လိူၵ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်းသၢင်ႈၼႅဝ်းတၢင်းလၵ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ

ၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆးပၢၼ်မႂ်ႇယၢမ်းၼႆႉ ႁဝ်းတေလႆႈႁၼ်ၼၵ်ႉႁွင်ႉ ႁိုဝ် ၽူႈႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆးမၢၵ်ႈၼမ်မႃးတႄႉတႄႉ တင်း ၼၵ်ႉႁွင်ႉမႂ်ႇၵဝ်ႇ တင်းၶႅမ်ႉဢမ်ႇၶႅမ်ႉ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ယွၼ်ႉၽူႈသူင်ၽူႈႁုမ်ၼမ်မႃး မီးတၢင်းၶတ်းၸႂ်သုင် ၸတ်းႁဵတ်း ဢတ်းဢွၵ်ႇငၢႆႈလိူဝ်ၵူႈၽဝ်ႇၽၢၼ်ႇမႃး။

မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ တႃႇတေႁဵတ်းဢွၵ်ႇၽဵင်းၵႂမ်း ၼိုင်ႈပွၵ်ႈတၵ်းလႆႈႁဵတ်းပဵၼ် 16 ၽဵင်း တဵမ် 1 ၶႅပ်းလႄႈ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈ ဢတ်းဢွၵ်ႇ။ တႃႇတေဢတ်းဢွၵ်ႇၵေႃႈတေလႆႈႁႃၵူၼ်းႁႆႇတိုင်ႈပေႃးၶူပ်းၸေးမိုဝ်း ၵၢၼ်ႁႆႇတိုင်ႈ သဵင်ၻူၼ်းတရီး (Music) တင်းၵႃႈႁႆႇတိုင်ႈၵႃႈဢတ်း။ ဢမ်ႇဝႃႈၵူၼ်းႁွင်ႉ ၵူၼ်းႁႆႇတိုင်ႈ ပေႃးၽိတ်းၵေႃႉၼိုင်ႈၵေႃႈလႆႈၶိုၼ်း ႁွင်ႉ ႁႆႇ တိုင်ႈ ၵႄႈမႄးမႂ်ႇၶိုၼ်းမူတ်း။

ၵွႆးၵႃႈမိူဝ်ႈလဵဝ် ဢတ်းဢဝ်ၽဵင်းၵႂၢမ်းၽဵင်းလဵဝ်ၵေႃႈလႆႈ 3 – 4 ၽဵင်းၵေႃႈငၢႆႈ ၵၢၼ်ႁႆႇၵၢၼ်တိုင်ႈ သဵင်ၻူၼ်ႊတရီႊ မၼ်းၵေႃႈ ဢဝ်ၶွမ်ႊပိဝ်ႊတိူဝ်ႊႁဵတ်းဢဝ်ၵွႆးလႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ငၢႆႈငႅမ်ႈတေႃႇၵၢၼ်ဢတ်း ၵၢၼ်ၵႄႈမႄး ဢမ်ႇသဵင်ႈပိူင် ၶၢဝ်းယၢမ်း ၵူၼ်းႁွင်ႉၽိတ်းတီႈလႂ်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးႁွင်ႉၶိုၼ်းတီႈၽိတ်းမၼ်းၼၼ်ႉၵွႆးၵေႃႈလႆႈယဝ်ႉ။ ၽဵင်းၵႂၢမ်း မၢင် ႁူဝ်ပႆႇပဵင်းပေႃးႁၢၼ်ႉၸႂ်ၵၢၼ်တွႆႇတိုင်ႈမၼ်းဢၼ်ပဵၼ်သဵင်ၼႂ်းၶွမ်ႊပိဝ်ႊတိူဝ်ႊၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႄးဢဝ်ၼႃႈတီႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ သဵင်တိင်ႇ သဵင်ၵွင် ဢၼ်လႂ်ဢၼ်ၼိုင်ႈ မႃးတွႆႇတိုင်ႈသႂ်ႇဢဝ်ၵေႃႈလႆႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵႄႈလႆႈပၼ်ႁႃ ၶၢဝ်းယၢမ် တင်းၵႃႈၸႂ်ႉၸၢႆႇလႆႈၼမ်တႄႉတႄႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉမၢင်းၽဵင်းၵေႃႈမီး ဝီႊၻီႊဢူဝ်ႊ ထၢႆႇပဵၼ်ႁၢင်ၶိူင်ႈ (ပဵၼ်ငဝ်းႁၢင်ႈ) ၼႄၸွမ်း လိူင်ႈၼိူဝ်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်း။

ႁူမ်ႈဝႃႈ ၽဵင်းၵႂၢမ်းပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်ႁဝ်းႁဵၵ်ႈၸိုဝ်ႈၵၼ်ဝႃႈ ပၢႆးမွၼ်းၼႆၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ပၢႆးမွၼ်း ၾိင်ႈမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၶဝ် ယိပ်းတိုဝ်းၵၼ်မႃးယၢဝ်းၼၢၼ်းလႄႈၶဝ်ႈမႃးထိုင်ၼႂ်းၵုၼ်ၸဵင်ၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇပွတ်းတႂ်ႈၼႆႉပၢၵ်ႇပီပၢႆယဝ်ႉသေတႃႉ ဢၼ်မႃးထိုင်ၼႂ်းမိုဝ်းတႆးတေႃႇပေႃးသူင်မိုတ်ႈႁူမိုတ်ႈၸႂ်ၽႄႈမၢၵ်ႈၼမ်လၢႆမႃးၵေႃႈ မွၵ်ႈ 50-60 ပီၼႆႉတေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼမ်ႉမိုဝ်းၶွင်ၵဝ်ႉငဝ်ႈၶူးၿႃးဢႃးၸၢရ်(ဢႃၸႃရိယ)လူင်ၸဝ်ႈပၢႆးမွၼ်းႁဝ်းတွၼ်ႈႁႅၵ်ႈ လႄႈ ၻွၵ်ႉတိူဝ်ႊ ၸၢႆးၶမ်း လဵၵ်း ၽူႈတႅင်ႇတႅမ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢၼ်ၼိူဝ်ႉၵႂၢမ်းၶႅမ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလိုၵ်ႉ တီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆၶိုၵ်ႉ လမ်ႇသဵင်လွင်ႈၵိုၵ်ႉၵႂင်ႈ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈ ၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆးၵွႆး ၽဵင်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ ယူႇၼႅဝ်းၼႃႈၵူၼ်းၼႂ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈလႄႈလၢႆၶိူဝ်းလူးၵွၼ်ႇ ၸၢႆးထီးသႅင် ၸၢႆးသၢႆမၢဝ်း ၵေႃႈ ၼင်ႇၼၼ် တင်းပဵၼ်ၽူႈတႅင်ႇတႅမ်ႈလႄႈၼၵ်ႉႁွင်ႉသဵင်လီသဵင်ဝၢၼ် သဵင်ၶၢၼ် ၼုၼ်ႈၼူၼ်း ယူင်းသဵပ်ႇထိုင်ဢူၵ်းထိုင်ၸႂ် ၽူႈၵူၼ်းလႂ် လႆႈထွမ်ႇလႆႈယိၼ်းၵေႃႈ တိတ်းဢူၵ်းၸပ်းၸႂ်  ပဵၼ်ၼိုင်ႈၼႂ်း ၽူႈႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်း ၵူၼ်းတႆးဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်ၸွတ်ႇတူဝ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။

လၢႆၸဝ်ႈလၢႆၵေႃႉၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈတႅင်ႇတႅမ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်း ပဵၼ်ၼၵ်ႉႁွင်ႉတႆး ႁိုဝ် ၽူႈႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆး ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ တင်းၼမ်ၵေႃႈ လႆလၢမ်းတၢမ်းမႃးဢမ်ႇၶိုတ်းပဵင်းၶဝ်ၸဝ်ႈၼႆၵေႃႈ ပေႃးဢိူၺ်ႇပၢၵ်ႇထိုင်ၸိုဝ်ႈလၢႆၸဝ်ႈ လၢႆၵေႃႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းမႃးမၢၵ်ႈၼမ် ၼႂ်းမူႇဝူင်းတူင်ႇၵူၼ်းတႆးႁဝ်းတင်းၼမ်။  

ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ၶႂ်ႈယွၼ်းၾၢၵ်ႇထိုင်မိသ်ႉဢူၺ်းသႁၢႆႁၵ်ႉလႄႈႁုၼ်ႈၼွင်ႉၼုင်ႈသႅၼ်းပၢႆ သၢႆပၢႆးမွၼ်းၶဝ် ယႃႇဝႆႉမဝ် ၼိူဝ်ၵၢၼ်ငၢၼ်းဢၼ်ႁဝ်းႁဵတ်းယူႇ ဢမ်ႇဝႃႈၵၢၼ်သင် ႁဝ်းတၵ်းလႆႈမီးသၸ်ႉၸႃးတေႃႇၼႃႈတီႈၵၢၼ်ငၢၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇဢဝ်ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈမႃးပိၼ်ႇလၢႆႈၶေႃႈ လၢႆႈၼိူဝ်ႉ ဢမ်ႇဝႃႈႁွင်ႉလဵၼ်ႈၵိူဝ်ႉလဵၼ်ႈ ႁိုဝ် ဢတ်းဢွၵ်ႇပိုၼ်ၽႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈလူႉသေႁၢႆ။ ဢမ်ႇဝႃႈၽႂ် ပေႃးႁဝ်းတေဢၢၼ်းပဵၼ်ၼၵ်ႉႁွင်ႉႁိုဝ်ၽူႈႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢၼ်တေၵိူတ်ႇမႂ်ႇ ႁဝ်းတၵ်းၶတ်းၸႂ်ၼႄၽူလ်ၵၢၼ်ၼမ်ႉၵတ်ႉလႄႈသၢင်ႈလၵ်းၸဵင်ၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႅဝ်းၽႂ် ဢမ်ႇမိူၼ်ၽႂ် ဢမ်ႇဝႃႈၶႅမ်ႉႁိုဝ်ဢမ်ႇၶႅမ်ႉ ပေႃးဢွၵ်ႇမႃးထပ်းၵၼ်လၢႆလၢႆၽဵင်းပိူၼ်ႈတေၸပ်းၸႂ်မႃး။

ၵူၼ်းႁွင်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်းမီးလၢႆသႅၼ်း 1. ႁၢင်ႈလီ သဵင်လီသဵင်ဝၢၼ် 2. ဢမ်ႇႁၢင်ႈလီ သဵင်လီသဵင်ဝၢၼ် 3. ႁၢင်ႈလီ

သဵင်ဢမ်ႇလီ 4. ႁၢင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁၢင်ႈလီ သဵင်ၵေႃႈဢမ်ႇလီ မီးၸႂ်မၵ်ႉသူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။  ၸိူင်ႉၼင်ႇ 1. ႁၢင်ႈလီ သဵင်လီ သဵင်ဝၢၼ် တႃႇတေၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်မီးတိုဝ်ႉတၢင်းၼမ်။ 2. ဢမ်ႇႁၢင်ႈလီ သဵင်လီသဵင်ဝၢၼ် ၼႆႉၵေႃႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်း ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်လႆႈမိူၼ်ၵၼ် ႁႂ်ႈလိူၵ်ႈႁႃၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်ထုၵ်ႇသဵင်ထုၵ်ႇၼႅဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ။ 3. ႁၢင်ႈလီ သဵင်ဢမ်ႇလီ ပိူၼ်ႈၶႂ်ႈႁၼ်ႁၢင်ႈၾၢင်ၵွႆး ၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်မၼ်းႁွင်ႉၼၼ်ႉပိူၼ်ႈဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ်။ 4. ႁၢင်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁၢင်ႈလီ သဵင်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလီ ပေႃးမေႃလိူၵ်ႈႁႃၽဵင်းၵႂၢမ်း ၼႅဝ်းလူၵ်ႈလၢၵ်ႈ (ဢၼ်လီၶႂ်ႈၶူဝ်)  မႅၼ်ႈၸွမ်း ထမ်းမၸၢတ်ႈ (သၽႃဝ) ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းႁဵတ်ႇၵၢၼ် မၼ်ႈၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူၼ်ႈဢမ်ႇၵႂႃႇသူၼ်ၸႂ်သဵင်လီဢမ်ႇလီ ႁၢင်ႈလီဢမ်ႇလီ ပိူၼ်ႈတေသူၼ်ၸႂ် သိူဝ်းႁုၼ်ႉၼူဝ် ၶူဝ်ၸွမ်း ၼိူဝ်ႉၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်ႁွင်ႉၼၼ်ႉၵွႆး။

ပိူင်လူင်မၼ်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉမေႃ လၢႆးႁွင်ႉ ၶေႃႈၵႂၢမ်းပီႇၸတ်ႉၸႅင်ႈ မေႃဝႆႉဝၢင်းသဵင် တီႈၶိုၼ်ႈတီႈလူင်း တီႈသုင် တီႈတႅမ်ႇ ဢမ်ႇဢမ်သဵင် ဢမ်ႇလၵ်ႉသဵင် ဢမ်ႇဢူၺ်ႉသဵင်ပူၼ်ႉတီႈပူၼ်ႉလိူဝ်လႄႈမေႃ လိူၵ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်းဢၼ်လႅပ်ႈ သဵင်တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၽဵင်းၵႂၢမ်းၼႅဝ်းဢၼ်ၽူႈၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၶဝ်ႁွင်ႉ။ ပေႃးပဵၼ်လႆႈ (ယိင်ႈပဵၼ်ၽဵင်းၵႂၢမ်းမႂ်ႇ ၽႂ်ပႆႇ တွၼ်ႉယၢမ်ႈယိၼ်းၶႅၼ်းလီ) ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈလၵ်းၸဵင်ၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ။ တီႈလမ်ႇလွင်ႈ သဵင်ဢၼ်ဢွၵ်ႇၵူင်ၶေႃးမႃးၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်သဵင်ထမ်းမၸၢတ်ႈ (သၽႃဝ) မိူၼ်ၾႃႉဢိၵ်ႇၼၢင်းဢဵၵ်ႇၶဝ်ထၢႆႇဝီႊၻီႊဢူဝ်ႊဢွၵ်ႇမႃးၼႂ်းငဝ်းတူင်ႉ လႅပ်ႈတႄႉ မိူၼ်တႄႉ ပဵၼ်တႄႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေမီးၼမ်ႉၼၵ်းၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈထုၵ်ႇၸႂ် ၸပ်းၸႂ်ၽူႈထွမ်ႇယိၼ်းၶဝ်။