ၶူဝ်ၵိုတ်ႈ ဢၼ်ၵေႃႇၵၢႆႇၼိူဝ်လႃႇႁႃႉလူင်သွင်ဢၼ် ဝူင်ႈၵၢင် ဝဵင်းၼွင် ၶဵဝ်တင်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉ ၾႆးဢၼ် သုင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ ဢၼ်ၼိုင်ႈၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ။ သဵၼ်ႈတၢင်းၼႆႉ လုၵ်ႉဝဵင်းလိူဝ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈ ၵၢႆႇၸူးဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။
ၵွၼ်ႇပႆႇၶူၼ်ႉၶိုၼ်း ပိုၼ်းၶူဝ်ၵိုတ်ႈၼႆႉ သပ်းတူၺ်းၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈသွင်ၶေႃႈ ဢၼ် ဝႃႈ “ၵူၵ်ႉထဵၵ်ႉ”။ “ၵူၵ်ႉ” ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်လုၵ်ႉမႃးတီႈၵႂၢမ်းတႆး ဢၼ်ၶေႃႈ ၵႂၢမ်းဝႃႈ “ၵိုတ်ႈ”။ ၵိုတ်ႈ ပွင်ႇဝႃႈ လၼ်ႈ။ ၶူဝ်ၵိုတ်ႈ ပွင်ႇဝႃႈ ၶူဝ်လၼ်ႈ။ “ထဵၵ်ႉ” ပဵၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးၵႂၢမ်းမၢႆဝႃႈ ၸိၵ်း။ ပိၼ်ႇဢဝ်မႃးတီႈၵႂၢမ်းတႆး ဢၼ်ဝႃႈ “ႁူဝ်”။ ၶူဝ်ၼႆႉ ၵႂၢမ်းတင်ႈငဝ်ႈပဵၼ်ၵႂၢမ်း တႆး ယွၼ်ႉႁဵတ်းတီႈႁူဝ်ၵိုတ်ႈ၊ ႁွင်ႉ ႁူဝ်ၵိုတ်ႈ။ လုၵ်ႉႁူဝ်ၵိုတ်ႈသေယဵၼ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းလေႃးလႄး(မၢၼ်ႈ+တႆး) ၵူၵ်ႉထဵၵ်ႉ ၵႂႃႇ။
တၢင်းသဵၼ်ႈၼႆႉ ၵူၼ်းၵႂႃႇတႃႈပႆတၢင်း သူင်လၢတ်ႈၵၼ်ဝႃႈ ပေႃးၶီႇရူတ်ႉၾႆးၵႂႃႇတၢင်း “ၵူၵ်ႉထဵၵ်ႉ” ၶူဝ်ၵိုတ်ႈ/ႁူဝ်ၵိုတ်ႈ။ ပေႃးၶီႇရူတ်ႉၵႃး သမ်ႉၵႂႃႇမႃး တၢင်း “ၵူၵ်ႉတုၼ်း” ဢၼ် တႆးႁွင်ႉဝႃႈ ႁူၺ်ႈၵိုတ်ႈ။ တၢင်းရူတ်ႉၾႆးသဵၼ်ႈၼႆႉဢဵင်းၵ လဵတ်ႈ ယိူင်းၸူးတႃႇၵႃႉၶၢႆတေႃႇမိူင်းၶႄႇ၊ တႃႇမႄႇ ၶႂၢၵ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ ထုင်ႉတၢင်းဢွၵ်ႇဢေႊသျိူဝ်ႊ လုၵ်ႉဢဝ်ဝဵင်း လိူဝ်ႇ ၶိုၼ်ႈဝဵင်း ပၢင်ႁူႈ(ပၢင်ဢူး/မေႇမဵ ဝ်ႉ)၊ ၼွ င်ၶဵ ဝ် ၊ၵျွၵ်ႉမႄး၊ သီႇပေႃႉ၊ လႃႈသဵဝ်ႈ၊ မိူင်းယေႃ ၵႂႃႇၶၢမ်ႈၶူင်း တီႈဝဵင်း ၵုၼ်လူင် – ႁူဝ်ပၢင်ႇသေၶဝ်ႈၸူးမိူင်းၶႄႇ ၸႄႈမိူင်းယုၼ်ၼၢၼ်။
ၶူဝ်လဵၵ်းလူင် “ႁူဝ်ၵိုတ်ႈ” တၢင်းရူတ်ႉၾႆးၶၢမ်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းတီႈႁူဝ်ၵိုတ်ႈၼႆႉ မိူင်းၸဝ်ႈဝူင်ႉလႅတ်ႇ ဢမ်ႇၸူမ် British Empire ဢဵင်းၵလဵတ်ႈ ၸႂ်ႉငိုၼ်းဢဵင်းၵလဵတ်ႈ 113,200 ၽွၼ်ႊ (တူၵ်း ငိုၼ်းမၢၼ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ 1,698,200 ၵျၢတ်ႉ) ၸၢင်ႈၶွမ်ႊပၼီႊ မိူင်းဢမေႊရီႊၶိူဝ်ႊ Pennsylva¬nia Steel Company သေတႄႇသၢင်ႈမိူဝ်ႈ 28/04/1899၊ ယဝ်ႉတူဝ်ႈ မိူဝ်ႈ 01/01/1900 တဵ မ် ။ဝၢႆးၼၼ်ႉ ႁိုင် 3 ပီ ပီၶရိ တ်ႉ1903 ၼီႈ ၸင်ႇပိုတ်ႇပၼ်ၵူ ၼ်းတင်းလၢႆ ၶီႇရူတ်ႉ ၾႆး ၵႂႃႇမႃးလႆႈ။
ၶူဝ်လဵၵ်းတၢင်းရူတ်ႉၾႆးႁူဝ်ၵိုတ်ႈၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမီး 2,260 ထတ်း၊ သုင်လိူဝ်ၼႃႈလိၼ်ပိုၼ်ႉႁူၺ်ႈ 1,100 ထတ်း၊ ပၵ်းသဝ်လူင် 16 လုၼ်ႈ၊ ၸႂ်ႉႁၢဝ်းလဵၵ်းလူင် တင်းၼၵ်း 4,311 တၼ်ႊ၊ သႄႈ လဵၵ်းႁိပ်ႇ ၼပ်ႉလၢၼ်ႉဢၼ်သေၵေႃႇ သၢင်ႈၵၢႆႇၸူးႁူၺ်ႈလူင် ၾင်ႇၾၢႆႇႁူဝ်ၵိုတ်ႈ ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး တင်းၾင်ႇၾၢႆႇ ၸႄႈဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ်။ ယၢၼ်ဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ် မွၵ်ႈ 3 လၵ်းပၢႆ။ ယၢၼ်တင်းဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး 20 လၵ်းပၢႆ။
မိူဝ်ႈပီ 1945 ၽွင်းသိုၵ်းဢူၺ်းလီ တင်း ၶႄႇၼမ်ႉ(ၵျပၼ်ႊ) ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း၊ ၵျပၼ်ႊၵၢၼ်ႉသိုၵ်းသေထွႆ ထွၼ်တပ်ႉဢွၵ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶူဝ်ၵိုတ်ႈၺႃးမၢၵ်ႇပွႆႇသႂ်ႇလၢႆႁူၺ်ႇ။ လၵ်းသဝ်ၶူဝ် ၵွႆၵႂႃႇ 5-6 လုၼ်ႈ။ ၶူဝ်ၵၢႆႇတွၼ်ႈလၵ်းမၢႆ 11 တင်း 12 ႁၵ်းပုတ်းပင်း တူၵ်းထိုင်လိၼ်။ သဵၼ်ႈတၢင်းလုၵ်ႉဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ၵႂႃႇမိူင်းယေႃ (တၢင်းရူတ်ႉၾႆးၽွင်းၼၼ်ႉ တၼ်းထိုင်ပူႇတႃႇမိူင်းယေႃၵူၺ်း ပႆႇတၼ်းပွင်ႇထိုင်ၵုၼ်လူင်) ၵုၼ်လူင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶၢတ်ႇ ၵွႆပႅတ်ႈ တင်ႈတႄႇဝၼ်းမိူဝ်ႈ ၼၼ်ႉ ထိုင်တေႃႈလဵဝ် ယင်းဢမ်ႇၸႂ်ႉလႆႈၶိုၼ်းသေဢိတ်း။
1948 ဝၢႆးလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသုၼ်ၵၢင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ၸႂ်ႉငိုၼ်း 32 လၢၼ်ႉသေမႄးၵုမ်း ၶိုၼ်း ၶူဝ်ရူတ်ႉၾႆးႁူဝ်ၵိုတ်ႈ ႁိုင် 3 ပီ 1951 ၸင်ႇလႆႈၸႂ်ႉၶိုၼ်း။ ယၢမ်းလဵဝ် မီးသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး ႁူၺ်ႈၵိုတ်ႈ(ၵူၵ်ႉတုၼ်း) ယဝ်ႉလႄႈ လိူဝ်သေရူတ်ႉၾႆး ဝဵင်းလိူဝ်ႇ – လႃႈသဵဝ်ႈ သၢႆၵႂႃႇၼိုင်ႈလမ်း၊ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈလမ်း ၵူၼ်းၵႂႃႇမႃး ဢမ်ႇပေႃးၸႂ်ႉၵၼ် ၵႃႈႁိုဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉထုင်ႉႁၢင်ႈလီလႄႈ ပဵၼ်တီႈ ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းမိူင်း ၵႂႃႇမႃးဢႅဝ်ႇယဵမ်ႈ၊ မီးၵူၼ်းၶီႇရူတ်ႉၾႆး ဢႅဝ်ႇယဵမ်ႈတွင်ႈတဵဝ်း ၼမ်ၵိုၼ်းမႃးၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်း။
ၶေႃႈမုလ်း – Wikipedia, Google, ပိုၼ်းၶူဝ်ၵိုတ်ႈပၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ၊ တွင်ႈထၢမ်ၶူၼ်ႉႁႃတႅမ်ႈမၢႆ
ၸၢႆးယီႈၽူင်း ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 003 April 2018