ငဝ်းလၢႆး
1. ၼႂ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ပီပူၼ်ႉမႃးၼႆႉၵူၺ်း ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမွၵ်ႈ 400 ၸိူဝ်းၼႆႉႁူင်ႈႁၢႆၵႂႃႇ။ သွၼ်ႇတူၺ်း မွၵ်ႈ 3 လိူၼ်ၼိုင်ႈၽႃႇသႃႇ။
2. ၼၵ်ႉပၢႆးၽႃႇသႃႇၶဝ်လၢမ်းဝႃႈ ၼႂ်းၵူႈၽႃႇသႃႇဢၼ်ၵိုတ်းယူႇ 6500 ၼႆႉ 50 % – 90 % ၸၢင်ႈႁၢႆၵႂႃႇၼႂ်းႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ပီ 21 ၼႆႉ။
3. မိူဝ်ႈလဵဝ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၼမ်တီႈသုတ်း 10 ၽႃႇသႃႇၼႆႉ မီးမွၵ်ႈၶိုင်ႈၼိုင်ႈၶွင်ႁူဝ်ၵူၼ်း တင်းသဵင်ႈ။ (ၵႂၢမ်းၶိူဝ်းတႆး ပဵၼ်တီႈ 11 ၵူၼ်းလၢတ်ႈမီးမွၵ်ႈ 100 လၢၼ်ႉ)။ Nation Online
ၵွပ်ႈသင်ႁၢႆၵႂႃႇ(တၢႆၵႂႃႇ)
1. ၽႃႇသႃႇဢၼ်လႆႈလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈတၢင်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း၊ တၢင်းၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶဝ် မႃးပုတ်ႈတႅၼ်းႁူမ်ႇ ငမ်းဢဝ်ၽႃႇသႃႇႁဝ်းၵႂႃႇ။
2. Globalization မူႇၸုမ်းၾိင်ႈငႄႈ၊ ၵၢၼ်မိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် ၵၢၼ်ၵႃႉၶဝ်ပူၵ်းပွင်ဢေႃးၸႃႇ( Influence) ၶဝ်သေ ဢဝ်ၽႄႈၸွတ်ႇၵႂႃႇၼႂ်းၵူႈမိူင်းမိူင်း။
(ၵ) ၶွမ်ႇပၼီႇဢၼ်ၼိုင်ႈ တင်ႈဝႆႉၵိင်ႇၽႄမၼ်းၵူႈတီႈတီႈ ၼႂ်းၵူႈမိူင်းမိူင်း။
(ၶ) ၶွမ်ႇပၼီႇၵႃး မီးငဝ်ႈမၼ်းတီႈၵျပၼ်ႇ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇၶိူင်ႈၵွပ်ႈ (Spare Parts) မၼ်းၼႆႉ ဝႆႉၼႂ်းမိူင်းထႆးႁိုဝ်ႉ တၢင်ႇမိူင်းႁိုဝ်ႉ။
(င) Mc Donald ၶဝ် Pizza Hut ၶဝ်။
(ၸ) ၶူဝ်းၼုင်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ႁဝ်းတေႃးဢဝ်/ ယဵပ်ႉဢဝ်။ မိူဝ်ႈလဵဝ်သိုဝ်ႉဢဝ်ဢၼ်ယဝ်ႉမၼ်း လုၵ်ႉတၢင်ႇမိူင်းမႃး။
(ၺ) ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ/ၶႄႇ ၸိူဝ်းဢၼ်ၵူၼ်းၼမ်ၸႂ်ႉ။
3. ပေႃႈမႄႈဢမ်ႇပၼ်ႁဵၼ်း/ လၢတ်ႈလိၵ်ႈၵႂၢမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ၊ ၵွပ်ႈႁၼ်ဝႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၶိူင်ႈၶတ်းၶႂၢင်သဵၼ်ႈတၢင်းၶိုၼ်ႈ ယႂ်ႇလုၵ်ႈၶဝ်။ (ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇဝူၼ်ႉမွၵ်ႈၼၼ်ႉ ဝူၼ်ႉဝႃႈၸႂ်ႉၽႃႇသႃႇလဵဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇယုင်ႈယၢၵ်ႈ သင်ၵူၺ်း)။
4. မၢင်မိူင်းၼႆႉ ပေႃးၵႂႃႇပိုတ်ႇပၢင်သွၼ်လိၵ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၶဝ် ၵိုတ်ႉဝႃႈတေၽိုၼ်ႉဝၢႆႇတေႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ။ (ပၢင်သွၼ် လိၵ်ႈတႆးၵေႃႈယၢမ်ႈၺႃးမႃး)။
5. မၢင်မိူင်းပိူၼ်ႈဝူၼ်ႉဝႃႈ မီးလၢႆၽႃႇသႃႇၵေႃႈ သဵင်ႈငိုၼ်းၼမ်။ ဝႆႉၽႃႇသႃႇလဵဝ် တေၸၢင်ႈမႅတ်ႇပႅင်းငိုၼ်းလႆႈ။
6. ၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ် ဢမ်ႇၶႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၽႃႇသႃႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ၶႂ်ႈၵႂႃႇၸွမ်းသၢႆၵႄး(Current) မၼ်း။ (တႆးလိုဝ်ႉ တီႈသိပ်းသွင် ပၼ်းၼႃး ယၢမ်ႈတႅၵ်ႈ “ၼမ်ႉႁွၼ်ႉပႃပဵၼ်၊ ၼမ်ႉယဵၼ်ပႃတၢႆ” ပေႃးၵူၼ်းၼုမ်ႇဢမ်ႇယွမ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းၽႃႇသႃႇ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၸိုင် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၼၼ်ႉ ႁူႉၸၢင်ႈတၢႆယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈသင်လူဝ်ႇမႅတ်ႇပႅင်းလႄႈ ပူၵ်းပွင်လိၵ်ႈလၢႆးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ
1. ႁဝ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းငိုၼ်းၼမ် တႃႇတေမႅတ်ႇပႅင်းၸိူဝ်ႉၽၼ်း (Species) တူၼ်ႈမႆႉတူဝ်သတ်း( Biodiversity) ၵွပ်ႈ သင် ဢမ်ႇၸၢင်ႈၸႂ်ႉငိုၼ်းတႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆး။
2. တႃႇမႅတ်ႇပႅင်းပူၵ်းပွင်ၾိင်ႈငႄႈတူဝ်ၵဝ်ႇၸိုင် ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပဵၼ်ၵၢၵ်ႇသေႃးလူင်မၢၵ်ႈၼိုင်ႈ။
3. ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ပဵၼ်ၶူဝ်းၵိုၵ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်း။ ၼႂ်းၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈႁဝ်း မီးပိုၼ်ႉႁူႉတင်းၼမ် ဢၼ်ၸၢင်ႈႁၢႆၵႂႃႇ။ (တူဝ်ယၢင်ႇလၢႆးယူတ်းယႃၸွမ်းၾိင်ႈထုင်း)။
4. လွင်ႈမႅတ်ႇပႅင်း ပူင်းပွင်ၽႃႇသႃႇၾိင်ႈငႄႈတူဝ်ၵဝ်ႇ မၼ်းယူႇၼႂ်းသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း။
5. လူဝ်ႇလိူၵ်ႈႁႃလၢႆးပိူင်ၵၢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတိုဝ်တၼ်သေ “ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈၵေႃႈပေႃးယဝ်ႉ” ၼႆသေ ၶိုင်ႁဵတ်းၵႂႃႇ။
တေၶိုၼ်းမႅတ်ႇပႅင်း(Preserve) လႄႈ ပူၵ်းပွင်( Develop) ၽႃႇသႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်
1. မီးဝႆႉလိၵ်ႈၵဝ်ႇမွၵ်ႈတႃႇဢၢင်ႈဢိင်။ (တူဝ်ယၢင်ႇ- ႁီးပရူး(Hebrew) ၽႃႇသႃႇတၢင်းၵၢၼ်ၶွင် ဢိတ်ၸရေးလ် (IsraeL))
2. ပိုတ်ႇပၢင်သွၼ်လိၵ်ႈ။ ၼႂ်းပၢင်ၼၼ်ႉ လူဝ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းႁဝ်းၵူၺ်း။ ဢမ်ႇပၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းသင်ထႅင်ႈ။ (Language Immersion Classes)
3. ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈပႅတ်ႈလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ၊ ဢမ်ႇယွမ်းၸႂ်ႉ။ တူဝ်ထူပ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်တႄႇႁဵၼ်း လိၵ်ႈ လူၺ်ႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ပေႃႈမႄႈတူဝ်ၵဝ်ႇၼႆႉၸိုင် ပေႃးသိုပ်ႇႁဵၼ်းတၢင်ႇၽႃႇသႃႇ ၸၢင်ႈၶိုတ်းပိူၼ်ႈၵူၺ်း ဢမ်ႇၵႃး၊ ၸၢင်ႈပူၼ်ႉပိူၼ်ႈၵႂႃႇလူးၵွၼ်ႇ။
4. မိူဝ်ႈလဵဝ် ပဵၼ်ပၢၼ် IT ၼႆ ၸၢင်ႈပဵၼ်ဢၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈယႂ်ႇလူင်။
5. ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၵၢၼ်ငၢႆႈ၊ တေလႆႈသႂ်ႇၸႂ်တႄႉတႄႉလႄႈ ဢမ်ႇၵွင်လင်ထွႆလင်သေ ႁဵတ်းၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း။
6. တင်ႈတႄႇပီ 2000 လႆႈမၵ်းမၼ်ႈႁပ်ႉႁွင်းဝႆႉ 21 st February ဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းၽႃႇသႃႇမႄႈ လုမ်ႈၾႃႉ (International Mother Languages Day)။
ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတႆး ၸွင်ႇတေၸၢင်ႈႁၢႆၸၢင်ႈတၢႆ
1. ၵႂၢမ်းၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ ၼႂ်းၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈဢၼ်လၢတ်ႈၼမ်တီႈသုတ်းယူႇၼႂ်းတီႈ 11 မွၵ်ႈ 100 လၢၼ်ႉ။
2. ၼႂ်းလၢဝ်းလႄႈ ထႆးၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆး ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇတၢင်းၵၢၼ်(Official)။ ဢိင်ၼိူဝ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း တူၼ်တီႈ 9 ဢွၼ်ႁူဝ်သေ ပူၵ်းပွင်မႃးလႄႈ တႃႇႁၢႆၼႆႉယၢပ်ႇ။ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ပူၼ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇသူင်လၢတ်ႈလႄႈ ယင်းၸၢင်ႈႁၢႆ။ ၵႂၢမ်းတႆးႁၢႆယၢပ်ႇ။
3. ၵူၺ်းၵႃႈ ၵႂၢမ်းတႆးလူင်/ တႆးၶိုၼ်ႁဝ်းၼႆႉ ပေႃးဢမ်ႇမီးလၢႆးမႅတ်ႇပႅင်းယုၵ်ႉယွင်ႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸိုင် ၸၢင်ႈႁၢႆ/ တၢႆ ယူႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။
4. တႃႇတေဢမ်ႇႁၢႆ ႁဵတ်းယူႇၵူႈလၢႆး။
(ၵ) ပၢင်ၶေႉၶဵင်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး/ ဝွၵ်းတႆး/ ၽဵင်းတႆး/ တၢင်းၵႃႈတႆး/ ၶူဝ်းတႆး။
(ၶ) မီးလုမ်းၵူၼ်းၵႃႉတႆး ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵႃႉဢွင်ႇ။
(င) တၢင်းၵၢၼ်မိူင်း မီးတီႈၼင်ႈၼမ်ၼႂ်းသၽႃး။ ပိူၼ်ႈၶႂ်ႈပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵေႃႈ လႆႈမႃးယွမ်းတေႃႇႁဝ်း။
(ၸ) ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂၢမ်းၵဝ်ႇလႄႈ ဢၽိထၢၼ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းမႃးပၢၼ်ၵွၼ်ႇ မၢင်ၶေႃႈၸႂ်ႉလႆႈ။(တူဝ်ယၢင်ႇ – တွင်ႈတဵဝ်း (Tourism))။ ဢမ်ႇၸႂ်ႉလႆႈၵေႃႈမီး။ (တူဝ်ယၢင်ႇ – တူမ်ႉဝၢၼ်(Tasty))။ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ထုၵ်ႇပၢၵ်ႇ/ ထုၵ်ႇသူပ်းၼမ်။
ၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းပၢၼ်ၵၢင်
သဵၼ်ႈတၢင်းၼိုင်ႈ – တိုၼ်းဢမ်ႇဢဝ်ၶွင်ၽႂ်၊ ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈယဝ်ႉ။ (လၢႆးၼႆႉ ယႃႇဝႃႈပိူၼ်ႈ၊ လၢတ်ႈတေႃႇတႆးၼင်ႇၵၼ် ယင်းတေဢမ်ႇပွင်ႇ)
သဵၼ်ႈတၢင်းသွင် – ဢဝ်ၶွင်ပိူၼ်ႈတိၵ်းတိၵ်း၊ လၢႆးၼႆႉၵႂႃႇယဵၼ်းပဵၼ်ပိူၼ်ႈ။
သဵၼ်ႈတၢင်းသၢမ် – သဵၼ်ႈတၢင်းပၢၼ်ၵၢင်
ၵ. ပိုင်ႈဢိင်ၵႂၢမ်းၵဝ်ႇႁဝ်း
ၶ. ပိုင်ႈဢိင်ၵႂၢမ်းပီႈၼွင်ႉႁဝ်း
င. ပိုင်ႈဢိင်ၵႂၢမ်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉပိူၼ်ႈၸႂ်ႉၼမ်
လၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးမီးၵေႃႉသႄႈ၊ ၺႃးတၢင်းယၢပ်ႇ မီးဢၼ်မႃးၸွႆႈမႃးၽႃၽိူဝ်းႁဝ်း။
ပၵ်းပိူင်ၶူင်ၵႂၢမ်းဢၼ်တၢင်းတႆးၵဵင်းမႆႇ ႁဵတ်းဝႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ လီတီႈသုတ်း။ မီးတီႈႁဝ်းၸွႆႈၵၼ်တမ်းပိူင်။ တမ်းပိူင် ယဝ်ႉၸွမ်းပိူင်၊ မီးသင်ၵေႃႈ ၶဝ်ႈႁႃၵၼ်၊ တိူင်ႇပၢင်ႇၵၼ်။ ယႃႇဢဝ်ၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈၼႃႇၽႅဝ်။
ပေႃးၼၼ်ၵႂၢမ်းတႆးလူင်ႁဝ်းး တၵ်းဢမ်ႇႁၢႆ။ ႁဝ်းလၢတ်ႈသင်ပီႈၼွင်ႉတႆးတၢင်ႇတီႈပွင်ႇငၢႆႈ။ ပေႃးၼၼ် ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်း လၢတ်ႈႁဝ်းၵေႃႈ တေမၼ်ႈၵိုမ်းယိုၼ်းယၢဝ်း မိူၼ်လၢဝ်း/ ထႆး။
မိူဝ်ႈ 13-14/06/2009 ၸိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၾၢႆႇလိၵ်ႈၾၢႆႇလၢႆး ဢိၵ်ႇၾၢႆႇႁူင်းပွႆႇသဵင် ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး – တႆး လႆႈႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ဝႃႈ ဢၼ်ႁူင်းႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း လုတ်ႈယွမ်းၶၢတ်ႇပပ်ႉႁဵၼ်းၵူႈပၢႆးပၢႆးတႄႇၸဵမ် ပၢႆးၼပ်ႉ၊ ပၢႆးပထဝီႇ၊ ပၢႆးသၢႆႊ(သႅၼ်ႉ) ဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေၶိုင်ပွင်ပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇပၼ်ၵႂႃႇ ပိူဝ်ႈတႃႇလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း။ ၵူႈၾၢႆႇဢုပ်ႇၵၼ်ထဵင်ၵၼ်သေ တူၵ်းလူင်းလႆႈလၵ်းၵၢၼ်ၶူင်ထွႆႈၵႂၢမ်း (Principle Of Coining New Words) မိူၼ်ၼင်ႇ တီႈတႂ်ႈၼႆႉ။
1. ႁႂ်ႈပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်းတႆးလူင်ဢွၼ်တၢင်း၊ လိူၵ်ႈၸႂ်ႉၶေႃႈဢၼ်တင်းၼမ်ပွင်ႇၸႂ်ငၢႆး။
2. ၶတ်းၸႂ်လိူၵ်ႈႁႃထွႆႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ပီႈၼွင်ႉၶိူဝ်းတႆးတၢင်ႇတီႈ(တႆး – မၢဝ်း၊ ၼိူဝ်၊ ၶိုၼ်၊ လိုဝ်ႉ၊ လႅမ်း၊ လၢဝ်း၊ ထႆး) ပွင်ႇၸႂ်။
3. ၵႃႈၼင်ႇပွင်ပဵၼ်လႆႈ ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းထွႆႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၶူၼ်းၶဝ်း၊ ၼွၵ်ႈသေထွႆႈၵႂၢမ်းၸိူဝ်းဢၼ် ပွင်ႇၵၼ်လႄႈ ၸပ်းယၢမ်ႈဝႄႈယၢပ်ႇ ( မိူၼ်ၼင်ႇ လူဝ်ႇ၊ မဵဝ်း၊ ၶၢမ်ႇ၊ ၶိင်ႇ၊ တႃႇသေႇ)။ ပေႃးဝႄႈလႆႈၶႅၼ်းလီ။
4. ထွႆႈၵႂၢမ်း ထႆး လၢဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ပွင်ႇၸႂ်ငၢႆႈၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈလႆႈဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်း မိူၼ်ၼင်ႇ – ၼင်(ငဝ်းတူင်ႉ)၊ ႁပ်ႉႁွင်း(ဢၼ်ထႆးဝႃႈ ရပ်းရွင်း၊ တႆး ယိူင်ႈၽိတ်းဝႃႈ – လပ်ႉလွင်း)၊ ယွမ်းႁပ်ႉ၊ ႁူင်းႁဵၼ်း၊ ႁူင်းႁႅမ်း၊ ၶွပ်ႈၸႂ်၊ တူဝ်ယၢင်ႇ။
5. ထွႆႈၵႂၢမ်း ထႆး လၢဝ်း ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈပႃႇလိ သၼ်သၵရိတ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီလိူၵ်ႈၸႂ်ႉၽွင်း မိူၼ်ၼင်ႇ – လၵ်းထၢၼ်(သၢၵ်ႈသေႇ)၊ မႁႃသမုတ်ႉ၊ ပၼ်ႁႃထွႆႈမၢင်ၶေႃႈၼႆႉ ႁဝ်းၸႂ်ႉတိုဝ်းမႃးႁိုင်လႄႈ ပေႃးပဵၼ်ၵႂၢမ်းႁဝ်း ၵႂႃႇယဝ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ – ၸူၼ်၊ ထမ်း၊ ၽြႃး၊ သိၼ်၊ ၽဵတ်ႇ၊ မုၼ်၊ မူးၸႃး၊ သတ်း။
6. သင်ဝႃႈ ပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢွၵ်ႇသဵင်ငၢႆႈသေ ပွင်ႇၸႂ်ငၢႆႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတၢပ်ႈၶူင်ဢွၵ်ႇထႅင်ႈ။ ႁႂ်ႈဢဝ်လိၵ်ႈတႆးတႅမ်ႈသဵင်ဢင်းၵိတ်ႉသေ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇ မိူၼ်ၼင်ႇ Gear, View, Computer, TV, Radio, Plastic, Video။
7. ၸိုဝ်ႈ မိူင်း ဝဵင်း ဝၢၼ်ႈ ဢိူင်ႇ ႁူၺ်ႈ လွႆ ထိူၼ်ႇ မႄႈ ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ရႃႇသီႇဢုတု လႄႈ ၸိုဝ်ႈၵူၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇၸွမ်းသဵင်ၶွင်ပိူၼ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇမႄႈၼမ်ႉႁုင်ႁိူဝ်(Huanghe)၊ သပဵၼ်ႊ(Spain)၊ လိင်ႊၶၼ်ႊ(Lincoln)၊ ပိူၺ်ႇၵျိင်း(Beijing)။ ပေႃးမီးၸိုဝ်ႈလၢႆဢၼ်တႄႉ ႁႂ်ႈမီးၶေႃႈမၢႆတွင်း ၵိုၵ်းၸွမ်းလင် မိူၼ်ၼင်ႇ တၼိၼ်းတႃႇရီႇ(တၼၢဝ်းသီ)၊ ၼၢၼ်ႇၸဝ်ႈ(လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ)။
8. ႁႂ်ႈမႅၼ်ႈၸွမ်းလၢႆးၶပ်ႉၵႂၢမ်းတႆး (Grammar) မိူၼ်ၼင်ႇ – Eastern Shan State မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇ၊ ဝၼ်းဢွၵ်ႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၾၢႆႇဢွၵ်ႇ/ ဝၼ်းဢွၵ်ႇမိူင်းတႆး။
9. တေလႆႈဢၢင်ႈဢိင် ပပ်ႉဢၽိထၢၼ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ Cushing(1881)။ Mrs Mix (1920)၊ ၸဝ်ႈပၺႃႇသႃမိသၢႆပွၼ် (2009) ဢိၵ်ႇပႃး ဢၼ်ၽိထၢၼ်ႇတၢင်ႇပပ်ႉ ၵႃႈဢၼ်ႁႃလႆႈၼၼ်ႉသေ ပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇၵႂႃႇ။
10. မၢႆတူၼ်းသဵင်ႁူၵ်း (ယၵ်းၶိုၼ်း) ၼၼ်ႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းမိူဝ်ႈဢွၵ်ႇသဵင်ၸိုဝ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်တႆးလူင်ဢမ်ႇမီး မိူၼ်ၼင်ႇ – Renoo ႁႂ်ႈတႅမ်ႈရေႊၼူႊ၊ Jimmy Carter ႁႂ်ႈတႅမ်ႈ ၵျိမ်ႊမီႊၶႃႊတိူဝ်ႊ၊ Kilometer ႁႂ်ႈတႅမ်ႈၵီႊလူဝ်ႊမီႊတိူဝ်ႊ။
ၼွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ်လၵ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ မၵ်းတမ်းဝႆႉ ထွႆႈၵႂၢမ်းၵူႈၾၢႆႇ တင်ႈဢဝ်ၸဵမ်ၾၢႆႇၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ် သိုၵ်း ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းမၢႆမီး ပထဝီႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸူဝ်ႈၶၢဝ်း။
ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ 001 November 2017
