ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း မႃးသူၼ်းတုမ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆ (တႆး)

ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း ၵႂႃႇပွႆးပီမႂ်ႇယၢင်းလႅင်ၶဝ် တီႈလွႆၶေႃ(လွႆၵေႃႇ = လျွိင်ကော်) သေ မႃးဝႄႉတီႈတွင်ႇၵျီး။ မႃးထူပ်း ဢုပ်ႇၵၼ်တင်း ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ် ရ ပ လ လႄႈ ပျီႇတူႉယႄးၽေႃႇသေ 23.12.1946 ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပၢင်သပ်းလႅင်းထိုင် ၵူၼ်းမိူင်း တီႈပၢင်လဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်(တောင်ကြီးမြို့မဘော်လုံးကွင်း) ၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း လၢတ်ႈဝႃႈ – “ ႁႂ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၼႆႉတႄႉ ထုၵ်ႇလီႁဵတ်းႁိုဝ် ၸင်ႇတေလႆႈၼႆၵေႃႈ ႁူႉတိုၼ်းတေႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေ လႆႈၼၼ်ႉ ယွၼ်းဢိင်ပိုင်ႈၼိူဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်း ၵူၼ်းမိူင်းၵူႈၵေႃႉယူႇ။ ပေႃးမီးတီႈ ဢဵၼ်ႁႅင်းၸင်ႇတေလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းယဝ်ႉ။ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆးၵေႃႈ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၸွမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆးလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မၢၵ်ႈ မီးလီပဵၼ်ပဵၼ်မိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉ။ မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ တိုၼ်းဝႆႉၸႂ်ၸေႇတၼႃႇလီ ၼိူဝ်မိူင်းတႆးတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် မိူင်းတႆးၼႆႉ ယႃႇလႆႈဢဝ်ၸွမ်းပွင်မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ ၵေႃႉသိုပ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇႁင်းၵူၺ်းသေ ႁႂ်ႈဢဝ်သႂ်ႇလေႃး တႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ၊ ၼင်ႇႁိုဝ် တေလိူၵ်ႈဢဝ် ၵေႃႉဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၶဝ် လိူၵ်ႈတၢင်ႇႁင်းၶေႃၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ၵေႃႈ တိုၵ်ႉလၢတ်ႈဝႆႉ ယူႇ။ သင်ဝႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်လၢတ်ႈယွၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်မႃးၸိုင် တႆးတေလႆႈ ၸႂ်ႉၶိုၼ်းဢင်းၵိတ်ႉလူးၵွၼ်းယဝ်ႉ။ တေႃႈလဵဝ်တႄႉ ၵူၼ်းၼင်ႇၶဝ်ၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ မႃးၸႂ်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆးသေ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးသမ်ႉ ၵုမ်ႇလႆႈႁဵတ်းၸွမ်း ၶေႃႈၸီႉသင်ႇၶဝ်ယူႇ။ တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီထၢင်ႇပိူင်ႈၼိူဝ်မၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႈၵေႃႈ တႃႇတေမႃးဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်မိူင်းတႆး။ ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်တႆးၼႆႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈသင်။ မိူင်းတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီယူႇၼိမ် ယဵၼ်ငုမ်းငဝ်းယူႇယဝ်ႉ။ လူဝ်ႇဢွၼ်ၵၼ်ၼႅတ်ႈၵႂႃႇ ႁႂ်ႈၶိုတ်းပွႆးတၢင်ႇထီးဝႆးဝႆးယဝ်ႉ” ၼႆႉပဵၼ် ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း သူၼ်းတုမ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၼင်ႇၼႆၵႂႃႇယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ ယွၼ်းႁူပ်ႉထူပ်းထႅင်ႈလႄႈ 25.12.1946 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၵႅမ်မိူင်းၽူႈတၢင်တူဝ်ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မိူင်းပွၼ်၊ သႃမိူင်းၶမ်း၊ ပၢင်မီ၊ လွႆလူင်၊ ၵဵင်းတုင်၊ လၢႆးၶႃႈ၊ ႁူဝ်ပူင်း၊ ၼွင်မွၼ် ထူပ်းႁူပ်ႉဢုပ်ႇၵၼ်တင်းပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇ သၢၼ်း။ လွင်ႈတႆးလႄႈ မၢၼ်ႈတႃႇၶၢဝ်းမိူဝ်းၼႃႈယူႇ။

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်ႇ လၢတ်ႈဝႃႈ -“ ဢဝ်လူၺ်ႈ ငဝ်းလၢႆးလူမ်ႈၾႃႉလႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးလႄႈ မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇ ပေႃးႁိုင် တေလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယူႇယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆးၵေႃႈ လႆႈၸွမ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ တႃႇတေၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆး ၸုမ်းၸွမ်ပွင်မိူင်းၼၼ်ႉ တေႁႂ်ႈတႆးလႆႈၶဝ်ႈပဵၼ်ပႃး ၽူႈပွင်ၵၢၼ်လူင် (ဝန်ကြီး) ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၶဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်းၽူႈပၢင်ၵၢၼ်ၵႂႃႇယူ။ တႃႇတေဢုပ်ႇလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၼႆႉ တေလႆႈၵႂႃႇ မိူင်းၽီးလၢတ်ႈ(ဢင်းၵိတ်ႉ) ထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼႆႉတႄႉ ၶႂ်ႈလၢတ်ႈလွင်ႈမိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂ်ႈဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸွမ်းယဝ်ႉ လွင်ႈဝႃႈတေႁူမ်ႈႁွမ်း ၸွမ်းမၢၼ်ႈယူႇၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈလႆႈ ၵႂႃႇပႃးလၢႆးမိုဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵူႈၵေႃႉ ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ သူၸဝ်ႈဢမ်ႇယွမ်းၽွမ်ႉ လွင်ႈၵဝ်ၶႃႈလၢတ်ႈၼႆႉသေ တေ ယူႇၵိုတ်းဝႆႉ တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၵႂႃႇထႅင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်သူၸဝ်ႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးမၼ်းမႃးတႄႉ ယႃႇထၢင်ႇဝႃႈႁဝ်း ႁၢႆႉ၊ ယႃႇထၢင်ႇဢပႅတ်ႈႁဝ်း။ ၵွပ်ႈဝႃႈႁဝ်းတေတိုၵ်းၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းလႄႈ ပေႃးသူတိုၵ်ႉတေ ႁဵတ်းၵေႃႉၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းယူႇၵေႃႈ ႁူႉၵႃႈႁဝ်းတေလႆႈတိုၵ်းပႃးသူယဝ်ႉ”။ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ လွၵ်ႇ၊ တိုတ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵမ်းလဵဝ် ၼင်ႇၼၼ် ယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵေႃႈ ၼင်ႇၵႃႈၶဝ်ၶႂ်ႈႁူႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ထၢမ်လႄႈ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ ၶိုၼ်းသပ်း လႅင်းၼႄယဝ်ႉသေ ၶိုၼ်းယွၼ်းဝၼ်းႁႂ်ႈလႆႈထူပ်းၵၼ်ထႅင်ႈ တီႈယွင်ႁူၺ်ႈ တီႈႁေႃၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ ထႅင်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဢၼ် ႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇလၢတ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ၸင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ“ ႁဝ်းၵေႃႈ ယုမ်ႇယမ်လွင်ႈၸေႇတၼႃႇ ၸွမ်းသိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းယူႇ၊ လွင်ႈဢၼ် ပၼ်မႃးတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်လႄႈ ၸီႉသင်ႇဢုပ်ႇၵၢၼ်မိူင်းမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈယူႇ ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈ ဢမ်ႇလႆႈၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈထွမ်ႇငိၼ်းၵၼ်သဵင်ႈလႄႈ ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ်၊ လွင်ႈၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၶဝ် ထုၵ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈလမ်ႇလွမ်ႈတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ယွၼ်းႁႂ်ႈလႆႈဢုပ်ႇလၢတ်ႈငူပ်ႉငီႉၵၼ် ထႅင်ႈတင်း ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ၊ ဝၢႆးသေ ႁဝ်းဢုပ်ႇ ၵၼ်ယဝ်ႉ တႃႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ တေၽွမ်ႉဢမ်ႇၽွမ်ႉ ၸင်ႇၵွႆႈတေမွၵ်ႇလၢတ်ႈမႃးၶိုၼ်းထႅင်ႈ”။ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵေႃႈ တွပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈၼင်ႇၼႆသေ ဢုပ်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ယဝ်ႉယဝ်ႉလႄႈ 26.12.1946 ၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇ သၢၼ်း ၶိုၼ်းမိူင်းယၼ်ႇၵုင်ႇယူႇယဝ်ႉ။
ဝၢႆးသေ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းမိူဝ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ ထႅင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႇၸင်ႇႁွင်ႉၸုမ်းၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် မိူင်း ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉၼိုင်ႈၸုမ်း သွင်သၢမ်ၵေႃႉသေ ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်တီႈႁေႃယွင်ႁူၺ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်မီးသၢဝ်းပၢႆ။ ၵူၼ်းၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼၼ်ႉပဵၼ် ဢူးယၢၼ်ႇပျေႇ၊ ဢူးပႃႉၶိၼ်ႇ၊ ဢူးပႃႉ ၸၢၼ်ႇ၊ ဢူးဢွင်ႇၽေႇ၊ ၵူဝ်ႇပႃႉထေး၊ ၵူဝ်ႇဢူင်းၽေႇ၊ ဢူးတိၼ်ႇ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈတေတႄႇၶေႃႈၵႂၢမ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ – “ လွင်ႈဢၼ်တေလၢတ်ႈမိူဝ်ႈၼႆႉတႄႉ ပဵၼ် ၵႂၢမ်းတႃႇႁႂ်ႈႁူႉၼႂ်းၽႃႈၵင်ႈၵူၺ်း ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈပၼ်ဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈၽႃႈၵင်ႈ” ၼႆႉပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈ ဢွၵ်ႇ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄ လွတ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ယိူင်းဢၢၼ်းဝႆႉတႃႇမိူင်းတႆး မိူဝ်း ၼႃႈလႄႈ –
(ၵ) မိူင်းတႆး တေသိုပ်ႇၵိုတ်းဝႆႉ တႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉႁဵတ်းပဵၼ်တူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇသေ ယူႇသဝ်းတင်ႈတႄႇမိူင်းႁင်းၶေႃထႃႈ ၵႂႃႇ။
(ၶ) တေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၶွင်ႇသီႇဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လႄႈ ၽူႈတၢင်ႇတူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၶိုင်ႈၵၼ်။
(င) ၶွင်ႇသီႇၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းတေဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆးသေ တႄႇတင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆးႁင်းၶေႃ။ ၶိုၼ်းၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းထႆး ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းဢူၺ်းလီၵၼ်။

မၼ်းၸဝ်ႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄ ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းသၢမ်ၶေႃႈၼႆႉသေ ပၢင်ၵုမ်သုတ်းယဝ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈ ပၢင်ၵုမ်ၼႆႉ ယဝ်ႉယဝ်ႉၵေႃႈ ၸုမ်း ရ ပ လ ၶဝ် ဢၼ်ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈထွမ်ႇငိၼ်းၼၼ်ႉ တွႆႇသၢႆလူမ်းၵႂႃႇၸူးပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း (ၸုမ်း ၽ သ ပ လ ယၼ်ႇၵုင်ႇ) ၵမ်းလဵဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေ ပၢင်ၵုမ်ယွင်ႁူၺ်ႈၼႆႉယဝ်ႉယဝ်ႉ ထႅင်ႈသွင်ဝၼ်း ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႇဢိတ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇထိုင်ၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ ၼႂ်းလိၵ်ႈၼၼ်ႉ ပႃးဝႃႈ –
(ၵ) ႁႂ်ႈပၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ။
(ၶ) မိူင်းတႆး ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းတူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇႁင်းၶေႃသေ ယူႇဝႆႉၸွမ်းဢင်းၵိတ်းထႃႈ။
(င) ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်လိူၵ်ႈတင်ႈတၢင်ႇ ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈၶိုင်ႈၵၼ် ၼၼ်ႉသေ ၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃ။
(ၸ) ႁႂ်ႈလႆႈ တင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းတႆး ႁင်းၶေႃ တႃႇတေၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈလႆႈ မိူင်းတႆးၶိုၼ်း။

ဝၢႆးသေၼႆႉ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ၵႂႃႇဢုပ်ႇၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်းမိူင်းပွတ်းႁွင်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇဝႄႉထူပ်းပႃး ၸွမ်ပွင်ၸိသင်ႇၽွင်းငမ်းၵၢၼ်သၼ်လွႆတင်းသဵင်ႈ သတီႇဝႅၼ်ႇသိၼ်ႇ (Stevenson) တီႈပၢင်ႇၵေႇသု(သီႇပေႃႉ)သေ ၸင်ႇပူၼ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၵႂႃႇဢုပ်ႇၵၼ်တီႈသႅၼ်ဝီ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၶုၼ် ၶဵဝ်(မိူင်းမိတ်ႈ)၊ ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ(တွင်ႇပႅင်ႇ ၼမ်ႉသၼ်ႇ)၊ ၸဝ်ႈႁူမ်ႇၾႃႉ(သႅၼ်ဝီႁွင်ႇ) ၶဝ် ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈဢုပ်ႇၵၼ် ယဝ်ႉ။

ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈၼႆႉ ယွၼ်ႉဝႃႈ မိူဝ်ႈသိုၵ်းလူမ်ႈၾႃႉ ပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈထူပ်းဝူၼ်ႉၶိုတ်းၸၼ်ႉ ႁၼ် ၵႂၢင်ႈမႃးသေ ယိူင်းဢၢၼ်းၶိုင်ပွင်ၵၢၼ်မိူင်းတႆး မိူဝ်းၼႃႈ ၵႂႃႇႁင်းၶေႃယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢၢၼ်းလၢႆႈပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်း တႆး ယဝ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶဵဝ် မိူင်းမိတ်ႈ ဢၼ်လႆႈၶူး M.A တီႈ(Cambridge) မိူင်းၼွၵ်ႈမႃး ၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ်သေ တိုတ်ႉၸၼ်မၢႆမီႈပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းတႆး ႁင်းၶေႃယူႇယဝ်ႉ။ ဢၢၼ်းဢဝ်မိူင်းတႆးသဝ်းႁင်းၶေႃ ဢၼ်ဢမ်ႇၵိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶဝ်ဢုပ်ႇတူၺ်းဢင်းၵိတ်ႉၵေႃႈ ယွၼ်ႉဝႃႈၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး တိုၵ်းၸွႆႈဢင်းၵိတ်ႉ မိူဝ်ႈသိုၵ်း လူမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉမႃးလႄႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵေႃႈ တိုၼ်းဝႃႈတေၸွႆႈထႅမ်ပူၵ်းပွင်ပၼ် မိူင်းတႆးယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁႂ်ႈ ႁဵတ်းမိူင်းတူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇသေ တေသွၼ်ပၼ်ၵၢၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းလႄႈ ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးမိူင်း ၸုၵ်းမၢၼ်ႈ မႃးလႆႈယဝ်ႉ ၸင်ႇတေပၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃႁင်းၵူၺ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵေႃႈ ယိူင်းဢၢၼ်းဢဝ် တူဝ်ႇမီႇၼီႇယၢၼ်ႇ မိူဝ်ႈမၢၼ်ႈဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၼၼ်ႉသေ ၸုၵ်းၵိုတ်းဝႆႁင်းၶေႃယူႇ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇ တႅပ်းတတ်း လွင်ႈဢၼ်တေဢမ်ႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၵိုၵ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႆသေ မိူဝ်ႈ 30.12.1946 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် လုၵ်ႉတီႈလႃႈသဵဝ်ႈသေ တွႆႇသၢႆလူမ်းၸူးၸွမ်ပွင်မိူင်းတီႈယၼ်ႇၵုင်ႇ၊ ၸွမ်ပွင်မိူင်းၶိုၼ်းသိုပ်ႇသူင်ႇ ထိုင် ၸွမ်ပွင်ၵၢၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းဢင်းၵိတ်ႉ ဢႅတ်ႇတလီႇလႄႈ ၽႅဝ်ၵႂႃႇၼႂ်းမိုဝ်းဢႅတ်ႇတလီႇ မိူဝ်ႈ 2.1.1946 ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းသၢႆလူမ်းဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် တွႆႇၵႂႃႇၼၼ်ႉ –

“ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၽူႈပွင်ၵၢၼ်တၢင်တႃႇမိူင်းတႆး၊ တႃႇတေဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် လွင်ႈမိူင်းတႆး ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉမႃးၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၶဝ်ႁင်းၶေႃတႃႉ။ ႁဝ်းတေမႃးဢုပ်ႇတႃႇမိူင်းတႆးႁဝ်း ႁင်းၶေႃၵူၺ်း”
ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၼႆႉပဵၼ် လိၵ်ႈသၢႆလူမ်း ဢၼ်ၽူႈပွင်ၵၢၼ်ၶွင်ႇသီႇၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၶဝ် ၵေႃႉတွႆႇၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ဝၼ်းဢၼ် လိၵ်ႈသၢႆလူမ်းၼၼ်ႉ ၵႂႃႇၽႅဝ်တီႈဢႅတ်ႇတလီႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း ဢွၵ်ႇၵႂႃႇယၼ်ႇၵုင်ႇ ၼၼ်ႉလႄႈ သၢႆလူမ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၼၼ်ႉ ၽႅဝ်ဝႆႉထႃႈဢွၼ်တၢင်း ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။

ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းၶဝ် ၽႅဝ်ၵႂႃႇဝဵင်းလၢၼ်ႇတၢၼ်ႇ (London – လန်ဒန်) မိူဝ်ႈ 9.1.1947 ။ ဢူးၸေႃးလႄႈ ဢူးပႃႉ ယိၼ်ႇသမ်ႉ ၽႅဝ်ၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 13.1.1947 လႄႈ ဢူးပႃႉၽေႇသမ်ႉၽႅဝ် ၵႂႃႇမိူဝ်း 20.1.1947 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ပၢင်ၵုမ် ၶဝ်တႄႇမိူဝ်ႈဝၼ်း 22.1.1947 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈ 15.1.1947 ၵူၼ်းပႆႇႁွတ်ႈသဵင်ႈလႄႈ ပႆႇႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းလႆႈဢုပ်ႇၵၼ်တင်းဢင်းၵိတ်ႉ ၶဝ် ပႃးလွင်ႈမိူင်းတႆး မိူင်းသၼ်လွႆယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းဝႃႈ – “ မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းၼိူဝ်သၼ်လွႆ (မိူင်းတႆး) ၶဝ် ႁႂ်ႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃႁူမ်ႈၵၼ်၊ သင်ဝႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈသုင် ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ ထုၵ်ႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈသုင်ပၼ်ပႃးမိူင်းသၼ်လွႆ။ ႁႂ်ႈလိူၵ်ႈတၢင်ႇဢဝ် တႆးႁဵတ်းၽူႈတိူင်ႇပၢင်ႇဢၼ်ပႃးၼႂ်းၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သေ ၵႅမ်ၽူႈတိူင်ႇပၢင်ႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈလိူၵ်ႈၶၢင်၊ ၶျၢင်း ထႅင်ႈသွင်ၵေႃႉ၊ ဢမ်ႇၼၼ် သၢမ်ၵေႃႉ။ ၼင်ႇႁိုဝ် မိူင်းၼိူဝ်သၼ်လွႆ ၶဝ် တေပူၵ်းတင်ႈမိူင်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈၶိုင် ႁဵတ်းသၢင်ႈႁင်းၵွႆးလႄႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးၽူႈၶဝ်ႈၸိမ်ၵႄႈ မၢၼ်ႈလႄႈမိူင်းသၼ်လွႆ။ ႁႂ်ႈလႆႈဢုပ်ႇၵၼ် ငူပ်ႉငီႉၵၼ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းႁင်းၵွႆး” ၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး 16.1.1947 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း လၢတ်ႈထႅင်ႈလွင်ႈမိူင်းသၼ်လွႆထႅင်ႈယူႇ၊ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ – “ လွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၼႆႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်လၢတ်ႈၸွႆႈပၼ် ၵူၼ်းယူႇၼိူဝ်သၼ် လွႆ ယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ယွၼ်းဝႆႉလွင်ႈႁႂ်ႈဢဝ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆ သႂ်ႇပႃးၼႂ်းၸုမ်းပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇ၊ လွင်ႈဢၼ် ၶႂ်ႈပႃးဢမ်ႇပႃးၼၼ်ႉ တႄႉ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ်တႅပ်းတတ်းႁင်းၶေႃ။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ၶဝ်ႈၸိမ်ၵႄႈသေ ႁဝ်းလႆႈဢုပ်ႇလၢတ်ႈ တေႃႇၵၼ် လွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်းတႄႉ တေၸၢင်ႈႁူႉၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ႁင်းၵွႆးယူႇ”။ ၼႆလႄႈ ဢႅတ်ႇတလီႇ ၵေႃႈၸင်ႇၶိုၼ်း မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ – လွင်ႈဢၼ် ဢွင်ႇသၢၼ်းမႃးဢုပ်ႇလၢတ်ႈၼႆႉတႄႉ တႃႇတေဢမ်ႇႁပ်ႉၶၢမ်ႇလႆႈတႄႉ ဢမ်ႇမီးၼင်ႇၵဝ်ႇ။ လွင်ႈဢၼ်တေဢဝ်ၵူၼ်းၼိူဝ်သၼ်လွႆၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၶဝ်တေၽွမ်ႉဢမ်ႇၽွမ်ႉ ၶႂ်ႈယွၼ်းဢုပ်ႇ တူၺ်းၶဝ်ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ မၢၼ်ႈမႅၼ်ႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ တေႇလႆႈၶိုင်ပွင်ပၼ် လွင်ႈသူတေဢုပ်ႇၵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇမီး တၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇသင် ၼင်ႇၵဝ်ႇ”။ သႃႇၸတႅတ်ႉၽူဝ်ႇၶရိတ်ႉ ၵေႃႈသမ်ႉဝႃႈႁင်းဢွင်ႇသၢၼ်းထႅင်ႈဝႃႈ – “ လွင်ႈၵၢၼ် ပၢႆးဢုပ်ႉပိူင်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် တေပႃးဢမ်ႇပႃးၼၼ်ႉ ၵိုင်ႇလီဢုပ်ႇၵၼ်ယူႇ” ။

တႃႇႁႂ်ႈမိူင်းသၼ်လွႆ ဢဝ်ၶဝ်ႈပႃးလေႃးမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းတုၵ်းယွၼ်း မွၵ်ႇလၢတ်ႈယဝ်ႉလႄႈ 17.1.1947 ၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ် ၼင်ႇၵၢၼ်ၶိုၼ်းတုမ်ၵၼ်လွင်ႈၼႆႉသေ တွပ်ႇလိၵ်ႈထိုင်ၶိုၼ်း ၸုမ်းတၢင်တူဝ်မၢၼ်ႈ ၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ 18-19.1.1947 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းသဝ်၊ ဝၼ်းတိတ်ႉ(ဝၼ်းဢိုတ်းလုမ်းဢင်းၵိတ်ႉ) လႄႈ 20.1.1947 မႃး ဢွင်ႇသၢၼ်းၸင်ႇႁပ်ႉလႆႈလိၵ်ႈၼၼ်ႉ ယူႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းလိၵ်ႈၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ –
“ လွင်ႈဢၼ် မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းသၼ်လွႆ ႁူမ်ႈႁွမ်းပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵၢင်ၸႂ်ဢင်းၵိတ်ႉ(ပျိတိသျႃ) ႁဝ်းၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်ယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေပဵၼ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ယူႇ။ တႃႇတေႁူမ်ႈႁွမ်းၼႆႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပႃးၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းၼိူဝ်သၼ် လွႆၶဝ်ၵူၺ်း။ မၢၼ်ႈတေဢမ်ပိင်းၺၢပ်ႈၶဝ် ႁႂ်ႈၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းမႃးသေတႃႉ၊ ၼင်ႇၵႃႈ ဢၼ်ႁဝ်းလႆႈႁူႉဝႆႉၼၼ်ႉတႄႉ ၵူၼ်း ၼိူဝ်သၼ်လွႆၶဝ်ၼၼ်ႉ ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ဢၼ်ၶႂ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈသူၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး။ ၵွပ်ႈၼၼ် ထုၵ်ႇလီႁဵတ်းမုၵ်ႉၸုမ်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းၸွပ်ႇတူၺ်း ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်လီလီသေယဝ်ႉ ၸင်ႇတေႁူႉလႆႈ ဢၼ်မၢၼ်ႈမႅၼ်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။ ၽူႈတေပွင်ၵၢၼ် လွင်ႈၼႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈမၢၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် ထုၵ်ႇပႃးၶိုင်ႈၵၼ်သေ ၼိူဝ်ၼၼ်ႉ လီဢဝ်ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်း (ဢင်း ၵိတ်ႉ) ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈသေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈမုၵ်ႉၸုမ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းသေ တၢင်ႇထိုင်မႃးၶိုၼ်းဝႆးဝႆးၼၼ်ႉ တေ တူၵ်းထုၵ်ႇယူႇ။ ၸူဝ်းၶၢဝ်း တိုၵ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်မၢၼ်ႈ သူလႄႈၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေလႆႈမီး လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈယူႇ။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢုပ်ႇၵၼ်လႆႈငၢႆႈလီငၢမ်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ပွင်မိူင်း ႁဝ်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉလိူၵ်ႈၽူႈတေၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမုၵ်ႉၸုမ်းပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ တီႈၵူၼ်းသၼ်လွႆယဝ်ႉသေ တေႁႂ်ႈဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်တင်း မၢၼ်ႈသူ ယူႇယဝ်ႉ” ။

လွင်ႈဢၼ် ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်တေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မူႇၸုမ်းပၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ တီႈၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ်ၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်း ထဵင်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဢွင်ႇသၢၼ်းတႄႉ တုၵ်းယွၼ်းလွင်ႈၼႂ်းၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ်မူႇၸုမ်းၽွင်းငမ်းမိူင်း(ဝန်ကြီးအဖွဲ့) ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈသႂ်ႇပႃးတႆးၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉ တိၵ်းတိၵ်းယဝ်ႉ။ ဢင်းၵိတ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ပေႃးပႆႇလႆႈႁူႉၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် ဢမ်ႇၸၢင်ႈ သႂ်ႇပၼ်ပႃး ၼႆလႄႈ ယၢမ်းၼၼ်ႉ ဢူးၸေႃးသမ်ႉဝႃႈ “မိူဝ်ႈ March, 1946 မိူဝ်ႈႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်တီႈပၢင်လူင်ၼၼ်ႉ ၶၢင်၊ ၶျၢင်း၊ တႆးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်ၽွမ်ႉသဵင်ႈယဝ်ႉ” ဝႃႈၼႆ လူးၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉ ဢမ်ႇၽွမ်ႉပၼ်ၶဝ်လွင်ႈသင်။

တႃႇတေၶွတ်ႇၽွတ်ႈမူႇၸုမ်းသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းၸွပ်ႇထၢမ် ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆၼၼ်ႉ ၵူဝ်ႁိုင်သေ လႆႈပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼမ် ဝႃႈၼႆသေ ဢွင်ႇသၢၼ်းထဵင်တႄႉတႄႉ။ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူဝ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း၊ ၵွပ်ႈဝႃႈ မၼ်းၵေႃႈႁူႉဝႆႉ လွင်ႈၵၢင်ၸႂ်ၸဝ်ႈ ၾႃႉၶဝ် ဢမ်ႇၶႂ်ႈယွမ်းၼွမ်းၽွမ်ႉႁွမ်ႈမၢၼ်ႈ၊ ၵွပ်ႈၼၼ်ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸိုင် ၵူဝ်ဢမ်ႇပဵၼ်ၸွမ်းမၢၼ်ႈမႃးလႄႈ မၼ်း ၸင်ႇဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းတွင်ႈထၢမ်သင်တီႈၵူၼ်းသၼ်လွႆ။ လွင်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလူဝ်ႇႁဵတ်း မူႇၸုမ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၸွပ်ႇထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈ 22.1.1947 ၼၼ်ႉ မၼ်းထဵင်ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ထႅင်ႈယူႇ။ မၼ်းတုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မိူင်းသၼ်လွႆၶဝ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ၵမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉ(ဢႅတ်ႉတလီႇ) ၸင်ႇလၢတ်ႈၶိုၼ်းဝႃႈ – “ လွင်ႈဢၼ် မၢၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် ႁူမ်ႈႁွမ်း ၵၼ်ၼႆႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ် လွင်ႈပဵင်းပေႃးၸႂ်ၵၼ်တင်းသွင်ၽၢႆႇသွင်ပႃႈ၊ ပေႃးၶဝ်ဢမ်ႇၽွမ်ႉၸိုင် လွင်ႈၼႃႈၵၢၼ်မိူင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ သူၵေႃႈဢမ်ႇမီးပုၼ်ႈၽွၼ်းတေလၢတ်ႈပၼ်လႆႈ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ႁဝ်းလႆႈဝႆႉ သၢႆလူမ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် သူင်ႇမႃး ၼၼ်ႉလႄႈ ႁဝ်းလႆႈႁူႉလွင်ႈၶဝ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁွမ်းၸွမ်းသူ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁဝ်းထုၵ်ႇလီႁဵတ်းမူႇၸုမ်း ၸွပ်ႇထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်သေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်း လီလီယဝ်ႉ ႁဝ်းၸင်ႇတေၸၢင်ႈတႅပ်းတတ်းပၼ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈၼႆႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇႁိုင်ၵႃႈႁိုဝ်ၼင်ႇ ၵဝ်ႇ။ သင်ဝႃႈ ၶဝ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းမၢၼ်ႈသူၵေႃႈ သူဢမ်ႇမီးလွင်ႈတူၵ်းသုမ်းသင် ၼင်ႇၵဝ်ႇ ” ဢႅတ်ႇတလီႇ မွၵ်ႇလၢတ်ႈ ၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။

ပူဝ်ႇၶျူၵ်ႈဢွင်ႇသၢၼ်းသမ်ႉ လၢတ်ႈၶိုၼ်းဝႃႈ – “ မိူင်းၼိူဝ်သၼ်လွႆၶဝ်ၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈ တိုၵ်ႉမီးတႂ်ႈငဝ်းၽွင်းငမ်းသူယူႇ တႄႉ ၼင်ႇဢၼ်ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်မီးဝႆႉၼၼ်ႉ ၶဝ်တေဢမ်ႇႁတ်းလၢတ်ႈသိုဝ်ႈ” ။
တၶိၼ်ႇမျႃႉ သမ်ႉဝႃႈ – “ ပၢင်ၵုမ်လူင်ၵမ်းတေမႃး ဢၼ်တေႁဵတ်းတီႈပၢင်လူင်ၼႆႉ တေပဵၼ်လႆႈပၢင်ၵုမ် ဢၼ်တေႁူႉ ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်သဵင်ႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ” ။

ၼႆလႄႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈႁပ်ႉၶၢမ်ႇသေ ၸင်ႇမွၵ်ႇပၢင်းပႃး ၸွမ်ပွင်ၵၢၼ်ဢင်းၵိတ်ႉၵေႃႈႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉၸွမ်း ၼႆလႄႈ ဢႅတ်ႉတလီႇၸင်ႇဝႃႈ“ တေဝူၼ်ႉတူၺ်းၵွၼ်ႇ” ၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢင်းၵိတ်ႉၸင်ႇထူၵ်းလိၵ်ႈ သၢႆလူမ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် သူင်ႇၸူးဝႆႉၼၼ်ႉ ၼႄဢွင်ႇသၢၼ်းယဝ်ႉ။ ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈတၵ်းသဵင် သင်ယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး 23.1.1947 ၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်သူင်ႇၸူး ၸုမ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ထႅင်ႈလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ “ ဢၼ် သူတုၵ်းယွၼ်းမႃး လွင်ႈမိူင်းသၼ်လွႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဝ်းဝႆႉပဵၼ်လွင်ႈလမ်ႇလွင်ႈသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းယူႇ။ ဢၼ်သူၶႂ်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁဝ်းၵေႃႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈသိုၵ်းလူမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်း သၼ်လွႆၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶဝ်လႆႈတိုၵ်းသိုၵ်းၸွႆႈႁဝ်းမႃး ႁဝ်းမီးလွင်ႈၼႆႉ ဢၼ်တေလႆႈထွၵ်ႈတေႃႇၼႃႈၶဝ်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁဝ်းယၢမ်ႈလႆႈပၼ်ၵတိၶဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈမီးလႄႈ ႁဝ်းၵူဝ်ၶဝ်လႆႈဝႃႈပျိတိသျႃ(ဢင်းၵိတ်ႉ) ၼႆႉဢမ်ႇမီးၵတိသင်၊ ၵူဝ်ၶဝ်ဢမ်ႇႁၼ်လီတီႈႁဝ်းယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁဝ်းဢင်းၵိတ်ႉႁၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းပႆႇမိူၼ်ၵၼ်၊ ၵၢင်ၸႂ်သူလႄႈ ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် ၵေႃႈ ယင်းပႆႇမႅၼ်ႈၵၼ်၊ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ လွင်ႈဢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈသူလႄႈ မိူင်းၼိူဝ်သၼ်လွႆၶဝ်ၼၼ်ႉ တေႁူမ်ႈႁွမ်း ၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းလီလီသေ ႁဝ်းတေႁဵတ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ႁဝ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်း၊ ႁဝ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈပၼ် ၶဝ်ထၢင်ႇၽိတ်းထၢင်ႇထိူမ်ၼိူဝ်ႁဝ်း။ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈထၢင်ႇထိူမ်သင်ယဝ်ႉ ၸင်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းလွႆႁွမ်းႁူမ်ႈၵၼ် ၵႂႃႇတႄႉ လွင်ႈတႃႇသူတေပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ တေသိုပ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇလႆႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းယူႇ။ သူၵေႃႈတေမီး လႆႈၼမ်ႉတွၼ်းတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ဢၼ်တၢင်ႇလၢတ်ႈမႃးမိူဝ်ႈ 22.1.1947 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပေႃးထိုင်ပၢင်ၵုမ်လူင် ထႅင်ႈ တီႈပၢင်လူင်ၵမ်းတေမႃးၼႆႉ သူၸင်ႇၵွႆႈဢုပ်ႇထၢမ်တူၺ်းၵၢင်ၸႂ်ၵၼ်လီလီဢဝ်။ ၼင်ႇႁိုဝ် တေႁဵတ်းလႆႈပၢင်ၵုမ် ဢုပ်ႇလၢတ်ႈတေႃႇၵၼ် လႆႈလီလီ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဝ်းဢင်းၵိတ်ႉတေၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ယူႇ ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁဝ်းတေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မူႇၸုမ်းၸွပ်ႇထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ သူယႃႇထဵင်။ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေတၢင်ႇၶိုတ်းလႆႈ သၢႆမၢႆၵၢင်ၸႂ်ၶဝ် တီႈပၢင်ၵုမ်လူင် မူၼ်ႉမႄးပူၵ်းတင်ႈၶိုၼ်းမိူင်း (၁၉၄၇ – တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော် အစည်းအဝေး) မိူဝ်ႈ May, 1947 ဢၼ်တေမႃးၼႆႉၵေႃႈ ႁဝ်းတေၶတ်းၸႂ်ပၼ်ဝႆးဝႆးယူႇ။ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်လႆႈၵေႃႈ ပေႃးဝၢႆးပၢင်ၵုမ်တီႈ ပၢင်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၸိုင် ႁဝ်းတေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မူႇၸုမ်းၸွပ်ႇထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆယူႇ၊ မၢၼ်ႈမႅၼ်ႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ ပေႃးၼၼ် ၸင်ႇ တေၸၢင်ႈလႆႈႁူႉ လွင်ႈဢၼ်မၢၼ်ႈသူလႄႈ ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ပၢႆးႁၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉသူၶဝ် ၸၢင်ႈ ၸမ်ၵၼ်မႃးသေ ႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်ၵႂႃႇလႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်တေဢဝ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းမူႇၸုမ်း ၽွင်းငမ်းမိူင်း(ဝန်းကြီးအဖွဲ့) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဝ်းဝူၼ်ႉဝႆႉယူႇ။ တေလႆႈဢဝ်လၢႆးၸိူင်ႉႁိုဝ်သေ ဢဝ်ၶဝ်သႂ်ႇၶဝ်ႈပႃးၼႆ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီဝူၼ်ႉၸွႆႈၵၼ်ယူႇ။ ပေႃးဝၢႆးပၢင်ၵုမ်လူင်တီႈပၢင်လူင်ၵမ်းတေမႃးၼႆႉတႄႉ တေႁူႉႁၼ်လွင်ႈမၼ်း လႆႈယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ” ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းတုၵ်းယွၼ်းဢဝ်ပႃး မိူင်းသၼ်လွႆၼၼ်ႉ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈလႃႈလီႈပၼ်ၵႂႃႇလႄႈ ၸင်ႇပေႃးလႆႈထဵင်မႃးယူႇ ၸိူင်ႉၼႆယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး 24.1.1947 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းၶိုၼ်ႈသိုပ်ႇတုၵ်းယွၼ်းလၢတ်ႈထႅင်ႈဝႃႈ “ လွင်ႈတေဢဝ်ၵူၼ်းသၼ်လွႆၶဝ်ႈ ပႃး ၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽွင်းငမ်းမိူင်း(ဝန်ကြီးအဖွဲ့) ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ႁဝ်းၶႂ်ႈၶဝ်ႈသူၼ်းလေႃးၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်းၶဝ်ဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ။ လိူဝ်သေ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ ၵၢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈ တင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ၶဝ်တေႁဵတ်းလႆႈ သၢင်ႈလႆႈ ႁင်းၵူၺ်းၶဝ်သဵင်ႈသဵင်ႈယူႇ”။

ၼႆလႄႈ သႃႇၸတႅတ်ႇ ၽူတ်ႉၶရိတ်ႉ ၸင်ႇဝႃႈ “ မိူၼ်ၼင်ႇ ဢၼ်မၢၼ်ႈသူတုၵ်းယွၼ်းမႃး လွင်ႈတေဢဝ်ၵူၼ်းသၼ် လွႆၶဝ် ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸုမ်းၽွင်းငမ်းမိူင်းသူၼၼ်ႉၸိုင် ပေႃးပဵၼ်မိူၼ်ၼင်ႇဢၼ်သူဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ မိူင်းသၼ်လွႆၶဝ် ၼၼ်ႉ တေပဵၼ်ၵႂႃႇတႂ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈသူလုမ်းလုမ်းယူႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈၼၼ် လွင်ႈတေဢုပ်ႉပိူင်ႇမိူင်းသၼ်လွႆ တင်းသဵင်ႈ ၼၼ်ႉ တေလႆႈဢဝ်ၵေႃႉဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းမူႇၸုမ်းၽွင်းငမ်းမိူင်းၵေႃႉလဵဝ်ၼၼ်ႉသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇ၊ ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်မၼ်းၵေႃႉ လဵဝ်သေ ၶိုင်ပွင်ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇတႃႇတင်းမိူင်းတႄႉ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ပေႃးမၼ်းဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၵေႃႉလဵဝ်သေ တႅပ်း တတ်းႁဵတ်းၵႂႃႇၸိုင် ၵူဝ်ပဵၼ်တၢင်းၽိတ်းလူင်မႃး ၼိူဝ်မိူင်းၶဝ်တင်းသဵင်ႈ။ ၵွပ်ႈၼၼ် မၢၼ်ႈသူထုၵ်ႇလီထွမ်ႇ လွင်ႈ ဢၼ်ႁဝ်းတေၶွတ်ႇၽွတ်ႈ မူႇၸုမ်းၸွပ်ႇထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ” ။

ၼႆသေ ဢႅတ်ႇတလီႇသမ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ “ လွင်ႈၼႆႉတႄႉ ထုၵ်ႇလီမိူဝ်းထၢမ်ၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းသၼ်လွႆၶဝ်ယဝ်ႉသေ၊ သင်ဝႃႈ ၶဝ်ၽွမ်ႉၸွမ်း လွင်ႈဢၼ်ၵၢင်ၸႂ်သူမီးယူႇၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ ႁဝ်းဢင်းၵိတ်ႉတေၸၢင်ႈႁပ်ႉၶၢမ်ႇ ၶိုင်ပွင်ႁဵတ်း ႁၢင်ႈပၼ်လႆႈယူႇ”ၼႆယဝ်ႉ။

ၶိူဝ်းသႅၼ်(တႅမ်ႈ)

ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉပိုၼ်ႉၶိူဝ်းတႆးလႄႈ ပိုၼ်းမိူင်းတႆး