မိူင်းၸဵင်းၸုင် မီးၾိင်ႈၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ။ ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵၼ်ၼိုင်ႈပီ ၼိုင်ႈပွၵ်ႈၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၵၢတ်ႇႁၢင်ႉလႄႈ ယႃႇပေႁႂ်ႈၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် လိုမ်းလွင်ႈမၼ်း၊ ႁႂ်ႈၸမ်တွင်းဢွင်ႈတီႈမၼ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်ၵၢတ်ႇတီႈသိုဝ်ႉတီႈၶၢႆ၊ တီႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ယၢမ်ႈဢဝ်ပဵၼ်တီႈသိုဝ်ႉၶၢႆ ပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉလဵင်ႉၼႃႈႁိူၼ်းၽိူၼ်တၢင်ႇမႃး ၼပ်ႉပဵၼ်လၢႆပၢၵ်ႇပီမိူင်း။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၼႂ်ႈပိုၼ်ႉတီႈဝၢၼ်ႈမိူင်း တီႈၼၼ်ႈၵႂႃႇႁဵတ်းၼႆ။
ၼႂ်းမိူင်းၸဵင်းတုင် (မိူင်း-ၼႆႉပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်း၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၸႄႈတွၼ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ်) မီးၾိင်ႈထုင်း ၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၼိုင်ႈဝူင်ႈ (ႁႃႈဝၼ်းၶွပ်ႈ)ၼိုင်ႈပွၵ်ႈ။ ၼႂ်းမိူင်းတႆးတၢင်ႇတီႈၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၾိင်ႈထုင်း ၵၢတ်ႇႁႃႈဝၼ်းၶွပ်ႈမိူၼ်ၵၼ်ၵူႈတီႈယူႇ။ တၢင်းမိူင်းၸဵင်းတုင် တေမီးၵၢတ်ႇႁႃႈဝၼ်းၶွပ်ႈၸိူင်ႉ ၼႆ- ၵၢတ်ႇလူင်၊ ၵၢတ်ႇထၢႆႈ၊ ၵၢတ်ႇဝူင်ႈ၊ ၵၢတ်ႇတဝ်ႇ၊ ၵၢတ်ႇၾႃႉ။ ဝၢႆးၼႆႉသမ်ႉ ပိၼ်ႇပဵၼ်မႃး- ၵၢတ်ႇလူင်၊ ၵၢတ်ႇထၢႆႈ၊ ၵၢတ်ႇတဝ်ႇ၊ ၵၢတ်ႇမၢၼ်ႈ၊ ၵၢတ်ႇလီး-ၸိူင်ႉၼႆ။ (ၵၢတ်ႇလီ- လီၼၼ်ႉ သဵင်တႆးၶိုၼ် တႆးလိုဝ်ႉဢွၵ်ႇဝႃႈ- ၻီး- မိူၼ်တင်းထႆးဝႃႈ- ၻီႊ။ ၵၢတ်ႇမၢၼ်ႈ- ၵွပ်ႈၶၢႆႉမႃးၶဝ်ႈ ၵၢတ်ႇတီႈဢၼ်တပ်ႉသိုၵ်း ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ/ဝဵင်းမၼ်းတလေး မႃးပၵ်းသဝ်းဝႆႉဢွၼ်တၢင်း၊ ဝၢၼ်ႈတႆးဢၼ်ယူႇႁိမ်းႁွမ်းၵၢတ်ႇလင်ၼႆႉၵေႃႈ ၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ- ဝၢၼ်ႈပႃႇမၢၼ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈၼႆႉဝၢႆး မႃးၸႅၵ်ႇဝႆႉပဵၼ်သီႇဝၢၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉၵၼ်ဝႃႈဝၢၼ်ႈပႃႇမၢၼ်ႈသီႇပွၵ်ႉၼႆမႃး တေႃႇထိုင် ပၢၼ်ႁဝ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်။
ၼႂ်းမိူင်းၸဵင်းတုင်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ မီးၵၢတ်ႇဝိသဵသ်ႇထႅင်ႈၵၢတ်ႇၼိုင်ႈ။ ၵၢတ်ႇလင် ၼႆႉပဵၼ်ၵၢတ်ႇႁူဝ်ၶမ်ႈ (ၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵၼ်ဝၢႆးဝၼ်းၸမ်ၶမ်ႈတေႃႇထိုင်ႁူဝ်ၶမ်ႈမိုတ်း)။ ၵၢတ်ႇၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ-ၵၢတ်ႇႁူဝ်ၶူင်ႇ၊ တင်ႈယူႇၼႃႈႁေႃၶမ်း ၸဵင်းတုင် ႁိမ်းၾင်ႇၼွင်တုင်ၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈတင်ႈ ယူႇတီႈႁူဝ်ၶူင်ႇၵႂၢႆးၸူၼ်း(တီႈၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈၼၢႆးၶဝ်ႁဵတ်းပွႆးတေႃးၵႂၢႆးၵၼ်၊ ဢွင်ႈတီႈဢၼ် ပၢင်ႇပဵင်းလႄႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်၊ သမ်ႉပဵၼ်တီႈၵူၼ်းၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းတႆးယူၼ်း တႆးၶိုၼ် တႆးလိုဝ်ႉဝႃႈ- ၶူင်ႇ။ ၸူၼ်း-ပွင်ႇဝႃႈတေႃး၊ ပၢင်ႇပဵင်းတီႈႁဵတ်းပွႆးတေႃးၵႂၢႆးၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ- ၶူင်ႇၵႂၢႆးၸူၼ်း။ ၵၢတ်ႇလူင်- ဢၼ်ပဵၼ်တီႈ သိုဝ်ႉၶၢႆၵၼ်ယူႇမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢတ်ႇလင်မႂ်ႇ၊ ၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈတိုၵ်ႉတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၸဝ်ႈၵွၼ်ႈၵႅဝ်ႈ ဢိၼ်းထလႅင်(1897-1937)-ၼႆႉၵူၺ်းၼႆယူႇ။
ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢတ်ႇဢၼ်တင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းၸဵင်းတုင်။ တင်ႈယူႇတီႈ ၵၢင်ၶူင်ႇ(ပၢင်ႇပဵင်းၵႅပ်ႈၵႅပ်ႈ) ၼႃႈဝတ်ႉၸဵင်းၸၼ်၊ ႁိမ်းၽၵ်းတူပႃႇလႅင်(ၽၵ်းတူဢွၵ်ႇဝဵင်းၵႂႃႇ တၢင်းဝတ်ႉပႃႇလႅင်မိူဝ်ႈလဵဝ်)။ သမ်ႉယူႇႁိမ်းၸမ် ၵုတ်းၸဝ်ႈၾႃႉလူင်(သုသၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ လူင်)ၶဝ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ၶႅၼ်ႈဝႆႉသဵၼ်ႈတၢင်းသေးတၢၼ်းလူင် တင်းသေးတၢၼ်းဢွၼ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ။
မိူဝ်ႈလဵဝ်မီးတူၼ်ႈမႆႉ သရီလူင်လႄႈတင်းႁေႃတေးဝလႃး(ႁေႃပူးၸႃးၽီ ဝၢၼ်ႈၽီမိူင်း)ယူႇတီႈႁူဝ်ၵၢတ်ႇၼၼ်ႉ။ ၵွပ်ႈဢဝ်ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်သၼၢမ်ၵၢင်မၼ်းသေ သႄႇယၢဝ်းၶိုၼ်ႈၸွမ်းတၢင်းၵႂႃႇထိုင်ၼႃႈဝတ်ႉ ၽၸဝ်ႈလူင်ၶႅင်ႇ ယၢမ်းလဵဝ်(မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမီး ဝတ်ႉႁူဝ်ၶူင်ႇတင်းဝတ်ႉၾႃႉၵႅဝ်ႈၵူၺ်းဝႃႈၼႆဝႆႉ)လႄႈမိူဝ်ႈလဵဝ် မႃးတင်ႈဝၢၼ်ႈၶူင်ႇယူႇၸွမ်းသွင် ၽၢၵ်ႇတၢင်း၊ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ- ဝၢၼ်ႈသေတၢၼ်းလူင်(ၸေးတၢၼ်း-ထႅဝ်ၵၢတ်ႇ မႃးတီႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ၊ ယွၼ်ႉဝႃႈၵူၼ်းၵႃႉ ၸၢဝ်းမၢၼ်ႈၼွင်တၢင်းၸၢဝ်းပဢူဝ်းမႃးယူႇၼမ်။ လုၵ်ႉတီႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇသေ သႄႇလူင်းမႃးႁၢင်ၼွင်ၵႅဝ်ႈၼၼ်ႉသမ်ႉ ၵွပ်ႈမၼ်းႁဵဝ်းၸွမ်းတၢင်းမႃးလႄႈ မိူဝ်ႈတင်ႈဝၢၼ်ႈၶူင်ႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ- ဝၢၼ်ႈသေးတၢၼ်းဢွၼ်ႇ (ၸေးတၢၼ်းလဵၵ်ႉ)ၼႆ မႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ။
လႆႈႁူႉၸွမ်းပိုၼ်းမိူင်းၸဵင်းတုင်ၼၼ်ႉမီးဝႃႈ- ၵၢတ်ႇလုၵ်ႈၼႆႉ(ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ) မီးမႃးတႄႇမိူဝ်ႈ ပၢၼ်ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ (ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇၵေႃႈႁွင်ႉ- ၵိၼ်မိူင်းမိူဝ်ႈ 1350-1377) ၶုၼ်ၶိူဝ်းႁိူၼ်းႁေႃၶမ်းၸဵင်းတုင် (ၶိူဝ်းႁိူၼ်းမင်းရၢႆးၵေႃႈႁွင်ႉ) တူၼ်တီႈ (6) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ ဢွင်ႈတီႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တီႈတပ်ႉသိုၵ်းၸၢဝ်းယူၼ်း (ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇမွၼ်ႇတႆးၶိုၼ်)ဢွင်ႇပေႉသိုၵ်းသေ ႁုပ်ႈယိုတ်းလႆႈမိူင်းၸဵတ်းၸဵင်း (ၸိုဝ်ႈမိူင်းၸဵင်းတုင် မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း သိုၵ်းၸၢဝ်းယူၼ်း မိူင်းၸဵင်းသႅၼ်မႃးတိုၵ်းပေႉ)ၸိူင်ႉၼႆ။ ထွႆႈၵႂၢမ်းတႆးပွတ်း ဢွၵ်ႇၶူင်းႁွင်ႉ- ဢွင်ႈတီႈဢွင်ႇပေႉသိုၵ်း-ၼႆႉဝႃႈတီႈၸႆးယၽူမိ-ၼႆယဝ်ႈ။ ၵူၼ်းပၢၼ်မႂ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ် သူင်ႁွင်ႉၸွမ်းၸၢဝ်းမၢၼ်ႈဝႃႈ- ဢွင်ႇမျေႇ ဢွင်ႇမျေႇ- ၸိူင်ႉၼႆ။
ဢွင်ႈတီႈၸႆးယၽူမိ(တီႈၸႆးယၽုမ်း)ၼႆႉ တင်ႈဢဝ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ- မႃး ၵူႈပၢၼ်ပၢၼ်၊ မိူဝ်ႈၽူႈၵႃႈႁၢၼ်ၶဝ်တေဢွၵ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၸိုင် လႆႈဢွၼ်ၵၼ်မႃးယင်ႉၼွၼ်းတီႈ ၼႆႈသွင်သၢမ်ၶိုၼ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇသိုပ်ႇဢွၵ်ႇၵႂႃႇ ၼႃႈသိုၵ်းဝႃႈၼႆဝႆႉ။ လၢႆးၵၢၼ်တၢင်ႇပၼ်ၸၼ်ႉၵၢၼ်(ၶိုၼ်ႈယူသ်ႉ-Rank)တီႈၶုၼ်ၼၢႆး ဢမၢတ်ႈ ၶုၼ်သိုၵ်း ၶုၼ်ႁၢၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ မႃးၸတ်းႁဵတ်းတီႈၸႆးယၽုမ်းၼႆႈၼင်ႇၵၼ်ၼႆယူႇ။
လွင်ႈပူးၸႃးႁေႃတေးဝလႃး(ႁေႃၽီ)ၼၼ်ႉ သမ်ႉမီးဝႃႈ- မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇၼႆႉမိူၼ် ၵၼ်။ မၼ်းၸဝ်ႈမီးလၵ်ႈမလွမ်ႇ ၵူၼ်းၸမ်ၸႂ်ၵေႃႉၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶႄႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ-လၢဝ်းယွမ် (လၢဝ်ႇယူၼ်)၊ မီးသၸ်ႉၸႃႇလႄႈႁၵ်ႉပႅင်းၼိူဝ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း (ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ)မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၸဝ်ႈယင်းလဵၵ်ႉၼႆယဝ်ႈ။ ဢဝ်ဢႃယုသၢႆၸႂ်လႅၵ်ႈသေ ဢဝ်လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ယူႇၵူႈမိူဝ်ႈၵူႈယၢမ်းၸိူင်ႉၼႆ။ ၼႂ်းပီၶရိသ်ႉတ် 1387 ၼၼ်ႉ မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း (ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇ) မီးၵၢၼ်တေဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇတၢင်းမိူင်းၸဵင်းသႅၼ် (ၼႂ်းမိူင်းထႆးပွတ်းၼိူဝ် မိူဝ်ႈလဵဝ်)လႄႈ လႆႈဢွၼ်ဢဝ်သေၼႃး ဢမၢတ်ႈတင်းလၢႆ မႃးလိုဝ်ႈသဝ်းဢဝ်မင်ၵလႃ တီႈ ၸႆးယၽုမ်း(တီႈဢွင်ႇမေႇ) ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢတ်ႇဝၢၼ်ႈၵၢတ်ႇမိူင်းတီႈၼႆႈ တႃႇသၢမ်ဝၼ်းသၢမ်ၶိုၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇၾိင်ႈထုင်းမီး။ ႁဵတ်းတင်းပွႆးလၢမ်းမူၼ်ႈသိူဝ်းထႅင်ႈၼႆယူႇ။
သမ်ႉမီးလၢႆးၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉသေၼႃး-ဢမၢတ်ႈၶဝ် ဢိၵ်ႇတင်းၸႅၵ်ႇပၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈ(ဝၢၼ်ႈ ဢိူင်ႇ တႃႇၵဵပ်းၵိၼ်ၶွၼ်ႇလဵင်ႉၼႃႈႁိူၼ်း)ၸွမ်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ်။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသမ်ႉလိုမ်း ပႅတ်ႈဢမၢတ်ႈၸမ်ၸႂ်လၢဝ်းယွမ်သေ ဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၸႅၵ်ႇပၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈပၼ် မၼ်းၸိူင်ႉပိူၼ်ႈ။ ၽိူဝ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈမႃး တီႈၸမ်ဝဵင်းလႄႈတီႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၵူၼ်းၶွၼ်ႈ ပေႃးဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၸင်ႇၸတ်းပၼ်လၢဝ်းယွမ် ႁႂ်ႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈမိူင်းၵၢႆလႄႈမိူင်းငွမ်း(ဢၼ်မီး ၼႂ်းဢိူင်ႇမိူင်းၽျၢၵ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ်)ၼၼ်ႉၼႆယူႇ။
ၼၼ်သေၵေႃႈယႃႇ ဢမၢတ်ႈလၢဝ်းယွမ်ၼႆႉ ယိၼ်းၸႂ်လဵၵ်ႉၶေႃးၶူမ် လွင်ႈၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလိုမ်း ပႅတ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ ပႃးတင်းဢမ်ႇပဵင်းပေႃးၸႂ်ၸွမ်းလႄႈ လၵ်ႉလွမ်ဢဝ်မိတ်ႈတီႈဢႅဝ် မၼ်း သမ်ႈတႅင်းၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း(ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ) ၼွၼ်းၽႄးၼႂ်းၵၢင်ၵၢတ်ႇၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ဝႃႈၼႆ။ သေၼႃးဢမၢတ်ႈတင်းလၢႆၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်တီႉၺွပ်းယဝ်ႉႁႅမ်တၢႆလၢဝ်းယွမ် ပႅတ်ႈတီႈၼၼ်ႈၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်ၼႆယဝ်ႈ။ ရုပ်ႈၵလၢပ်ႈၶၢပ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလႄႈရုပ်ႈ ၶွၼ်တူဝ်လၢဝ်းယွမ် ဢဝ်ၽဵတ်ႇၾင်ဝႆႉတီႈၼႂ်းၵၢတ်ႇၼၼ်ႉၸွမ်းၵၼ် ၸိူင်ႉၼႆ။ ဝၢႆးမႃးၼပ်ႉ ယမ်တင်းၸဝ်ႈတင်းဢမၢတ်ႈပဵၼ်မိူၼ်တေးဝလႃး (ၽီသိူဝ်ႈဝၢၼ်ႈသိူဝ်ႈမိူင်း)သေ ပူႇၸေႃး ပူးၸႃးၸွမ်းၵၼ်မႃး ပိူဝ်ႈတႃႇႁႄႉၵင်ႈပၼ်ၽေးၶဵၼ်ၸၢဝ်းမိူင်းတင်းဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းတင်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇလႄႈ တင်းပူးၸႃးသိူဝ်ႈမိူင်း(တေးဝလႃးမိူင်း)ၼႆ ၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉယူႇ။
ၵၢတ်ႇလူင်မိူင်းၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈတီႈမၼ်းၵႅပ်ႈလႄႈလႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇတၢင်ႇတီႈသေၵေႃႈ ဢွင်ႈတီႈမၼ်း သမ်ႉပဵၼ်တီႈၸႆးယၽုမ်း (တီႈဢွင်ႇမျေႇ)။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်တီႈၽဵတ်ႇၾင်ရုပ်ႈၵလၢပ်ႈၶၢပ်ႈတူဝ် ၸဝ်ႈမိူင်းၽူႈၵေႃႇတင်ႈၵၢတ်ႇလူင်လင်ၼႆႉ။ သမ်ႉၼပ်ႉထိုဝ်ၸဝ်ႈမိူင်းတူၼ် ၼႆႉမိူၼ်သိူဝ်ႈမိူင်း(တေးဝလႃးမိူင်း)တူၼ်ၼိုင်ႈၸိူင်ႉၼႆလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် တေဢမ်ႇလူင်လိုမ်းဢွင်ႈတီႈၸႆးယၽုမ်း ဢိၵ်ႇတင်းၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၵုၼ်းမုၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈတင်ႈဝႆႉၾိင်ႈထုင်း ၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇလႄႈ ဝႆႈပူးၸႃးတေးဝလႃးမိူင်း(လဵင်ႉၸဝ်ႈမိူင်း)မႃးၸိူင်ႉၼႆၵူႈၶူပ်ႇပဵၼ်ပီၼႆႉ ၼႆယဝ်ႈ။
မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ မီးၸႃႇမိူင်း(ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း) ဢၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းလႄႈသေၼႃးဢ မၢတ်ႈ ၵဝ်ႉၼိူဝ်သၼၢမ် (သၽႃးၸဝ်ႈၾႃႉ)ၶဝ်တႅင်ႇတင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႁဵတ်းၸွမ်းၾိင်ႈ ထုင်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉၵူႈပီပီ။ ထိုင်မႃးပၢၼ်မႂ်ႇၼႂ်း 21 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇၸဵင်ပီၼႆႉ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ၸႃႇမိူင်းၵေႃႈဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမီးၸုမ်းၵူဝ်းပၵမိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ်ႁူမ်ႈ တင်းပေႃႈဝၢၼ်ႈမႄႈမိူင်းၶဝ် ႁူမ်ႈၵၼ်ပႂ်ႉပႃးသိုပ်ႇၽႄႈလႄႈႁႄႉၵင်ႈဝႆႉသေ ႁဵတ်းၸွမ်းလၵ်း ၵၢၼ်မိူၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉမႃးၵူႈပိူင်ပိူင်ၼႆယူႇ။ (ၸုမ်းၵူဝ်းပၵမိူင်းၸဵင်းတုင်ၼႆႉ တူၺ်းၵႃႈၵၢၼ်သႃသၼႃး ပုတ်ႉထၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး လႆႈတူၺ်းပႃးၾိင်ႈဝၢၼ်ႈထုင်းမိူင်းၸွမ်းထႅင်ႈ လႄႈ ပဵၼ်တီႈၸၢဝ်းဝၢၼ်ႈၸၢဝ်းမိူင်းတင်းလၢႆ လႆႈပိုင်ႈဢိင်တႄႉတႄႉၼၼ်ႉၸုမ်းၼိုင်ႈ)။
ဝၼ်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ လိူၵ်ႈဝၼ်းၵၢတ်ႇတဝ်ႇ ၼႂ်းလိူၼ်သီႇ(တႆးတႂ်ႈ)လွင်ႈၵူႈပီ(ပဵၼ်လိူၼ် ႁႃႈလွင်ႈတႆးၶိုၼ်ၵူႈပီ)။ ယဝ်ႉၵေႃႈႁႂ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းၵိၵ်ႈ(1-3-5-7 ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ)၊ ဢမ်ႇဢဝ်ဝၼ်းၵူႈ (2-4-6-8 ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ)။ ၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈလွင်ႈဢမ်ႇလိူၵ်ႈ ဝၼ်းၵူႈၼႆႉ ၵွပ်ႈၸဝ်ႈတင်းၶႃႈတၢႆၵူႈၵၼ် ပဵၼ်ဢမင်ၵလႃၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢမ်ႇဢဝ်ဝၼ်းၵူႈၼႆၵေႃႈ တေပဵၼ်ၵႂၢမ်းတွပ်ႇ ဢၼ်မီးယုတ်ႉ တိႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ(-တၢင်းႁၼ်ထိုင်ၽူႈတႅမ်ႈ)။ ပွႆးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ လႆႈတၢင်ႇၽိူၼ်ၶူးႁေႃ သိူဝ်ႈမိူင်း(ႁေႃတေးဝလႃး) ဢၼ်မီးၼိူဝ်ႉပႃ၊ မၢၵ်ႇမႆႉႁူဝ်မၼ်းလႄႈတင်းလဝ်ႈသုရႃးမေးလႆး (8) ၽိူၼ်ထိုင် (12) ၽိူၼ်ၸိူင်ႉၼႆ။
ၽွၼ်းလီဢၼ်လႆႈတီႈၾိင်ႈပွႆးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ တီႈမိူင်းၸဵင်းတုင်ၼႆႉမီးဝႃႈ- (1)ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်း ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ်လႆႈႁူႉၸွမ်း ၾိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇလႄႈ မီးၸႂ်သိုပ်ႇပႂ်ႉပႃးၽႄႈတိူၼ်းလႄႈ ႁႄႉ ၵင်ႈပႅင်းမႅတ်ႇဝႆႉၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇ။ (2)ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်း ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် ၵိူတ်ႇမီးၸႂ်သတ်ႉထႃးၼိူဝ် ၶုၼ်မိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇသေ မီးၸႂ်ၶႂ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းဝၢၼ်ႈပိုၼ်းမိူင်းၼမ်တိူဝ်းမႃး။ (3)ၵွပ်ႈၼႂ်း ပိုၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ- ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ ၸႆးယၽုမ်း(တီႈဢွင်ႇမေႇ)ၼႆလႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်း ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် ၵိူတ်ႇမီးႁႅင်းၸႂ်သေ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇမႃး။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၽွၼ်းလီဢၼ်လႆႈမႃးတီႈ ၾိင်ႈၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉတင်းပိုၵ်းၼႆၼၼ်ႉယူႇ။
လိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇသၢဝ်ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် မီးသတိ ဝိရိယ သမႃထိ ပၺ်ၺႃၵူႈၵၼ် တင်းၸႂ်သတ်ႉထႃးသေ ဢွၼ်ၵၼ်ပႂ်ႉပႃး၊ ၽႄႈတိူၼ်း၊ ႁႄႉၵင်ႈၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇၶွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ ႁႂ်ႈသိုပ်ႇတင်ႈယူႇလႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်း သေၵမ်းၼႆ- ၽူႈတႅမ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၼင်ႇၼႆ။
ၽိုၼ်ဢိင်။ ။ – ပိုၼ်းမိူင်းၸဵင်းတုင်(လိၵ်ႈထမ်း)ပပ်ႉ 1 ပပ်ႉ 2 ၊ ႁွမ်မိူင်းထုတ်ႇတႅမ်ႈ 1991 – ကျိုင်းတုံဈေးဟောင်းသမိုင်းအကျဉ်း- စိုင်းလုံးဆိုင်လန်း၊ အတွင်းရေးမှူး မြိူ့နယ်ဂေါပကအဖွဲ့နှင့်ဂုံရှမ်းယဉ်ကျေးမှုအဖွဲပြုစုရေးသား ၂ဝ၁၆ – The Shan State and Kengtung: By Sao Sai Mong Mangrai, 1976 – ၽိုၼ်မၢႆၸွႆႈတွင်း(notes) မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)1997-98
မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)
