လၢႆးႁဵတ်းပွႆးပီမႂ်ႇ

လွင်ႈဢၼ်တႆးမီးပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁင်းၶေႃမႃးယူႇၼႆ လႆႈႁူႉၸႅင်ႈလႅင်းလီယဝ်ႉလႄႈ ပီမႂ်ႇတႆးပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ် ၸဵင်မႂ်ႇၶမ်ႈၼိုင်ႈ(ဝၼ်းၼိုင်ႈ) ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ တေႁူႉပွင်ႇၵၼ်လီယူႇ။ တွၼ်ႈတႃႇတေႁဵတ်းပွႆးပီမႂ်ႇတႆးၼၼ်ႉ ၵမ်ႉပဵၼ် လႆႈဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈသေႁဵတ်းၵႂၢင်ႈ၊ ၵႅပ်ႈလႆႈယူႇ။ ပဵၼ်ၾိင်ႈၵဝ်ႇလွၼ်ႉၵႄႇတႆး ဢၼ်ဢွၼ်ၵၼ်လူင်လိုမ်းဝႆႉလႄႈ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၾိင်ႈထုင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁၢႆတႄႉ တိုၼ်းၵိုင်ႇလီဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇတႄႉတႄႉ။ ဢမ်ႇႁူမ်ႈ ၵၼ်ႁဵတ်းပွႆးယႂ်ႇလၢမ်းလူင်လႆႈၵေႃႈ ၼႃႈႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်း ၵမ်ႉဝႃႈလႆႈပွင်ပဵၼ်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းၵိုင်ႇလီႁဵတ်းပဵၼ်လႆႈယူႇ။

ၵ. ပႂ်ႉၸဵင် (a) ႁပ်ႉၸဵင် (a) ႁပ်ႉပီမႂ်ႇ။
ဝၼ်းႁပ်ႉပီမႂ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ် 12 လပ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်ဝၼ်းလုၵ်ႈပီသုတ်းသဵင်ႈလႄႈ ပဵၼ်ဝၼ်းပီတႆးသဵင်ႈ၊ ပဵၼ်ဝၼ်းႁပ်ႉတွၼ်ႈလိူၼ်ၸဵင်လႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ဝၼ်းႁပ်ႉၸဵင်(ဢမ်ႇၼၼ်) ဝၼ်းပႂ်ႉၸဵင်ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၼ်းလိူၼ် 12 လပ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်လုၵ်ႉၸဝ်ႉ၊ ၸွမ်းၼင်ႇၵိူဝ်းယမ်ၽႂ်မၼ်းသေလူႇတၢၼ်း၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်လွင်ႈလီ။ သင်ဝႃႈ ၵိူဝ်းယမ်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇၸဝ်ႈၼႆၸိုင် လုၵ်ႉၸဝ်ႉတၢင်ႇသွမ်း၊ လူႇတၢၼ်း၊ ယွၼ်းမုၼ်၊ ၶွပ်ႈၵုၼ်းၵႄးၸူးပီ ၵဝ်ႇ လႆႈယူႇလီၵိၼ်လီ၊ မီးတၢင်းသိူဝ်းသႃႇ တေႃႇထိုင်လႆႈပူၼ်ႉမႃးပီၼိုင်ႈၼၼ်ႉ။ ႁပ်ႉသိလ်၊ လူႇတၢၼ်းယၢတ်ႇၼမ်ႉ ဝူၺ်ႇဝၢၵ်ႈတၢင်းလီၸူး ၸဵမ်ၽီလေႃးၵူၼ်း တင်းသတ်းတဝႃႇတင်းသဵင်ႈ။

သင်ဝႃႈ ႁဵတ်းလႆႈပွႆးယႂ်ႇလၢမ်းလူင်ၵေႃႈ လွင်းလူႇတၢၼ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်းတီႈဝတ်ႉ(ၵျွင်း) ဢမ်ႇၼၼ် တီႈပၢင်ပွႆး ဢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉ။ လွင်ႈလူႇတၢၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်တွၼ်ႈပွတ်းၼႂ်။

ၵၢင်ဝၼ်းမႃး ဢွၼ်ၵၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁဵတ်းသၢင်ႈတၢင်းၵိၼ် တႃႇလဵင်ႉလူၵၼ်မိူဝ်ႈၶမ်ႈ။ တၢင်းၵိၼ်ၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵိၼ် တႆး၊ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶဝ်ႈၽၵ်း၊ ၶဝ်ႈသွႆး၊ ၶဝ်ႈသဵၼ်ႈ၊ ၼိူဝ်ႉသူမ်ႈ၊ ထူဝ်ႇၽူး၊ ၶဝ်ႈပူၵ်း(ၶဝ်ႈပုၵ်း)၊ ၶဝ်ႈတူမ်ႈၵူၺ်ႈ၊ ၶဝ်ႈတူမ်ႈ လႅမ်။ ၶၢင်ႇပွင်း၊ တႄႇၵႂႃႇႉႉႉႉႉႉႉႉ ၵမ်ႉဝႃႈလႆႈပွင်ပဵၼ်ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၸူဝ်းႁဵတ်း။ ၵူဝ်လိုမ်းလၢႆးႁဵတ်းတၢင်း ၵိၼ်တႆး လႄႈသင်၊ ပဵၼ်ပီမႂ်ႇတႆးလႄႈ ၵိုင်ႇလဵင်ႉတၢင်းၵိၼ်တႆးလႄႈသင် ၸင်ႇဝႃႈႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းၵိၼ်တႆး ၼၼ်ႉလီသေ ပိူၼ်ႈ။ မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵေႃႈ ပေႃးပဵၼ်လႆႈ ႁႂ်ႈၽူႈယႂ်ႇသွၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁဵတ်း။ ၵူၼ်းၵႄႇပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈ သိုပ်ႇသွၼ်ဝႆႉ ပၼ်လုၵ်ႈ လၢၼ် ဢၼ်တေပုတ်ႈတႅၼ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမေႃႁဵတ်းတွင်းမၢႆဝႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်တၢင်းၵိၼ်တႆး။ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၸွႆႈထႅမ် ၵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈတႆးဢၼ်ၵိုင်ႇလႅပ်ႈ “ ႁဵတ်းႁိူၼ်းၸွႆႈၶႃး၊ ႁဵတ်းၼႃးၸွႆႈသွမ်ႈ” ၼၼ်ႉလႄႈ တိုၼ်းလီသိုပ်ႇ ပၼ်တႆး လုၵ်ႈလၢၼ်ယူႇတႄႉတႄႉ။

ပုၼ်ႈတႃႇထဝ်ႈၵႄႇၶဝ်သမ်ႉ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ႁေႃးလိၵ်ႈ၊ ထွမ်ႇထမ်း မဵဝ်းဢၼ်မီးၶေႃႈသင်ႇသွၼ် ႁႂ်ႈမေႃဢွၼ်ၵၼ်ႁၵ်ႉ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ၾိင်ႈ၊ ထုင်း၊ လိၵ်ႈလၢႆးၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ ၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းႁဵတ်း တၢင်းၵိၼ်ၼၼ်ႉ ဢဝ် မိူဝ်းလဵင်ႉလူၸႃႇၵၵူၼ်းထဝ်ႈလူလိၵ်ႈ၊ ထွမ်ႇထမ်း။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းထဝ်ႈတေလႆႈၶႆႈၼႄပၼ်လွင်ႈၾိင်ႈ၊ ထုင်း၊ ၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇလွၼ်ႉႁဝ်း။ တေလႆႈမေႃသင်ႇသွၼ် ပၼ်ႁႅင်းႁတ်းႁၢၼ်၊ ႁႃလၢႆးၶိုၼ်ႈသင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်။ တေ လႆႈမေႃၶႆႈၼႄပၼ်လွင်ႈပီမႂ်ႇတႆး၊ လွင်ႈပၵ်းယဵမ်ႈဝၼ်းတႆး၊ လွင်ႈတႆးသမ်းလၢႆး၊ လွင်ႈသိူၵ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းႉႉႉႉႉႉ တႄႇၵႂႃႇ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈလွင်ႈတႆးလႄႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး။

လိူၼ် 12 လပ်းၼႆႉ ၵတ်းၸီႈ။ တေလႆႈပႂ်ႉပီမႂ်ႇတေႃႇထိုင် တဵင်ႈၶိုၼ်းၸၢႆႉယဵပ်ႇၶဝ်ႈပီမႂ်ႇလႄႈ ဢမ်ႇသႂ်ႇၾႆးဢွမ်ႇၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ သႂ်ႇမုၵ်ႉၾႆးယႂ်ႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၵူၼ်းၶၢဝ်ႉဢွမ်ႇဢုၼ်ႇမူၼ်ႈလူၺ်ႈၵၼ်လႆႈ။ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၼုမ်ႇၶဝ်ႁွင်ႉၵႂၢမ်းၵႃႈမူၼ်ႈပႂ်ႉႁပ်ႉၸဵင်။

ၶႉ ဝၼ်းပီမႂ်ႇ။
လိူၼ်ၸဵင်မႂ်ႇၶမ်ႈၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းပီမႂ်ႇတႆး။ ပီမႂ်ႇဝၼ်းၼိုင်ႈ၊ လိူၼ်မႂ်ႇဝၼ်းၼိုင်ႈလႄႈ ႁႂ်ႈမီးၵၢမ်ႇမႂ်ႇမုၼ်မႂ်ႇလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်လီ၊ ၵူႈသူလ်ႇမႂ်ႇ။ ၵၢပ်ႈသွမ်းလူႇတၢၼ်းၶဝ်ႈမႂ်ႇ၊ ၼမ်ႉမႂ်ႇ။ (ပဵၼ်လႆႈၶဝ်ႈၽၵ်းၵေႃႈလီ၊ ၶဝ်ႈပူၵ်း၊ ၶဝ်ႈယႃႇၵူႈႉၵေႃႈလီ)။ ဢွၼ်ၵၼ်လူႇတၢၼ်းတီႈသြႃႇၸဝ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈ။ သြႃႇၸဝ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ တေလႆႈမေႃၶႆႈၼႄ ႁႂ်ႈပဵၼ် ၽွၼ်းလီပီမႂ်ႇတႆး။ တေလႆႈၶႆႈၸၢင်ႈပၼ် လွင်ႈဢၼ်ပၼ်ႁႅင်းၵမ်ႉၸႂ်မေႃႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ၶူဝ်းၶွင်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ လဵင်ႉလူပႃးပီႈၼွင်ႉမႃးပွႆး (ၼႆႉႁွင်ႉဝႃႈၵိၼ်ၸဵင်)။

သင်ဝႃႈ ပဵၼ်လႆႈပၢင်ပွႆးၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇၶပ်းမၢႆၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်၊ ၸိူဝ်းမီးပိုၼ်ႉႁူႉတၢင်းႁၼ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ ၼမ်တိူဝ်းလိူဝ် ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈတေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄ။ ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်တေပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းလီတႆးၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈ။

ၵၢင်ဝၼ်း (ဝၼ်းပီမႂ်ႇ)ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပၼ်ပၢင်ၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်။ လွင်ႈၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈထႅမ်ပၼ်ႁႂ်ႈႁတ်းႁၢၼ်။ ႁႂ်ႈမေႃႁၵ်ႉသႃသိမ်းပႅင်းၶူဝ်းၶွင်ၾိင်ႈထုင်း၊ ႁႂ်ႈမေႃတွင်းၵိုမ်းဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ႁင်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ –

1. လိၵ်ႈလၢႆး (တႅမ်ႈလိၵ်ႈၶေႉၶဵင်ႇၵၼ်၊ လူလိၵ်ႈၶေႉၵၼ်၊ ႁဵတ်းၵႂၢမ်းၶေႉၵၼ်၊ လူဝွၵ်းၶေႉၵၼ် တႄႇၵႂႃႇဢၼ်ၵပ်း ၵၢႆႇလူၺ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆပေႇ)။
2. ၾိင်ႈ (ၵၢၼ်မေႃတိၼ်မေႃမိုဝ်း။ တေႃး၊ သၢၼ်၊ ႁဵတ်းမေႃႈ၊ ဢုမ်၊ ဢႅင်ႇ ၸေႈ တႄႇၵႂႃႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်လၢႆးႁဵတ်း သၢင်ႈၶူဝ်းၶွင်တႆး)။
3. လွင်ႈၵိၼ်ယမ်ႉ (ၶဝ်ႈၽၵ်း၊ တၢင်းၵိၼ်၊ ၶဝ်ႈမုၼ်း၊ ၶဝ်ႈတေႃႇ၊ ၶဝ်ႈတႅၼ် တႄႇၵႂႃႇတၢင်းၵိၼ်တႆးၵူႈယိူင်ႈ)။
4. လွင်ႈႁႆႇတိုင်ႈၵႃႈဝႅၼ် (လၢႆးမိုဝ်း၊ လၢႆးၶွၼ်ႉ၊ လၢႆးလႅဝ်း၊ လၢႆးသႅၼ်ႉ၊ ၼူၵ်ႉ၊ တူဝ်း၊ လွင်ႈႁႆႇတိုင်ႈ၊ တွင်ႈလိတ်း၊ ပီႇ၊ ပၢႆႇပႄး၊ တိုင်းတွပ် တႄႇၵႂႃႇၵူႈယိူင်ႈယိူင်ႈ)။
5. လွင်ႈၼုင်ႈဝႆ (ၶူဝ်းၼုင်ႈဝႆတႆးၵူႈပိူင်ပိူင်)။
6. လွင်ႈလဵၼ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်း (လႅၼ်ႈ၊ တိုတ်ႉ၊ ပိတ်ႉ၊ ၵျွၵ်း တႄႇၵႂႃႇ)။

ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းပဵၼ်ပၢင်ၶေႉၶဵင်ႇ ၶေႉၼမ်ႉၵတ်ႉၵၼ်သေမဝ်ႇၵႃး ပွင်ႇဝႃႈပဵၼ်လွင်ႈဢၼ်ၶုၵ်း ၶူၼ်ႉၵွၵ်းဢွၵ်ႇၶိုၼ်း ၾိင်ႈ၊ ထုင်းၵဝ်ႇလွၼ်ႉတႆး ပဵၼ်ၼႃႈၵၢၼ်ယုၵ်ႉယွင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ ၵိုင်ႇလီသိမ်းပႅင်းပုတ်ႈပူတ်း သူင်ႇ ပၼ်ႇပၼ် ၶိူဝ်းတႆးမိူဝ်းၼႃႈတႄႉတႄႉ။ လွင်ႈလႆႈၶေႉၶဵင်ႇလဵၼ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈ “လဵၼ်ႈၸဵင်” ၼႆယဝ်ႉ။

သင်ဝႃႈ ယိူင်းဢၢၼ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးသွင်ဝၼ်းၵေႃႈ ဝၼ်းပီမႂ်ႇၼႆႉ ပၼ်သူးၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၾၢႆႇၶေႉၶဵင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပၢင်ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးသုတ်းယဝ်ႉၵႂႃႇလီႈငၢမ်း။

ၸူမ်းသိူဝ်းပီမႂ်ႇ။

သင်ဝႃႈ ယိူင်းဢၢၼ်းႁဵတ်းပၢင်ပွႆးသၢမ်ဝၼ်းၸိုင် (သင်ဝႃႈလႆႈပွင်ပဵၼ်လႄႈ) ၶႂ်ႈႁဵတ်းထႅင်ႈၵေႃႈ ပီမႂ်ႇသွင်ဝၼ်း (လိူၼ် ၸဵင်မႂ်ႇသွင်ၶမ်ႈ) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၸူမ်းသိူဝ်းပီမႂ်ႇတႆး။ ဝၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းပၼ်သူးၽူႈလႆႈသူးၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လွင်ႈၶႄႉ ၶဵင်ႇ(ဢမ်ႇပၼ်ဝၼ်းပီမႂ်ႇသေ ပၼ်ဝၼ်းၼႆႉ)။ ႁူမ်ၸူမ်းမူၼ်ႈသိူဝ်း၊ ႁွင်ႉၵႂၢမ်း၊ ၵႃႈ။ လဵင်ႉလူသေ ပဵၼ်ဝၼ်းႁူမ်ၸူမ်း လွင်ႈဝႃႈ တႄႇဢဝ်ပီမႂ်ႇၼႆႉၵႂႃႇ တေႃႇထိုင်ပီသဵင်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈယူႇလီသိူဝ်းသႃႇ၊ ၵတ်းယဵၼ်၊ လွတ်ႈၶဵၼ်၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈသင်ႉ သုင်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

လွင်ႈလႆႈပဵၼ်မႃးမူႇလိၵ်ႈဢွၼ်ႇၽိုၼ်ၼႆႉၼၼ်ႉ ၶွပ်ႈၸႂ်ထိုင်၊ ဢဝ်ၵုင်ႇဢဝ်မုၼ်ၶဝ်ၸဝ်ႈၸိူဝ်း ………..
ၵႉ ၸဝ်ႈၶူးမေႃလူင်ၸဝ်ႈၵၢင်းသိူဝ် တႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉ ၸႃႇတိသရၺၢၼ်ႇ
ၶႉ ပေႃႈထဝ်ႈပိုၼ်းမိူင်း တႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉ ပီလိူၼ်ဝၼ်းတႆး
ငႉ ပိုၼ်းႁၢၼ်တႆး တႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉ ၾိင်ႈၵေႃႇၸဵင်ပီမႂ်ႇတႆး
ၸႉ ၸဝ်ႈပၺႃႇဝရေႃး တႅမ်ႈဝႆႉပပ်ႉ လၢႆးၼပ်ႉသွၼ်ႇတႆး
သႉ History of the Shan, by Neil Elias 1876

ယွၼ်းသူးတိူင်ႇ ႁႂ်ႈတႆးၵူႈၵူၼ်း
ႁၵ်ႉသႃ သိမ်းပႅင်း ပိုၼ်ၽႄႈ ပိုတ်ႇပၢၵ်ႇ
ၾိင်ႈထုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်
ပူၼ်ႉပႅၼ်ပိူၼ်ႈသေၵမ်းႉႉႉႉႉႉႉႉႉႉႉ

                                                                                                        (ၶိူဝ်းသႅၼ်)
လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းမူၼ်း
၁၃၆၁ ၼီႈ