပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉၵေႃႈ ၽူႈတႅမ်ႈႁၼ်ထိုင်တႄႉ 100% ပၼ်ႁႃ လွင်ႈယုင်ႈယၢၵ်ႈ ဢၼ် ႁၢဝ်ႈႁႅင်း လၢႆလၢႆသႅၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်မႃးပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်ယူႇတေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ တေလူတ်းယွမ်းၸၢင် ႁၢႆ။ သမ်ႉယင်းတေႁဵတ်းႁႂ်ႈလၵ်းသဝ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မၼ်ႈၼိမ်တိုင်ႈတိုင်ႈ ဢမ်ႇၶွၼ်ႇဝႆၼၼ်ႉထႅင်ႈၵွၼ်ႇၼႆယူႇ။
ပေႃးမႃးႁုပ်ႈသေတူၺ်းၸိုင် ပၼ်ႁႃ ဢၼ်ပဵၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင်ၼႆႉ ပဵၼ်မႃး ယွၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵွႆး။ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁဵတ်းပဵၼ်မႃးၵွႆးၼႆၼၼ်ႉ ၽႂ်ၶႂ်ႈတူၺ်းတူၺ်း တိုၼ်းတေႁၼ်ၸိူင်ႉၼႆၵွႆးယူႇ။
ပေႃးတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပွႆႇႁႂ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵူၼ်းႁိူၼ်းၸိူင်ႉ ၼင်ႇဢူးၼု၊ ဢူးပသျူၺ်ႇ၊ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းသုၵျီႇ၊ ဢူးတဵင်း ၸဵင်ႇၶဝ် တေႃႇသူႈၵၼ် ႁိမ်ဢႃႇၼႃႇၵၼ်ၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်း တီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊသေ ယူႇပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇၵၢဝ်ႈၵၢႆႇတင်း ၵၢၼ်မိူင်း၊ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၼႆတႄႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ပေႃးတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တိူဝ်းတွၼ်းသေ မိူင်းထႆး၊ မိူင်းသိင်ႊၵပူဝ်ႊ မွၵ်ႈႁိုဝ်ယဝ်ႉၼႆၼၼ်ႉ လပ်းတႃဝူၼ်ႉတူၺ်းလီလီၵၼ် ႁႂ်ႈႁၼ်ၼႂ်းတႃဢဝ် ၵူၺ်းလႃႈ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆၵွႆးယူႇ။
ၵွပ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ (ဝၢႆးသေ ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢူးၼုယဝ်ႉ ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ၊ ဢမ်ႇႁဵတ်းပၼ်ၽွၼ်းလီၵူၼ်းမိူင်းၵွႆးဢမ်ႇၵႃး ပၢႆၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇ တပ်ႉသိုၵ်းသေ ပေႉၵိၼ်ၵူၼ်းမိူင်း၊ ဝၢင်း ၽႅၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵူဝ် ဢမ်ႇၼၢၸ်းပၢႆၵူင်ၵွင်ႈ ဢမ်ႇႁတ်းငွၵ်ႈႁူဝ်တွပ်ႇထဵင်သင် ဢဝ်ၵမ်းလဵဝ် ၽိတ်းၵေႃႈယဝ်ႉ ထုၵ်ႇၵေႃႈယႃႇ ၼႆၼၼ်ႉမႃးၵွႆးယူႇ။
ၵွပ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း ဢၼ်ႁၢႆႉၵျၢမ်းလႄႈ ပဵၵ်ႉဝႃႈ မီးဢႃႇၼႃႇ လူၼ်ႉၾႃႉ ၼိူဝ်မွၵ်ႇယူႇၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၸင်းပႅတ်ႈ၊ ဢမ်ႇၵမ်ႉထႅမ်ပႅတ်ႈ၊ ၵူဝ်ပၢၵ်ႇၵူင်ၵွင်ႈယူႇၵွႆးသေ ဢမ်ႇၵမ်ႉပႅင်းၸင်းၼႂ်းၸႂ်ပႅတ်ႈလႄႈ ဢဝ်ၵူၼ်း မိူင်းၽၢၼ် ဢဝ်လွၵ်းပိူင်ၵၢၼ်မိူင်းလူႉပင်း၊ ဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းတူၵ်းတႅမ်ႇ ၵွတ်းၽၢၼ် တူၵ်းလိုၼ်းၵၢပ်ႈ ပၢၼ်လုမ်ႈၾႃႉ ႁဵတ်းမႃးၼႆ။
မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်မိူၼ်ပၵ်းၵဝ်ႇပိူင်လင် မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 49 – 50 ပီၼၼ်ႉယူႇၵွႆး၊ ဢၼ်လိူဝ်တွၼ်းမႃး ၼႆႉ မီးလၵ်းၵၢၼ် ထဵၵ်ႊၼူဝ်ႊလူဝ်ႊၵျီႊၵွႆး ၵွပ်ႈပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်ဢမ်ႇယႃႇ လွတ်ႈလႆႈလႄႈ ဝႃႈၼႆၵေႃႈ တေဢမ်ႇၽိတ်း။
လိုၼ်းသုတ်းတႄႉ ပေႃးဢမ်ႇမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈ လႆႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းလူၺ်ႈလၵ်းၵၢၼ် ဢၼ်ယူႇတီႈဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းသေ ဢဝ်ပဵၼ်ႇမႃးပဵၼ်ဢမ်းၼၢၸ်ႈၵူၼ်းမိူင်း (ဢၼ်ဢမ်ႇၽၢမ်းတႃ ၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ) ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ ၼႆၸိုင် ႁုပ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇထႅင်ႈလၢႆသိပ်းပွၵ်ႈ။ ႁဵတ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈထႅင်ႈလၢႆပွၵ်ႈ။ ႁဵတ်းၵႅင်ႈဢဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ပိူဝ်ႈ ဢမ်းၼၢၸ်ႈယူႇမၼ်ႈသေ ယိုၼ်ႈၸွႆႈၵူၼ်းမိူင်းလၢႆလၢႆႁဵတ်းလၢၼ်ႉလၢၼ်ႉၵေႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢမ်ႇတဵင်ႈၼိမ်လႆႈ၊ ဢမ်ႇၵတ်း ယဵၼ်လႆႈ၊ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၾၢင်ႁၢင်ႈမၼ်းၵွႆၵေႃႈ တေဢမ်ႇဢွၵ်ႇမႃးႁႂ်ႈႁၼ်ၼႂ်းတႃလႆႈ။ တေပၼ်ႇတူင်ႇ လွႆးဝိုၼ်းယူႇ ၸွမ်းလွင်ႈၵူဝ်သုမ်း ဢမ်းၼၢၸ်ႈလႄႈ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ် ၵူၼ်းမိူင်းလၢႆးၵဝ်ႇသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်း မိူင်းၸၢၼ်ႈၸင်းၼိူဝ်တပ်ႉသိုၵ်း လိူဝ်ၵဝ်ႇတိၵ်းတိၵ်းၼၼ်ႉၵွႆးယူႇသေႊ။
