Friday, March 29, 2024

ၵွႆႈယူႇၵွႆႈဝၢႆးႁၢႆ ၸမ်တၢႆဝွတ်ႈယဝ်ႉႁိုဝ်ၵႂၢမ်းတႆး

Must read

Photo by – SHAN/ ႁၢင်ႈတူဝ်မႄႈသဵင်ငဝ်ႈလႄႈ ႁၢင်ႈၸၼ်ၸၢႆးယိင်း (ၵႃတုၼ်း)

ၽႃသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၼႆႉ လိူဝ်သေဝူင်ႇဝွၵ်ႇထိုင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်းၼိုင်ႈၶိူဝ်းယဝ်ႉယင်းဝူင်ႇဝွၵ်ႇထိုင် ၵူၼ်းၶိူဝ်းလဵၵ်ႉ ယႂ်ႇထႅင်ႈဝႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းလဵၵ်ႉၶိူဝ်းယႂ်ႇၼၼ်ႉ ၼႄထိုင်ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆး ၾိင်ႈငႄႈသႅၼ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉ မီးဢေႇႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်ၵႃႈႁိုဝ် ယူႇယိုၼ်းယၢဝ်းၵိုၵ်းလူၵ်ႈမႃးၵႃႈႁိုဝ် လႄႈၵူၼ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းလိၵ်ႈလၢႆး ၽႃးသႃၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ၼမ်ဢေႇၵႃႈႁိုဝ်။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းယႂ်ႇၼႆႉ လိူဝ်သေမီး ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ လိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈၶူဝ်းၼုင်ႈၵိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်ဝူင်ႇဝွၵ်ႇၼႄပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိူဝ်း ၵူၼ်းၾုင်ယႂ်ႇဢၼ်ယူႇၵိုၵ်းလူၵ်ႈမႃး ယိုၼ်းယၢဝ်းၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်ႁဵင်ပီ မီးႁူဝ်ၵူၼ်းၼမ်လႄႈ မီးၾိင်ႈလွင်ႈယုမ်ႇယမ်လၢႆး တိုဝ်းၵမ် ၶွင်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁင်းၵူၺ်းၼၼ်ႉ ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ယင်းမီးပိုၼ်ႉတီႈၼႃႈလိၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းဢၼ်ပဵၼ်ၶွင် တူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃၼၼ်ႉ ၸင်ႇဝႃႈပဵၼ် ၾၢင်ႁၢင်ႈၵူၼ်းၶိူဝ်းယႂ်ႇယဝ်ႉ။

ၼႂ်းမိူဝ်ႈတႆးႁဝ်းယၢမ်ႈမီးႁေႃသႅင် ပၢၼ်လိုမ်ၸိုင်ႈမိူင်းၼွင်သႄလႄႈမီးၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ လိၵ်ႈလၢႆး ၾိင်ႈငႄႈ မႃးႁင်း ၶေႃ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈတဵမ်သူပ်းတဵမ်ပၢၵ်ႇဝႃႈ တႆးၼႆႉပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ။ ဝၢႆးထုၵ်ႇမွင်းၵူဝ်ႊလီႊယိူဝ်ႊ ၵူႊပလႆႊၶၢၼ်ႊ ၶဝ်ႈတိုၵ်းပေႉလႄႈ ႁေႃသႅင်မိူင်းၼွင်သႄပုတ်းပင်းလူမ်ႉႁၢႆၵႂႃႇ။

- Subscription -

သိုပ်ႇသေၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႃးၶွၼ်ႈႁႅင်းၵေႃႇတင်ႈႁေႃၶမ်းမိူင်းမၢဝ်းလူင် မိူဝ်ႈသွင်ႁဵင်ပီပၢႆပူၼ်ႉမႃး။ လိုၼ်းသုတ်း လူင်းမႃးပူၵ်းတင်ႈမိူင်းတႆးတႂ်ႈၶူင်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈယူႇ(ၼႂ်းမိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ်)။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးသိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင် လႆႈပဵၼ်ၵႂႃႇၸိုင်ႈမိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈဢင်းၵိတ်းသေႁူမ်ႈတင်းမၢၼ်ႈ ယွၼ်းဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ပိူဝ်ႈပူတ်းဢႅၵ်ႇ တႂ်ႈႁူမ်ႈငဝ်းဢင်းၵိတ်း ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉသိပ်းပီ တၼ်းမီးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သိုပ်ႇ လႆႈထႅင်ႈသီႇပီၵေႃႈ ထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၼေႇဝိၼ်း ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈၵႂႃႇပႅတ်ႈ။

ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈၽႄႈမၢၵ်ႈလၢႆမႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး တႆးၵေႃႈ သူင်မိုတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈမႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇ(ၸဵမ်မိူဝ်ႈ ပႆႇ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၵေႃႈ လုၵ်ႈလၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇမိူင်းတႆးၶဝ် လႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ ႁဵၼ်းပၺ်ၺႃ လွင်ႈႁူႉတၢင်းမေႃၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမႃးၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၸဵမ်ပၢၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ တႆးတင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈယၢမ်ႈ တိုၵ်းၵၼ်ယူႇၶိူဝ်းယႂ်း ၵဝ်ပေႉမႂ်း မႂ်းပေႉၵဝ်မႃး။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ ဢူငဝ်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈသုမ်ႇငမ်းၼိူဝ်တႆး မႃး။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ႁဝ်းလိုမ်းပႅတ်ႈၸိူဝ်းပဵၼ်သၢႆႁိူဝ်ႇငိူၼ်ႈၶႆး ၶိူဝ်းတႆးသၢႆ လိူတ်ႈလဵဝ်ၵၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ထႆး လၢဝ်း ဢၼ်လင်ႇလႆထွႆလူၼ်ႉ လူင်းမႃးတင်ႈ ဝၢၼ်ႈတင်ႈမိူင်း ယူႇပွတ်းဢွၵ်ႇ ပွတ်းၸၢၼ်း မိူင်းႁဝ်းလႄႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉ ၵိုတ်းယူႇ(ပွတ်းၼိူဝ်) ၼႂ်းမိူင်း ၶႄႇ လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ လၢၼ်ႉၼႃး ဢၼ်ၸႂ်ႉထွႆႈၵႂၢမ်းၵိၼ်ၶဝ်ႈ ၵိၼ်ၼမ်ႉ ပဵတ်းၵႆႇမူမႃၸၢင်ႉမႃႉဝူဝ်းၵႂၢႆးထွႆႈ ၵႂၢမ်း ၶေႃႈလဵဝ်မိူၼ်ၵၼ်တင်းၼမ်တင်းလၢႆ။

တႆးႁဝ်းသမ်ႉ ၵိူင်းၵႂႃႇၶူၼ်းၶဝ်းလေႃးလႄးတင်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပႅတ်ႈၼမ် သေလိုမ်းပႅတ်ႈၵႂၢမ်းပူႇမွၼ်ႇၼၢႆးယႃႈႁဝ်း လၢႆ ၸၢတ်ႈလၢႆပၢၼ်မႃးၵေႃႈလူင် လိုမ်းပႅတ်ႈၵႂၢမ်းၵဝ်ႇငဝ်ႈမွၼ်ငွၼ်ႉလၵ်းၵဝ်ႉၵၼ်းငိူၼ်ႈပိုၼ်းႁဝ်း။

ဝၢႆးလိုမ်ၸိုင်ႈတႆးမိူင်းမၢဝ်းလူင်ဝွတ်ႈဝၢႆးၸူမ်ႁၢႆ တႆးဢမ်ႇၶိုၼ်းမီးႁေႃ သႅင် ႁေႃၶမ်း မိူၼ်လၢဝ်း မိူၼ်ထႆးသေတေႃႉတႄႉ ၵိုတ်းလိူဝ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ ၵူၺ်း။ ၼႂ်းၵႃႈႁေႃသႅင်ႁေႃၶမ်းသယၢမ် လိုၼ်းသုတ်းၵိုတ်းလိူဝ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းထႆးတီႈလဵဝ် ဢၼ်ပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇငိူၼ်ႈသၢႆၶႆးၶိူဝ်းသယၢမ်။

ႁူမ်ႈဝႃႈမိူင်းလၢဝ်း ယၢမ်ႈပဵၼ်ၶီႈၶႃႈမိူင်းၶိုၼ်ႈၶွင်ၽရင်ႊသဵတ်ႈသေတႃႉ ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈ ႁိတ်ႈ ႁွႆႈ ဢမ်ႇႁၢႆလၢႆ။ မိူင်းထႆးၵေႃႈ ယၢမ်ႈတွၼ်ႉၵၢၼ်ႉမၢၼ်ႈပၢၼ်ဢလွင်းၽယႃးသေထုၵ်ႇမၢၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်း မႃးၵေႃႈ ၽႃ သႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆးဢမ်ႇႁၢႆ။ တႆးၼႂ်း လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ တႆးၼႂ်းလၢၼ်ႉၸၢင်ႉ တႆးၼႂ်းလၢၼ်ႉၼႃး လိူဝ်သေသဵင်လွင်ႈ ယဝ်ႉ ထွႆႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸႃ ယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်ၶေႃႈလဵဝ်ၵၼ် မိူၼ်ၵၼ်။ ၼႂ်းၶိူဝ်း သယၢမ်ၼႆႉ လိူဝ်သေ တႆးဢၼ်ယူႇၵိုၵ်းႁွမ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈၵူၺ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈ တူၼ်ႈတိုၼ်းငဝ်ႈပိုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းသယၢမ်။

လိူဝ်သေၸႂ်ႉထွႆႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ တူဝ်ယၢင်ႇ “သၢၵ်ႈသေႇ”(သက်သေ)”၊ ထိင်းသိမ်း”(ထိန်းသိမ်း)၊ “ၸႅတ်ႈၸႅတ်ႈ” (စစ်စစ်)၊ “သီးလိၵ်ႉ” (ဆေးလိတ်)၊ “ပိင်ႇၺႃႇ”(ပညာ) ဢမ်ႇႁူႉတူဝ်ဝႃႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ။ မၢင်ၸိူဝ်းမၢင်ၶေႃႈၵေႃႈ ပိၼ်ႇဢဝ်ၵႂၢမ်း မၢၼ်ႈမႃးၵမ်းသိုဝ်ႈ “မၢႆမီႈ”(စည်းကမ်း – ဥပဒေ)၊ တၢင်ၼႃႈ (ရှေႉနေ) လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မၢင်ၶေႃႈၵေႃႈၶူင်ဢွၵ်ႇမႂ်ႇ “တုင်း” (ၸွမ်ပိဝ်) “သၢၼ်” လုမ်း(တွၼ်ႇၽိင်ႈ)လႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၶႂ်ႈယွၼ်းႁႂ်ႈၶုၵ်းဝူၼ်ႉတူၺ်းယူႇထွႆႈၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်းဢၼ် ႁဝ်းလူင်လိုမ်းႁၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈလၢႆပၢၵ်ႇပီၼၼ်ႉ ပီႈ ၼွင်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသယၢမ်တႆးႁဝ်း ယင်းတိုၵ်ႉၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်ယူႇ။

မိူဝ်ႈပီ 2003 ၸဝ်ႈၵၢၼ်းယွတ်ႈလႆႈၵႂႃႇၶဝ်ႈယူတ်းယႃတူဝ်တီႈမိူင်း ၵွၵ်ႇ ၸိုင်ႈထႆးၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတင်း ဢႃးၸၢၼ် ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ်၊ ၸဝ်ႈပိုၼ် ၶမ်း လႄႈ ၸဝ်ႈသႅင်ၸိုၼ်ႈ လႆႈဢုပ်ႇၵၼ်ဝႃႈ ပေႃးတူၺ်းငဝ်းလၢႆး မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵႂၢမ်းတႆးႁဝ်းႁၢႆ ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းယဝ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဝ်းၵေႃႈလႆႈၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူင်း ႁဵၼ်းမၢၼ်ႈသေလၢတ်ႈၵႂၢမ်း မၢၼ်ႈတေႃႇၵၼ်ၵူၺ်းၵူၺ်း ယဝ်ႉ။ ၽူႈယႂ်ႇ ၵူၼ်းလူင်ၵေႃႈ သူင်မိုတ်ႈမၵ်ႉၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၼမ်မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇ။ ပေႃးလၢတ်ႈၵႂၢမ်း တႆးသမ်ႉဝႃႈ ဢႃးမရ (အား မရ)။ ႁၢင်ႈမၼ်းၶႂ်ႈယဵၼ်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း လၢႆးၼႆႉ ဢမ်ႇႁိုင်ၸဵဝ်းလႄႈၼၢၼ်း ႁဝ်းတေယဵၼ်းႁၢႆယဝ်ႉ။

တႆးႁဝ်းယူႇတိတ်း ၶႄႇ တိတ်းမၢၼ်ႈ တိတ်းထႆး ပေႃးတေလႆႈယဵၼ်းၸိူင်ႉၼႆ ႁဝ်းတေယဵၼ်း ပဵၼ်ၽႂ် ယဵၼ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈ ၼႄႇ? ယဵၼ်ပဵၼ်ၶႄႇၼႄႇ? ယဵၼ်းပဵၼ်ထႆး?။ လၢႆၸဝ်ႈႁၼ်ဝႃႈ မိူဝ်ႈႁဝ်းတင်းထႆး ပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈလဵဝ်ၵၼ် ပဵၼ်ၶိူဝ်း သယၢမ်(Siam) ၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇလႆႈယဵၼ်းပဵၼ်ထႆးၵူၺ်း – ဝႃႈၼႆ။

ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ၼႂ်းထႃၼၽူႈတႅမ်ႈတႄႉႁၼ်ဝႃႈ မိူဝ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇဢဝ် ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းႁဝ်းၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈလႆႈ ၵေႃႈ တၵ်းဢဝ်ၽႃးသႃ လိၵ်ႈလၢႆးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၾိင်ႈငႄႈလႄႈသဵင်ပႃလိ ဢွၵ်ႇႁၢင်ႇမၢၼ်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ၽိူဝ်ႇတေယိူင်ႈၸွမ်း သဵင်ဢွၵ်ႇ သဵင်ပႃလိမၢၼ်ႈ တႃႉႁဝ်းဢဝ်သဵင်ဢွၵ်ႇ တႆးဢၼ်ငၢႆးသဵင်ထႆးသဵင်လၢဝ်း။ ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ႁဝ်းဢမ်ႇမီး ႁိုဝ် ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇ ယဝ်ႉၼၼ်ႉ တႃႉႁဝ်းဢဝ်ထွႆႈၵႂၢမ်းထႆးၵႂၢမ်းလၢဝ်း ဢၼ်ပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်း ၼႂ်း မူႇၶိူဝ်းသယၢမ် ဢၼ်ပဵၼ်ပီႈၼွင်ႉ ၼႂ်းသၢႆလိူတ်ႈလဵဝ်ၵၼ်တိုၵ်ႉၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼၼ်ႉ မႃးၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႆ တေလီလိူဝ်ဢၼ်ႁဝ်းတေၶူင်ဢွၵ်ႇထွႆႈၵႂၢမ်းမႂ်ႇမႂ်ႇ ႁင်း ၵူၺ်းသေၸႂ်ႉလႆႈၼႂ်းႁဝ်းၵမ်ႈၽွင်ႈၵူၺ်းလၢတ်ႈတေႃႇပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်ႉ ႁိူဝ်ႇသၢႆၶႆးႁဝ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၼႂ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လၢၼ်ႉ ၸၢင်ႉ လၢၼ်ႉၼႃး ထွႆႈ ၵႂၢမ်းမိူၼ်ၵၼ် လၢတ်ႈတေႃႇၵၼ်ၵေႃႈႁူႉၵၼ် ပွင်ႇၵႂၢမ်းၵၼ်။ မိူၼ်ၽွင်း လူင်ၼွၵ်ႈမိူင်းထႆး တင်းၽွင်းလူင်ၼွၵ်ႈမိူင်း မိူင်းလၢဝ်း ၶဝ်လၢတ်ႈတေႃႇ ၵၼ် ဢမ်ႇထိုင်တီႈလႆႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းဢင်းၵိတ်းတေႃႇၵၼ် ၵေႃႉ ၼိုင်ႈလၢတ်ႈ ထႆး ၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈလၢဝ်းၵေႃႈ ပွင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။

ၸၢႆးသႅင်ယ (ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ)

ၶေႃႈမုလ်း ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 003 April 2018

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း