Friday, March 29, 2024

ပေႃးႁဝ်းပွႆႇၼွၼ်းႁူၼ်း ၵူၼ်းတႆးၸိူဝ်းၽၢတ်ႇယၢၼ် ပၢၼ်ၸၢတ်ႈတႆးတေသုတ်းသဵင်ႁၢႆ

Must read

Photo by – Mrs. Leslie Milne,1910/ ဝၼ်းၵၢတ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆး

ဢမ်ႇလႆႈၼပ်ႉသွၼ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ဢမ်ႇလႆႈယင်ႇသဵင်ပဵၼ်လၵ်းပဵၼ်ပိူင်သေ လၢႆလၢႆၵေႃႉၶၢတ်ႈလၢမ်း မၵ်းလၢတ်ႈဢွၵ်ႇပၢၵ်ႇဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းမိူင်းတႆး မီး 8 လၢၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ 12 လၢၼ်ႉၵေႃႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈ 2014 ပၢႆလိူၼ်မၢၶျ်ႉၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈႁဵတ်းၶေႃႈယင်ႇထတ်းၵူၼ်းမိူင်းတႆးဝႃႈ မီး 5 လၢၼ်ႉ 8 သႅၼ်ပၢႆ။ ၼႂ်းၵႃႈတင်းသဵင်ႈၼၼ်ႉ မီးလၢႆၶိူဝ်းၵူၼ်းႁူမ်ႈလူၺ်ႈ။

ႁူမ်ႈဝႃႈၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶဝ်ၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၽႄဢွၵ်ႇ တႆးၶိုၼ် တႆးလိုဝ်ႉ တႆးလႅမ်း တႆးၼိူဝ် တႆးမၢဝ်း ႁူမ်ႈပႃးတင်း တႆးမၢၼ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈယိၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သွၼ်ႇၶဝ်ႈပႃးသေတႃႉၵေႃႈ ယင်းလႅပ်ႈဢမ်ႇထိုင်ၶိုင်ႈ 50% ပုၼ်ႈႁိုဝ်ၼႆ လီထၢင်ႇထိူမ်ယူႇ။ ဝႃႈလႃးၵေႃႈ တေမီးထိုင် 60-70% ယူႇၼႄႇ။ ပေႃးတူၺ်းႁုပ်ႈႁူမ်ႈ ပတ်ႉပိုၼ်ႉတင်းမူတ်းတင်းပိၵ်းၸိုင် ၸဵမ်ၵၢၼ်ယူႇၵၢၼ်ၵိၼ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်သၢင်ႈ ၵၢၼ်ၼုင်ႈၵၢၼ်ဝႆ ၵၢၼ်လၢတ်ႈၵၢၼ်ၸႃ ၵၢၼ်တႅမ်ႈၵၢၼ်ဢၢၼ်ႇ ၼႆၸိုင် 30% ပုၼ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇလႅပ်ႈၵိုတ်းလိူဝ်။

- Subscription -

မိူဝ်ႈ 1960 ၼၼ်ႉ လုင်းၽူဝ်းလႅင်ႇ လၢႆးၶႃႈ ၽူႈၼမ်းႁူဝ်တႆးၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁွင်ႉၵႂႃႇသေ ဢဝ်ႁၢႆလၢႆပႅတ်ႈတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ(ဝၢႆးၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ဢုပ်ႇၵုမ် “လွင်ႈယိၼ်ႇငႄႈတႆးႁဝ်းတေႁဵတ်းႁိုဝ်ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ” ဢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႆး ၸတ်းႁဵတ်းတီႈဝဵင်းလူင်ၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး) ၼၼ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ – ႁူဝ်ၵူၼ်း တႆးႁဝ်းၽွင်းၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈလၢၼ်ႉၵဝ်ႈသႅၼ်ပၢႆ ၸမ်ၸမ် 2 လၢၼ်ႉၵေႃႉ (ယွၼ်ႉၼၼ်ႉသေၸင်ႇလႆႈယိၼ်းမႅၼ်ႈ ၽဵင်းၵႂၢမ်း “သွင်လၢၼ်ႉတွမ်ႉၼမ်ႉတႃ” ဢၼ်ၼၢင်းမုၼ်းမိူင်းႁွင်ႉဝႆႉၼၼ်ႉယူႇ)။ တေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉၶၢဝ်းတၢင်း 58 ပီ ၸမ်ၸမ် 60 ပီၵေႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆး ယင်းပႆႇလႅပ်ႈၼမ်တိူဝ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵႃႈႁိုဝ်။

ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ လိူဝ်ၼၼ်ႉယင်းထုၵ်ႇၼမ်းဢဝ် ဢူး တေႃႇ မွင်ႇ မ မႃးၼမ်းၼႃႈ လုင်း ပႃႈ ၸၢႆး ၼၢင်း ဝႆႉထႅင်ႈသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈယဵၼ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈၵႂႃႇလုမ်းလုမ်းၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ ယႃႇဝႃႈတၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇပိူင်လူးၵွၼ်ႇ မွၵ်ႈၵႃႈၼႆႉဢွၼ်ႇၵူၺ်းၵေႃႈ ႁဝ်းၸိူဝ်းပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး ႁူမ်ႈတင်းၽူႈတႅၼ်းႁဝ်းၼႂ်းသၽႃးၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႅၼ် ဢမ်ႇၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈဝႆႉလႆႈ။ လၢႆးၼႆႉ လၢၼ်ႉၿိူဝ်ႊသဵၼ်ႊ(%) ဢမ်ႇထိုင်ပၢၵ်ႇပီ တႆးတိုၼ်းတေယဵၼ်းႁၢႆ ပဵၼ်ဢူး ပဵၼ်တေႃႇ ပဵၼ်မွင်ႇ ပဵၼ်မ မူတ်းသဵင်ႈဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ ၸိူဝ်းၼႆႉ ယင်းပႆႇပႃးထွႆႈၵႂၢမ်း ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ၵႂၢမ်းၸႃ တင်းတႅမ်ႈတင်းဢၢၼ်ႇလူးၵွၼ်ႇ။

ၼွၵ်ႈသေၼႆႉ ၵူၼ်းတႆးၸိူဝ်းယူၵ်ႉယၢႆႉၶၢႆႉပၢႆႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းထႆး သႅၼ်းႁုၼ်ႈႁႅၵ်ႈ မိူဝ်ႈ 300-400 ပီ မႃးၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတိုတ်ႉပၢႆးလႆႈၶိုၼ်းၵေႃႈ ၸိူဝ်းပၢႆႈၶဝ်ႈၵႂႃႇႁုၼ်ႈသႅၼ်းတီႈ 2 ပၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် 1958 ၼၼ်ႉ လႄႈႁုၼ်ႈသႅၼ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ 1962 သေ လႆႈပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး တေႃႇမႃးဝၢႆး 1996 ၸိူဝ်းထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁေႃႈလိုပ်ႈဢဝ်ၾႆးၸုတ်ႇၽဝ်ဝၢၼ်ႈႁၢမ်းမိူင်းႁၢမ်းတေႃႇထိုင် ႁုၼ်ႈသႅၼ်းတီႈ 3 ၸိူဝ်းပၢႆႈၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းထႆး ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးဝႂ်ၵပ်းတူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢမ်ႇမီးဝႂ်ၵပ်းတူဝ် မိူင်းထႆးသေမူၵ်းမူၵ်းမႅပ်းမႅပ်းလၵ်ႉယူႇလၵ်ႉၵိၼ် တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈတိုၵ်ႉမီးယူႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၶိုၼ်းၶဝ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ မႃးႁႃႁဵတ်းဝႂ်ၵပ်းတူဝ်ၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈ ၵွပ်ႈဢမ်ႇမီးၸိုဝ်ႈ ဢမ်ႇမီးသၢႆမၢႆသဵၼ်ႈမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ထုၵ်ႇမၢပ်ႇထုၵ်ႇမႂ်ႇ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၾၢႆႇႁဵတ်းဝႂ်ၵပ်းတူဝ် ယွၼ်းငိုၼ်းပဵၼ်သႅၼ်သႅၼ်။

လၢမ်းၶၢတ်ႈၵၼ်ဝႃႈ ၵူၼ်းတႆး ဢမ်ႇပႃးၸိူဝ်းၶဝ်ႈမႃးယူႇ 300-400 ပီ ၸိူင်ႉၼင်ႇၸႄႈတွၼ်ႈ ဝဵင်းမႄႈႁွင်ႈသွၼ် လႄႈၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၾၢင် ၸိုင်ႈထႆး တင်ႈတႄႇၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉတႆးၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမီးမႃးမိူဝ်ႈပီ 1958 ၸိူဝ်းၼႆႉ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉတႆး ဢိင်ပိုင်ႈလႅၼ်လိၼ်မိူင်းထႆးပဵၼ်လၵ်းလႄႈ လုၵ်ႈတဝ်ႈလဝ်ႇလၢၼ် လႆႈၵိုတ်း ၶၢင်ႉၶမ်ၸူမ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးသေ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈလႆႈပဵၼ်ၵူၼ်းၵိုၵ်းမိူင်းထႆးၵႂႃႇ လိူဝ်သေၵူၼ်းၸိူဝ်းႁုၼ်ႈႁႅၵ်ႈ လူႉတၢႆၽၢတ်ႇႁၢႆၵႂႃႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈယင်းၵိုတ်းၸိူဝ်းထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉလိုပ်ႈႁေႃႈၶၢႆႉဝၢၼ်ႈၶၢႆႉႁိူၼ်း မိူဝ်ႈ 1996 လႄႈၸိူဝ်းၶဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆး တင်းမီးဝႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ဢမ်ႇမီးဝႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ် ဢမ်ႇယွမ်း 2-3 လၢၼ်ႉၵေႃႉဝႃႈၼႆသေၵေႃႈ ဢမ်ႇၼႄႉၼွၼ်းတႅတ်ႈတေႃးတၢႆတူဝ်။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ဢၼ်တႆးလူင်းလိူၵ်ႈတင်ႈပိူဝ်ႈတႃႇပဵၼ်တႅၼ်းၽွင်းၼႂ်းသၽႃးၵေႃႈလီ မိူဝ်ႈၶဝ်ႈယူႇၼႂ်းသၽႃး ယဝ်ႉၵေႃႈလီ ယွၼ်ႉၵူၼ်းဢေႇလႄႈဢွၵ်ႇသဵင်ယူၵ်ႉမိုဝ်းၵေႃႈဢေႇ တူဝ်ယၢင်ႇၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ယင်ႇသဵင် တႃႇဢဝ်ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးပဵၼ်ဝၼ်းလိုဝ်ႈၵိုတ်းၵၢၼ် ၼႂ်းသၽႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ပၢႆသေလိူဝ်တႅၼ်းၽွင်းၼႂ်းသၽႃးႁဝ်းဢေႇ ပႃႇတီႇတၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းယင်းၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ယူႇၵေႃႈ ၵူၼ်းၼႂ်းပႃႇတီႇ တႆးႁဝ်းယင်းဝႆႉဝဝ်ဝၢင်သေၶၢတ်ႇပၢင်ၵုမ်လႄႈဢဝ်သဵင်ၵၼႅၼ်းၵၢၼ်ႉပိူၼ်ႈ။ တႃႇတေဢွၵ်ႇသဵင်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၸွမ်းၼင်ႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်မိူင်း 1947 ၼႂ်းၶေႃႈမတ်ႉတႃ 201-206 ၼၼ်ႉၶႅၼ်းဝႆႉၵႆ။

ၼွၵ်ႈသေၼႆႉယဝ်ႉ ၵူၼ်းတႆးဢၼ်ၽူင်ႉတႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပၢႆႈ ၽၢတ်ႇၽီႈၽၢတ်ႇၽႄၵႂႃႇၵေႃႉႁူးၵေႃႉတၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၶွၼ်ႈတုမ်ၶိုၼ်း ၵူၼ်းၸိူဝ်းလုၵ်ႉမိူင်းတႆးသေပၢႆႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းထႆး ဝၢႆးၵေႃႇတင်ႈၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် သေဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်း တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ႁႅင်းၵၢၼ် ၸိူဝ်းမီးယူႇၼႂ်းမိူင်းထႆးၼၼ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေမီးသဵၼ်ႈသၢႆမၢႆမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆးၶိုၼ်းၼၼ်ႉတေၶိုင်လၢႆးလႂ်။

လူၺ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင် လူၺ်ႈၶူဝ်းၼုင်ႈ လူၺ်ႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဢၼ်ပဵၼ်မဵတ်ႇမၢႆၾၢင်ႁၢင်ႈ ဝူင်ႇဝွၵ်ႇထိုင်ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆး လူၺ်ႈလႆႈႁၼ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈ လူၺ်ႈလႆႈယိၼ်းသဵင်ၵူၺ်းၵေႃႈ ႁူႉဝႃႈပဵၼ်တႆးၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီဝႆႉၼၵ်းယူႇ။ ပေႃးႁဝ်း ပွႆႇၼွၼ်းႁူၼ်း ၵူၼ်းတႆးၸိူဝ်းၽၢတ်ႇယၢၼ် ပၢၼ်ၸၢတ်ႈတႆးတေသုတ်းသဵင်ႁၢႆယဝ်ႉ။

မွၼ်းၶိူဝ်း

ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 009 September, 2018

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း