ၶိူဝ်းၵူၼ်းဢၼ်ယူႇလႆႈမႃးယၢဝ်းၼၢၼ်းၼပ့်ႁဵင်ပီၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵုမ်ႇၵွၼ်ႈၵူၼ်းၼမ် မီးပိုၼ့်တီႈယူႇမၼ်ႈ ၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈၵိုမ်း ယူႇမႃးယိုၼ်း ယၢဝ်းၼိူဝ်ဢွင်ႈတီႈ ပိုၼ့်တီႈၼၼ့် ပွင်ႇဝႃႈ မီးၽႅၼ်ႇလိၼ် တူဝ်ၵဝ်ႇ မီးၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆး မီးၽႃးသႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ မီးလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ် မေႃၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃး မီးပၺ်းၺႃးႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတူဝ်ၸႂ် လႄႈမီးၵၢၼ် မေႃပူၵ်းပွင်ၵၼ် ၼိူဝ်ပိုၼ့်တီႈယူႇထိၼ်ႇထၢၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈ ၶိူဝ်းမီးပိုၼ်းၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းဢၼ်မီး ၼမ့်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ႁတ်းႁၢၼ် ၶႅင်ၵႅၼ်ႇ။
ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးဢၼ်ပဵၼ်ၵုမ်ႇပဵၼ်ၵွၼ်ႈၸုမ်းၵူၼ်းၼမ်ယႂ်ႇ မီးၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇလၢႆတီႈလၢႆတၢင်း ယူႇထိုင် ဢႃႇသမ်ႇ (ၼႂ်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ) တႆးလၢၼ့်ၼႃး (ၼႂ်းမိူင်းထႆး) တႆးၶၢဝ် (ၼႂ်းဝႅတ့်ၼၢမ်း) တႆးလမ် (ၼႂ်းမိူင်းလၢဝ်း) လႄႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢိၵ်ႇတင်းတႆးဢၼ်မီးယူႇ ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇလၢႆပွတ်းတွၼ်ႈ တင်းၼမ်။ လၢႆပိုၼ့်တီႈၸိူဝ်းၼႆ့ ပဵၼ်ပိုၼ့်တီႈ ဢၼ်ယူႇပဵၼ်ၵုမ်ႇပဵၼ်ၵွၼ်ႈ မီးထိၼ်ႇထၢၼ်ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း လူၺ်ႈၼမ့်လိၼ်ႁိၼ်ၽႃပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် လူၺ်ႈပိုၼ့်တီႈႁၢင်ႇၵႆၵၼ်ၼႆသေတႃႉၵေႃႈ ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈထွႆႈၵႂၢမ်း ယင်းမိူၼ်ၵၼ်ယူႇ တင်းၼမ်။ မၢင်တီႈ မၢင်တွၼ်ႈ ယွၼ့်ၵၢၼ်ၽၢတ်ႇၽႄယၢၼ်ၵႆၵၼ်ၵႂႃႇ မၢင်ၸိူဝ်းပဵၼ်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီယဝ့်လႄႈ ထွႆႈၵႂၢမ်းမၢင်ၶေႃႈမၢင်ၵမ်း ႁၢႆၵႂႃႇ ၼႂ်းပိုၼ့်တီႈႁဝ်းယူႇၼၼ့် လႆႈဢဝ်ထွႆႈၵႂၢမ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းဢၼ်ယူႇၸမ်မိုတ်ႈႁူႁဝ်းၼၼ့်မႃးတႅၼ်းလၢတ်ႈလေႃး ၵႂႃႇၵေႃႈမီး တင်းၼမ်။
ၵွမ့်ၵႃႈၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်း ၸိူဝ်းမီးလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းယူႇၼႂ်းပိုၼ့်တီႈႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း လိူဝ်သေလိၵ်ႈတႆးလူင်ယဝ့် ၸိူင့်ၼင်ႇ တႆးၼိူဝ် တႆးမၢဝ်း (ပွတ်းႁွင်ႇ) တႆးၶိုၼ် (ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း) ၸိူဝ်းၼႆ့ မီးလိၵ်ႈလၢႆးၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃးပီယၢဝ်း ၶၢဝ်းႁိုင်ၼပ့်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ။
ၸိူင့်ၼင်ႇလိၵ်ႈတႆးၶိုၼ် (လိၵ်ႈပိုၼ့်မိူင်း) ၵႂၢမ်းတႆးၶိုၼ် (ၵႂၢမ်းပိုၼ့်မိူင်း) ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၼၼ့် ယင်းလၢတ်ႈတႅမ်ႈဢၢၼ်ႇဢွၵ်ႇ မိူၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈၵၼ် ပွင်ႇၵၼ် တင်း တႆးလၢၼ့်ၼႃး ၼႂ်းမိူင်းထႆးပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ ၵဵင်းႁုင်ႈယူႇ။
ယွၼ့်ၼၼ် ၼႂ်းၵဵင်းတုင် တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၼွင်ယေးၼၼ့် ယၢမ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈတႆး တႆးၶိုၼ် မႃးၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼႆ့ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1943 ယွၼ့်ၵွပ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၼွင်ယေးၼႆ့ ပဵၼ်ႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်တင်ႈဝႆ့ပၼ် တႃႇပုၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈႁမ့်လႆႈႁဵၼ်းမီးတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈႁူႉလိၵ်ႈမေႃလၢႆးလၵ်းလႅမ်ၸိူင့်ပိူၼ်ႈ။ ႁူမ်ႈဝႃႈၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ မိူဝ်ႈ 1962 သေၶိုၼ်ႈမႃးၽွင်းငမ်းၵေႃႈ တိုၵ့်သွၼ်ႁဵၼ်းၵၼ်တေႃႇပေႃးထိုင် 1967 လူးၵွၼ်ႇ။ ဝၢႆးၼႆ့ သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်းၶၢၼ်ႁပ့်ဝႃႈ လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈပိုၼ့်မိူင်း ပဵၼ်လိၵ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈၸႂ်ႉၼႂ်းၸုမ်းၵၢၼ်လုၵ့်ၾိုၼ့်ၼႆသေထုၵ်ႇႁႅတ့်ႁၢမ်ႈသွၼ်ႁဵၼ်း လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈၶိုၼ် (လိၵ်ႈပိုၼ့်မိူင်း) ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၽွင်းၼၼ့်ယင်းတိုၵ့်ပဵၼ်လိၵ်ႈတႆးပၢၼ်ၵဝ်ႇ။
ထိုင်မႃး 1977 ၽူႈၼမ်းၶဝ်ၸဝ်ႈၼႂ်းၵဵင်းတုင်ၸင်ႇၽွမ့်လႆႈၸႂ်ၵၼ်သေပူၵ်းတင်ႈၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃၼႂ်းၵဵင်းတုင် ပိူဝ်ႈတႃႇလႆႈဢဝ် လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈၶိုၼ် လႆႈၶိုၼ်းၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်မီး လုင်းၸၢႆးၶမ်း (ပဵၼ် ၼႃယၵလူင် ၵဵင်းတုင် ယူႇယၢမ်းလဵဝ်) တိုၵ့်ပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၶွင်ႊသီႊၵဵင်းတုင် (မိူဝ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼေႇဝိၼ်း) လႄႈလႆႈၶဝ်ႈႁႃဢုပ်ႇၵိူဝ်းၵုမ်ၵၼ်။
တေႃႇထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 6 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 1977 ၽွင်းယၢမ်း 10.00 မူင်း တၢင်းၾၢႆႇၶွင်ႊသီႊၵဵင်းတုင် လႆႈႁွင့်ပၢင်ၵုမ် ၵဵဝ်ႇလွင်ႈ တေဢဝ်လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈၶိုၼ် ၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း။ ၽူႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ၼၼ့် ၸိူင့်ၼင်ႇ ပႃႇတီႇ ၶွင်ႊသီႊ ၵႄႇၵဝ့်ငဝ်ႈမိူင်း ၵဵင်းတုင် ႁူမ်ႈတင်းၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၽူႈတူင့်ၼိုင်ၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆး တင်းမူတ်း 36 ၵေႃႉ လႆႈဢုပ်ႇထဵင်ၵၼ်ၵႂႃႇၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈ ၶႂၢင်ၶႂၢင် ။
ဢွၼ်ၼႃႈ ၽွင်းၾၢႆႇပႃႇတီႇ ၶွင်ႊသီႊ ယင်းပႆႇတႅပ်းတတ်းမၵ်းမၼ်ႈပၼ်တိုၵ့်ၵိူဝ်းၵုမ်ၵၼ်ယူႇၼၼ့် တၢင်းၾၢႆႇၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃ လိၵ်ႈၶိုၼ် လႆႈၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ်တီႈဝတ့်လူင်ႁူဝ်ၶူင်ႇ ပိူဝ်ႈတႃႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းတုင်းႁပ့်ၼႃႈၵၢၼ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈငိုၼ်းတွပ်ႇတႅၼ်းၶူးၼၼ့် ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်တေဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႆယဝ့်။
ဝၢႆးသေပႃႇတီႇၵွင်ႊသီႊၵဵင်းတုင် တွပ်ႇဢၼုယၢတ်ႈ ပၼ်ဢဝ်လိၵ်ႈတႆးလိၵ်ႈၶိုၼ် ၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၶိုၼ်းထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ- ၵူၺ်းၵႃႈ ငိုၼ်းလိူၼ်ၵႃႈၸၢင်ႈၶူးတႄ့ဢမ်ႇမီး။ လွင်ႈၼႆ့တၢင်းၵေႃၵမ်ၵၢၼ်လႆႈဢုပ်ႇၵၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆ့ယဝ့်လႄႈ ထိုင်မႃးလိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 18 ဝၼ်း လႆႈလူင်းၸွမ်းဝၢၼ်ႈၸွမ်းၶူင်ႇသေသူၼ်းတုမ်ၸီ့ၸႅင်ႈပွင်ႇလႅင်းပၼ်ပီႈၼွင့်ၵူၼ်းမိူင်း ႁူမ်ႈတင်းလွင်ႈတေၵဵပ်းႁွမ်းငိုၼ်း ၵမ့်ၸွႆႈ တွပ်ႇတႅၼ်းၶူးသွၼ်။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ငိုၼ်းတွပ်ႇတႅၼ်းၵမ့်ၸွႆႈၶူးသွၼ်ၼၼ့် လိူဝ်သေယွၼ်းၵဵပ်းတီႈပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းမႃးၸွႆႈထႅမ်။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ တၢင်းၸုမ်းတႆးၼုမ်ႇၵေႃႈ ပေႃးဝၼ်းၵၢတ်ႇလူင်မႃးၼႆ ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းၵဵပ်းႁပ့်ငိုၼ်းႁွမ်းၸွႆႈၶူးသွၼ် လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈၶိုၼ် ႁႂ်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းလီ တႃႇပၢႆးပၺ်ၺႃလုၵ်ႈဢွၼ်ၼႂ်းၵဵင်းတုင်။
ႁူမ်ႈဝႃႈ မိူဝ်ႈ 1976-77 ဢွၼ်ၼႃႈၼၼ့်ၵေႃႈ လႆႈသွၼ်ၵၼ်ဢိတ်းဢွတ်းယူႇ လၢႆႁူင်းႁဵၼ်း ၸိူင့်ၼင်ႇႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်ၶူးယႂ်ႇ ၽူႈၵွၼ်း ႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်ဝႆ့ၼၵ်းမၵ်းၵႃႈမီးၶၼ်တေႃႇၸိူဝ့်ၶိူဝ်းလႄႈပိုၼ့်တီႈၼၼ့် ၵမ့်ထႅမ်ႁၼ်လီပၼ်ႁႅင်းပၼ်ဢဝ်ၶဝ်ႈမႃးသွၼ်ၼႂ်း ႁူင်းႁဵၼ်း လူၺ်ႈၵႂၢမ်းၶဝ်ႈၸႂ်ၵၼ်မႃးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈဢမ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် တႃႇၵမ့်ၸွႆႈၶူးသွၼ်ၵေႃႈ လႆႈဢဝ်ငိုၼ်းၵွင်ၵၢင်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈ တႆးၼုမ်ႇ ၵဵင်းတုင်ၸွႆႈ ပဵၼ်ငိုၼ်းၵမ့်ထႅမ်တွပ်ႇတႅၼ်းၵုၼ်းမုၼ်ၶူးသွၼ်လိၵ်ႈတႆး တႆးၶိုၼ် 6 ၵေႃႉ ၼႂ်း 4 ႁူင်းႁဵၼ်း ႁူမ်ႈတင်း ႁူင်းႁဵၼ်းၶရိသ့် 2 ႁူင်းႁဵၼ်း။ လိူဝ်သေၼၼ့် ပေႃးထိုင်မႃးၶၢဝ်းမႆႈၽွင်းဢိုတ်းႁူင်းႁဵၼ်းၵေႃႈပိုတ်ႇပဵၼ်ပၢင်သွၼ် လိၵ်ႈတႆးလိၵ်ႈၶိုၼ် တီႈႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင် ၸိုင်ႈႁိုဝ် ၸွမ်းဝတ့်ဝႃးၽႃသိူဝ်ႇႁိုဝ် ၸွမ်းဢွင်ႈတီႈႁိူၼ်းယေးသႃလႃးၼႂ်းမူႇဝၢၼ်ႈပဵၼ်ပွၵ့်ပဵၼ်ယွမ်ႇယူႇ။
ဝၢႆးလႆႈႁပ့်ဢၼုယၢတ်ႈၸတ်းၵၢၼ်ဢဝ်လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈၶိုၼ် ၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်းၸတ်းၽွတ်ႈ ထႅမ်ထွၼ် ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ၺႃ တႅပ်းတတ်းတေဢဝ်ၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းတုင် 9 ၸႄႈဝဵင်း လႄႈတႄႇၼႂ်းပီ 1977-1978 ၼႆ့ၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ် တႃႇၵႃႈတွပ်ႇတႅၼ်းၶူးၼၼ့် ၵေႃႈၵမ်ၵၢၼ်တေဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းႁႃငိုၼ်ၵွင်ၵၢင်ပၼ်။
ၵဵင်းတုင်ၼႆ့ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်းတိတ်းတေႃႇၵပ်းသိုပ်ႇၵႂႃႇမႃးႁႃၵၼ် တင်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ မိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင်လႄႈ မိူင်းတႆးပွတ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵူၺ်း။ ၵႂႃႇမႃးလႆႈၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်း လၢႆဝၼ်းလႄႈၵူၼ်းတၢင်းၼွၵ်ႈဢမ်ႇပေႃးၶဝ်ႈမႃး လိူဝ်သေၵူၼ်းၵႃႉၵူၼ်းၶၢႆ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈ ၶႃႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ်ၵေႃႈ ပႆႇပေႃးမီးၼမ်။ ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းၵဵင်းတုင်ၵေႃႈဢမ်ႇသူင်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵႂၢမ်းတၢင်ႇၶိူဝ်း ဢမ်ႇဝႃႈ ၼႂ်းပွႆး ၼႂ်းၵၢတ်ႇ တီႈၵူၼ်းၵိုၼ်းၶွၼ်ႈ ၵမ်ႈၼမ် ပီႈၼွင့်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼႂ်းၵဵင်းတုင် ၸႂ်ႉတိုဝ်း လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆးတေႃႇၵၼ်လွၼ်ႉလွၼ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼႆၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ်ၶူးသွၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၶိုၼ်းၵူၺ်းလႄႈ ၸႂ်ႉလၢႆးသွၼ်ႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၶဝ်ႈၸႂ်ပွင်ႇၸႂ်ငၢႆႈ သွၼ်လိၵ်ႈတၢင်ႇ ၶိူဝ်း (မိူၼ်ၼင်ႇလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ လိၵ်ႈဢင်းၵိတ်း ၶေႃႈသပ်းၸႅင်ႈတီႈပွင်လႄႈၵၢၼ်သိုဝ်ႇသၢၼ် ဢုပ်ႇၸႃၵၼ် ၽႃးသႃၵႂၢမ်းတႆး)။ ၶူးသွၼ်မၢၼ်ႈမီးဢေႇ ယွၼ့်ၼၼ် ၸင်ႇၵိူတ်ႇမီးၵႂၢမ်းထုင်းပီႈၼွင့်တၢင်ႇဝဵင်းၶဝ်ဝႃႈ“ ၵႂႃႇၵဵင်းတုင် ပေႃးဢမ်ႇမေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ၸၢင်ႈဢိုပ်းၶဝ်ႈ” လူးၵွၼ်ႇၼႆၼၼ့်ယဝ့်။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ့် ပီႈၼွင့်ၵဵင်းတုင်ၶဝ်ၵေႃႈ ယင်းမီးၵႂၢမ်းထုင်း ဢၼ်ၵႆ့ဢႅဝ်ႇသႄ့ၵၼ်ဝႃႈ “ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇၶၢမ်ႈၶူင်း ႁႃတီႈလူင်းမၼ်းယၢပ်ႇ” ။
ၵွပ်ႈၼႆဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆ့ တင်း 40 ပီမိူဝ်ႈပူၼ့် ပေႃးဝူၼ့်ၶိုၼ်း တင်းဢၼ်ပိုၼ်းပဵၼ်မႃးပိူင်ႈၵၼ်ၾႃႉလႄႈလိၼ် “လႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႈၽူၼ် မိူဝ်ႈဝၢႆႇ ႁူၼ်ၶိုၼ်း ပိုၼ်းပိုၼ့်လင်”
