တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႆႈထူပ်းၺႃး သမ်ႇလႂ်သိင်ႇလႂ်ၵေႃႈ ၶတ်းၸႂ်ႁႂ်ႈၶဝ်ႈၸႂ်၊ ၶႆႈၸႂ်ၸွမ်း၊ ပွႆႇဝၢင်းပူတ်းၽႃႈ ပိူဝ်ႈတႃႇႁႂ်ႈၸႂ် ၸိုၼ်ႈသႂ်မူတ်းၸၢင်ႇ။ ၶိုၼ်းဝူၼ်ႉထတ်းသၢင်ဝႃႈ ၵႃႈၵွၼ်ႇပူၼ်ႉမႃး – ပီၵၢႆမႃး၊ လႆႈႁဵတ်းသင်ၽိတ်းထုၵ်ႇလီၸႃႉ။ မႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇၸႂ်လွင်ႈလႂ်လႆႈဢမ်ႇလႆႈ၊ ၵွပ်ႈသင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ လွင်ႈလႆႈၽိတ်းပိူင်ႈ ဝူၼ်ႉ လၢတ်ႈ ႁဵတ်း ပူၼ်ႉပႅၼ်ၼိူဝ် ပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉ ၸွင်ႇမီး၊ မီးသင် မီးၽႂ် မီးလၢႆၵေႃႉ။
ၶတ်းၸႂ်ၵဵပ်းႁွမ်ဢွမ်ပႅင်း ပၢႆးႁူႉလၢႆးႁၼ်လီငၢမ်း။ တူၺ်းၵူၼ်းလူၺ်ႈလွၵ်းႁၼ်လီ – ဢမ်ႇႁႃတီႈ ၸီႉၼႄးသႄႉသွမ်း။ ဝၼ်းလိူၼ်ပီမႂ်ႇၼႆႉလီသႂ်ႇၸႂ်ၾိုၵ်းပိုၵ်ႉပၵ်းတမ်းတၢင်းယၢမ်ႈၸိူင်ႉၼႆ။ ၸွမ်းၼင်ႇဝၼ်းလိူၼ်ပီမႂ်ႇလႄႈ တၵ်းလႆႈၶုၵ်း ထူပ်း သုၵ်ႈသီၸႂ်ၵဝ်ႇ ပၢႆးဝူၼ်ႉၵဝ်ႇ တၢင်းယၢမ်ႈၵဝ်ႇ၊ မႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇပဵၼ်ၸႂ်မႂ်ႇ ပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇတၢင်းယၢမ်ႈမႂ်ႇ ဢၼ် သၢင်ႈပွင်လီငၢမ်း။ ၵၢၼ်မူၼ်ႉမႄးတၢင်းဝူၼ်ႉ လၢတ်ႈႁဵတ်းၵဝ်ႇၵဝ်ႇ – တၢင်းယၢမ်ႈလၢႆးႁဵတ်းၵဝ်ႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ယၢပ်ႇ ယဵၼ်းၵႃႈႁိုဝ်ၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇလိူဝ်လႆႈတၢင်းၶတ်းၸႂ်(ဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းၸႂ် လွင်ႈၸွမ်းၸႂ်)။
ၶႂ်ႈယွၼ်းယိုၼ်ႈလဝ်ႈၼႄ လွၵ်းႁၼ်ၸဵင်ႇမုင်ႈ 10 ပိူင်။
(1) လိူတ်ႈလူမ်းလီ – ၸႂ်သႅဝ်းၸႂ်သိူဝ်း၊ ၸႂ်မၢၵ်ႇမိူဝ်ၽူင်ႉယၢႆႈ၊ ၸႂ်ငၢႆႈၸႂ်ငၢဝ်ႈ၊ ၸႂ်ႁၢဝ်ႈၸႂ်ဝႆး၊ ၸႂ်ၵၢႆးၸႂ်ၶူမ်း – လိူတ်ႈ လူမ်းၵူၼ်းၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈသုတ်း။ ပိူဝ်ႈတႃႇပူၵ်းပွင် လိူတ်ႈလူမ်းလီၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈမီး လိူတ်ႈလူမ်းသလေႃႉ သိူဝ်းၼူဝ်၊ ဝႆႉတူဝ်ၸႂ်တူၺ်းႁၼ်မိူင်းၵူၼ်းမူၼ်ႈလူၼ်း၊ ဢမ်ႇၶူၼ်းၶဝ်ႈၸဵင်ႇမုင်ႈၵဝ်ႇသဝ်ႈဝဝ်းလမ်ႁၢႆႉၸႃႉ။
(2) မီးသတိၾၢင်ႉၵႅမ်း – တူင်ႉၼိုင်ၶိုင်သၢင်ႈ ႁဵတ်းသင်ၵေႃႈလီ – ဢမ်ႇဝႃႈလုၵ်ႉၼင်ႈ ယၢင်ႈပႆဢိင်ၼွၼ်း၊ ႁႂ်ႈၵွၼ်းပေႉၵူပ်ႉၵုမ်းလႆႈၸႂ် သူပ်း ႁူ တႃ၊ ႁူႉတူဝ်ႁူႉၶိင်းၵူႈပႃႈၵူႈၾၢႆႇ၊ ၸႂ်ယၢႆႈၽူင်ႉပိဝ်ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းႁုပ်ႈတုမ် ႁုပ်ႈၶွၼ်ႈမႃးၶိုၼ်း။
(3) ဢမ်ႇၸီႉၼႄးသႄႉသွမ်းၶႃႉၶၢႆ – လွင်ႈၶႃႉၸိုဝ်ႈၶၢႆသဵင်ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းယၢမ်ႈတေႃႉတႆႇသႄႉသွမ်းလပ်ႉလင်ပိူၼ်ႈ တၢင်ႇၵေႃႉဢမ်ႇလီ။ ၵၢၼ်သၢင်ႈပွင်ပၵ်းၾၢင်ၽူႈၼမ်းလီၼႆႉ ပဵၼ်လွၼ်ႉၵႅၼ်ၼၵ်းၼႅၼ်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇသႄႉ သွမ်းၶႃႉၶၢႆပိူၼ်ႈ။ တီႈၶိုၵ်ႉမၼ်း – တႄႇတီႈတူဝ်ၵဝ်ႇၾိုၵ်းပိုၵ်ႉငိူင်ႉဝႄႈလွင်ႈသႄႉသွမ်း ၸင်ႇပဵၼ်တီႈၼပ်ႉၼႃႈ ထိုဝ်တႃပိူၼ်ႈ။
(4) ၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းသိုဝ်ႈၽဵၼ်ႈ – ဢၼ်လီၼပ်ႉယမ်ၼိူဝ်ၵူၼ်းပိူင်ၼိုင်ႈၸမ်း – ပဵၼ်လွင်ႈမေႃဝူၼ်ႉလၢတ်ႈႁဵတ်း ၸွမ်း ႁူႉၸၵ်းၶၢဝ်းယၢမ်းဢွင်ႈတီႈ။ တီႈလမ်ႇလွင်ႈမၼ်း – ၶူပ်းမႅၼ်ႈၸွမ်းၶၢဝ်းယၢမ်းသိုဝ်ႈၽဵၼ်ႈ။ ၶၢဝ်းယၢမ်း ၼတ်းမၢႆ(ၶိၼ်း) ၵၼ်လႂ်၊ ဢုပ်ႇၵုမ်ၼွပ်ႇဝၢင်း တုင်းႁပ်ႉၵၢၼ်ငၢၼ်းလႂ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၵေႃႉဢၼ်လုပ်ႈလၢပ်ႈလိုင်ႉ လၢင်ႉၼႆႉ ဢမ်ႇသူႈၶုၵ်းဝူၼ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်း ၵႆႉၽိတ်းပိူင်ႈလွင်ႈၼတ်းမၢႆ။ တီႈၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉသုတ်း ႁႂ်ႈၾိုၵ်းပဵၼ်ၽူႈ ၸၵ်းၽႄၶၢဝ်းယၢမ်းလႆႈလီ။
(5) မီးတၢင်းဝူၼ်ႉသၢင်ႈသၼ် (သၢင်ႈပွင်) – လွင်ႈမီးတၢင်းဝူၼ်ႉ သၢင်ႈသၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢၼ်ဝူၼ်ႉဢၼ်ၵမ်ႉယၼ် ၽွၼ်းလီ တႃႇၶူင်သၢင်ႈလွၵ်းႁၼ်ၸဵင်ႇမုင်ႈလီငၢမ်း၊ ႁူမ်ႈၵိုၵ်းပႃးၵၢၼ်ဝူၼ်ႉထတ်းၶူၼ်ႉ ၽိူမ်ႉထႅမ်ၵႃႈၶၼ် တၢင်းဝူၼ်ႉ၊ ဢမ်ႇၵွမ်ႉဝႃႈတွင်းၵိုမ်းၵူၺ်း – ယင်းထုၵ်ႇလႆႈသၢင်ႈပွင်ႁႂ်ႈတူၼ်ႈၸႂ်ဝူၼ်ႉလီ လၢတ်ႈလီ ႁဵတ်းလီ။
(6) လူတ်းယွၼ်ႇၽႃႈယၢၼ်ၵိုတ်းယိုတ်းတၢင်းဝူၺ်ႇႁင်ႈသဝ်းမွင် – ၵူၼ်းၸပ်းယၢမ်ႈၵၢၼ်တေႃႇလွင်း၊ ၸပ်းယႃႈ သဵပ်ႇတိတ်း(ယႃႈမဝ်းၵမ်) လဝ်ႈ လႅၼ်းယႃႈၸိူဝ်းၼႆႉ တၵ်းလႆႈတႅပ်းတတ်းဝႃႈ ထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမူၼ်ႉ မႄးသုၵ်ႈ သီလႅၵ်ႈလၢႆႈ – လူၺ်ႈတႅပ်းၸႂ်တတ်းၶၢတ်ႇ၊ ၵၢၼ်ဢွၵ်ႇပူၼ်ႉမူၼ်ႉလွတ်ႈ ၵူင်းၸၢၵ်ႈဝူၺ်ႇႁင်ႈသဝ်ႈမွင်ၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈတႄႇတီႈတူဝ်ၵဝ်ႇ။ ဢမ်ႇတၢပ်ႈပႂ်ႉထႃႈပိူၼ်ႈမႃးတူင်ႉတၵ်ႉ တိုတ်ႉတၢႆးမူၼ်ႉမႄးယူတ်းယႃပၼ်။ လွၵ်း ၾိုၵ်းလိုမ်ႉႁၵ်းလိပ်းပုတ်းၶၢတ်ႇ တၵ်းလႆႈတႄႇတီႈတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵမ်းလဵဝ်မိူဝ်ႈၼပ်ႉပီမႂ်ႇ။
(7) ပၢၵ်းႁႃၵႂၢမ်းႁူႉ – လူလိၵ်ႈႁၢမ်ႉၼမ်၊ ပၢၵ်ႈငၢင်ႉၶူၼ်ႉႁႃလွၼ်ႉမွၼ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၽဝႃႉၵူၼ်းၼမ်ၼမ်။ ဝႆႉၼၵ်းႁူႉ ၸၵ်းတၢင်းႁူႉႁွပ်ႈတူဝ်ႁူႉပၼ်ႁႃ ဢမ်ႇတိုဝ်တၼ်ဝင်ႇဝိူဝ်ႈငမ်းငဝ်း။ ႁူႉၸၵ်းသဝ်လၵ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်း၊ ႁဵတ်း ႁႂ်ႈၸူဝ်ႈပၢၼ်မီးၵႃႈၶၼ်ၼမ်ႉၶိုၵ်ႉ။ ထုၵ်ႇလႆႈလူဢၢၼ်ႇပပ်ႉလိၵ်ႈမႂ်ႇ တီႈဢေႇသုတ်းၼိုင်ႈဝူင်ႈၼိုင်ႈပပ်ႉ။ ထတ်း သၢင်လၢင်ဝီးမွၼ်းၼႂ်းပပ်ႉၼၼ်ႉ ဢဝ်ပဵၼ်ၵႂၢမ်းႁူႉသွၼ်ၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇဢိၵ်ႇပႃး တၢင်ႇၵေႃႉႁႂ်ႈမီးၸဵင်ႇမုင်ႈမႂ်ႇမႂ်ႇ ပုၼ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ မုၵ်ႉၾုင်ၵူၼ်း။
(8) ပူတ်းဝၢင်းပွႆႇၽႃႈ – ၸဝ်ႈပၢႆးႁူႉ ၸၼ်ႉသုင်ၸိၵ်းထႅၼ်ႈလႄႈ ၽူႈၸႂ်လီၸႂ်သိုဝ်ႈၼႆႉ တၵ်းလႆႈႁဵၼ်းႁူႉလွင်ႈ ႁဵတ်း ၵၢၼ်ၸွမ်းၵေႃႉဢၼ် ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ဢမ်ႇထုၵ်ႇတႃဢမ်ႇမႅၼ်ႈၸႂ်။ လွင်ႈဢမ်ႇပဵၼ်ၵၢၼ်သၢင်ႈၽူႈၶဵၼ် – ဢမ်ႇပၼ် မီးၽူႈၶဵၼ်ၼႆႉ တိုၼ်းပဵၼ်တီႈလီယုၵ်ႉယွင်ႈ။ မီးတၢင်းသိူဝ်းသႂၢင်ႇ။ လႆႈတူၵ်းယူႇၼႂ်းမုၵ်ႉၾုင် ၵူၼ်းလွၵ်း လႂ် ၸွၵ်ႉလႂ်ဢမ်ႇဝႃႈ၊ တီႈၶိုၵ်ႉမၼ်း ႁႂ်ႈႁႃဢူၺ်းလီၵေႃႉသေႈၼမ်ၼမ်၊ ဢမ်ႇၵေႃႇၶဵၼ်၊ လွင်ႈႁူႉ ၸၵ်းပူတ်းဝၢင်း လိုမ်းပႅတ်ႈ Forgive, Forget ၼႆႉ ပဵၼ်တၢင်းယၢမ်ႈလီမႂ်ႇ ဢၼ်ထုၵ်ႇလႆႈမီး။
(9) ပွႆႇဝၢင်း – ဢမ်ႇမေႃဢွၼ်ႈဝွၼ်းယွၼ်းၼွမ်းယွမ်းႁပ်ႉသေ ၸႂ်လမ်သႆႈၵမ်ႇ ၸႂ်ပိတ်းၸႂ်ပွတ်းၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈၽိူမ်ႉ ထႅမ်တၢင်းငိူဝ်ႈ တၢင်းယွင်ႇ၊ လွင်ႈတုင်းထွမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉယၢပ်ႇယဵၼ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဢတ်ႉတႁႅင်း။ ၵွပ်ႈၼႆ တၵ်းလႆႈႁေႃႈလိုပ်ႈဢွၵ်ႇပႅတ်ႈယုပ်းယၢပ်း ဢမ်ႇလႆႈလွင်ႈဢွၵ်ႇသေဢွၵ်းဢေႃ။ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမူၼ်ႈၸႂ် ၾိုၵ်းဝူၼ်ႉ သိူဝ်းၼူဝ်သႂ်ႇတူဝ်ၸႂ်။ ဢမ်ႇသွၵ်ႈႁႃၵဵပ်းဢဝ်တၢင်းတုၵ်ႉသုၵ်ႉၸႂ် မႃးသႂ်ႇဢွၵ်းဢေႃ။ ပၼ်ႁႃဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တႃႇၵႄႈ၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇၵဵပ်းမႃးပဵၼ်တၢင်းယၢပ်ႇၸႂ်။
(10) ဢမ်ႇပႅတ်ႉလႅၼ် – ၾၢင်ႉတိုၼ်ႇတူပ်းတွႆႇတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ တႄႇဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ တၵ်းတေဢမ်ႇပႅတ်ႉလႅၼ်ၵိၼ် လၢႆ။ ပဵၼ်ၽူႈၸႂ်သိုဝ်ႈမိုဝ်းမူတ်းသႂ် ၼႂ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းၵူႈၶၢဝ်းယၢမ်း၊ ပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇ လွင်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၵူႈငဝ်းလၢႆးဢွင်ႈတီႈ။ ၾၢင်ႉလၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၵူႈပွၵ်ႈၵူႈၵမ်းဝႃႈ ၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းၶမ်းၼႆႉတၢႆယဝ်ႉ ဢဝ်ၵႂႃႇ ၸွမ်းဢမ်ႇလႆႈ။ မီးၸိုဝ်ႈသဵင်တၢင်းလီၵူၺ်း ဢဝ်ၵႂႃႇၸွမ်းလႆႈ။
ၽွင်းပီမႂ်ႇၼႆႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ တၵ်းလႆႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇပႅင်သမ်ႇသိင်ႇမႂ်ႇ။ မၢင်ၵေႃႉႁွမ်ငိုၼ်းႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉတႃႇ သိုဝ်ႉၶူဝ်းမႂ်ႇ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢဝ်ၶူဝ်းၾၢၵ်ႇၶွင်တွၼ်ႈ ၵႂႃႇယိုၼ်ႈမႅင်ႇၽူႈမီးၵုၼ်းမုၼ်လူၺ်ႈတူၼ်ႈၸႂ်သႂ်သိုဝ်ႈ။
ၽူႈမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ်ၶဝ်၊ ၽူႈမီးဢေႃးၸႃႇဢႃႇၼႃႇၶဝ်၊ ၽူႈဝႃႈလႆႈပွင်ပဵၼ်ၶဝ် ယႃႇပေလူင်လိုမ်းဝႃႈ ဢႃႇၼႃႇသိုဝ်ႈသႂ် ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇတႄႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉၸႂ်သတ်ႉထႃးၼႂ်းတၢင်းတိုဝ်းၵမ်လီၶွင်ၵူၼ်း။ ၶမ်းတႄႉ ဢမ်ႇၵူဝ်ၾႆး။ တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၵိူတ်ႇမႃးပဵၼ်ၶမ်းတႄႉၸဵမ်ပိုင်းၵေႃႈ သင်ဝႃႈၾိုၵ်းလတ်းၶတ်းၸႂ်မူၼ်ႉမႄးလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပိၼ်ႇပႅင်တၢင်းဝူၼ်ႉ 10 ပိူင် ၼႆႉၸိုင် တၵ်းမီးၵႃႈၶၼ် တိူဝ်းတွၼ်းဢမ်ႇႁၢင်ႉ။
သီၶဵဝ်ႁၢမ်ႇ ပိၼ်ႇတႅမ်ႈ ပွင်းၵႂၢမ်းၶွင် ၶျလဝိတ်ႉ ၸေႊရၸိတ်ႇ ၶူးသွၼ်လူင်ပၢႆးသႅၼ်ႉၶွပ်ႇဝူင်းၵူၼ်း Social Science (လူမုယေးတဵၵ်ႉပၢၼ်ႇ) (သင်ၶူမ်းဝိတယႃႊ) ၵၢၼ်ၾၢႆႇပၢႆး သင်ၶူမ်းသၢတ်ႇ၊ ၸၼ်ႉၸွမ်သီၼၶရိၼ်ႊ ထရဝိရူတ်ႉ ၽိုၼ် ၶၢဝ်ႇမတိၶျူၼ်ႊ 2/1/2006
ပပ်ႉၵွၼ်းၶေႃ မၢႆ 251
